وقتی رسانه شریک جرم می‌شود

پایگاه‌های خبری و منا

دکتر امیدعلی مسعودی، استاد علوم ارتباطات دانشگاه سوره در پاسخ به سوال خبرنگار جام‌جم گفت: مالکیت و مدیریت تمام رسانه‌‌های مکتوب و شفاهی عربستان به دربار آل‌سعود تعلق دارد، بدیهی است در روز وقوع حادثه تلخ منا وقتی به پایگاه‌های خبری مهمی چون «اخبار 24» یا «الحوادث» مراجعه می‌شود حتی یک خبر کوتاه هم در این باره دیده نمی‌شود.

نکته قابل تامل این است که از روز این فاجعه تاکنون رسانه‌های جهان پررنگ به این خبر می‌پردازند ولی رسانه‌های عربستان که این فاجعه در آن کشور به وقوع پیوسته است، سکوت اختیار کرده‌اند.

نگاهی کوتاه به رسانه‌های عربستان درخصوص فاجعه منا در یک هفته اول، فقط یک پیام دارد؛ در کشوری که سرزمین خانه خداست، چنین فاجعه دردناکی رخ می‌دهد و مسئولان عربستانی یا همان خادمان حرمین شریفین؟! که باید غمزده‌تر از همه مسلمانان جهان باشند، نه تسلیتی به داغداران می‌گویند و نه همدلی می‌کنند.

در گام بعدی که اخبار تلخ فاجعه منا به سرعت نور جهان را درنوردید رسانه‌‌های حکومتی عربستان به جای اطلاع‌رسانی و بدون ارائه هیچ مدرک و سندی به تحلیل حادثه بسنده و قربانیان حادثه را مقصران اصلی معرفی کردند و به نقل از مفتی اعظم‌شان نوشتند: چون زائران می‌خواستند در منا به خاک سپرده شوند خودشان را کشتند زیرا آنها معتقد بودند اگر در سرزمین وحی بمیرند و دفن شوند به بهشت می‌روند!

البته صدور چنین فتاوایی برای مسلمانان جهان خیلی عجیب و غیرمنتظره نیست زیرا چند روز قبل از این فاجعه، جهان شاهد سقوط جرثقیل بر سر زائران در محیط امن الهی بود و البته هیچ زائری هم مسبب این سقوط نبود! بلکه مفتی سعودی تعظیم جرثقیل را علت حادثه می‌دانست.

در یکی از این فرافکنی‌ها، رسانه‌های عربستان با همسان‌سازی فیلم هالیوودی 300 علیه ایران، سناریوی سینمایی عربستان هم نوشته می‌شود تا ایرانیان مقصر قلمداد شوند. سایت «العربیه» وابسته به دولت عربستان مدعی شده است حرکت بر خلاف مسیر موجی از حاجیان باعث برخورد ناگهانی و ایجاد ازدحام در خیابان 204 مشعر منا شد.

مدیریت صحیح

بنا بر ادعای این رسانه دولتی سعودی، حرکت 300 زائر ایرانی خلاف سیر حرکت مشخص شده در محل مراسم دلیل اصلی ایجاد ازدحام و حادثه بود. البته سعودی‌ها می‌دانند جان باختن صدها زائر حرم امن الهی، به دلیل ناتوانی آنان در ایجاد امنیت بوده است، اما لاپوشانی این ضعف به عهده شبکه ماهواره‌ای تلویزیون العربیه است که سوابقش در آتش‌افروزی حوادث سوریه بر همگان آشکار است.

حرکت حجاج ایرانی به زعم شبکه العربیه در مسیر مخالف با حرکت دیگر حجاج برای ادای فریضه «رمی جمرات» همزمان بود، به همین دلیل ازدحام به وجود آمد و تعدادی از حاجیان از جمله 131 (آمار العربیه) زائر ایرانی جان خود را از دست دادند.

مقامات سعودی

سایت العربیه به نقل از سرلشکر منصور الترکی، سخنگوی رسمی وزارت کشور سعودی اعلام کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل وقوع حادثه مراسم مکه، حرکت شماری از زائران در خیابان 204 بر خلاف سیر حرکت زائرانی بود که از خیابان 223 به سوی رمی جمرات می‌رفتند؛ موضوعی که به برخورد ناگهانی، ایجاد ازدحام و حادثه منجر شد.

این حادثه تلخ تجربه‌ای گرانبها در اثبات بی‌کفایتی رسانه‌های وابسته به کسانی بود که توان مدیریت و اداره منطقه‌ای کوچک، اما بسیار مهم از کشورشان، یعنی مکه مکرمه، عرفات و منا را ندارند و از این رو لازم است مسلمانان جهان برای حفظ امنیت حرمین شریفین هرچه سریع‌تر چاره‌اندیشی و از وقوع حوادث دیگری در سرزمین وحی جلوگیری کنند.

فرافکنی و سانسور

در ادامه، سیدعلی اوجی درباره موضوع رفتارشناسی رسانه‌های سعودی در فاجعه منا گفت: بررسی رفتارشناسی رسانه‌های سعودی در فاجعه منا نشان می‌دهد این رسانه‌ها یا با اصول بسیار اولیه اطلاع‌رسانی ناآشنا هستند یا با اشاره حاکمان سعودی، خود را به تجاهل و نادانی می‌زنند.

رسانه‌های خبری وابسته به حاکمان سعودی از جمله العربیه در فاجعه منا کوشیدند با فرافکنی، سانسور، تحریف و مسئولیت‌زدایی، بر ناکارآمدی و ناتوانی مسئولان حج عربستان پوشش بگذارند و حجاج بی‌گناه را مقصر اصلی جلوه دهند. حتی برخی رسانه‌های غیرعربی نیز که با دلارهای نفتی رژیم سعودی اداره می‌شود همین خط خبری را دنبال کردند و برخی از آنها پا را از این هم فراتر گذاشتند و عملکرد مسئولان حج عربستان را ستودند. رویکرد همه این رسانه‌ها از جمله العربیه و روزنامه‌های سعودی این است که یک دروغ را آنقدر تکرار کنند تا مردم آن را باور کنند.

طرح مطالبی در رسانه‌های وابسته به حاکمان سعودی مانند این که «حجاج بر خلاف دستورهای صادر شده از سوی مقامات عربستانی عمل کردند» یا این که حجاج را به «جهل و ناآگاهی» متهم می‌کنند یا می‌گویند «فاصله منا با جایی که نیروهای امنیتی مستقر هستند زیاد بوده و به همین دلیل نتوانسته‌اند این حادثه را کنترل کنند»؛ از طرف دیگر مقام‌های عربستانی را در برگزاری مناسک حج بسیار باتجربه و توانا معرفی می‌کنند و این فاجعه را ماجرایی عادی و معمولی می‌دانند. این همه با هدف تبرئه و تطهیر حاکمان سعودی از یک سو و تخریب منتقدان از سوی دیگر صورت می‌گیرد.

جالب اینجاست که در وقایع یمن، سوریه و لبنان نیز رسانه‌های وابسته به عربستان همین رویکرد و خط خبری را دنبال می‌کنند و آل‌سعود به عنوان عامل اصلی بی‌ثباتی و جنگ و خونریزی و کشتار مردم بی گناه در این کشورها را با فضاسازی رسانه‌ای دقیقا خلاف آنچه هستند جلوه داده می‌شوند.

در فاجعه منا شاید این گونه فضاسازی‌های رسانه‌ای بتواند در کوتاه‌مدت بر افکار عمومی دنیا تاثیر بگذارد، اما آنچه مسلم است با بازگشت حجاج به کشورهایشان و بیان رویدادهای تلخی که در منا گذشت، آمار واقعی کشته‌شدگان و حقایق و ابعاد پنهان این فاجعه نمایان خواهد شد و آل‌سعود بیش از این نمی‌تواند به فریب افکار عمومی ادامه دهد و سوءمدیریت خود را کتمان کند.

ایجاد تفرقه، خط اصلی رسانه‌های عربستانی

در ادامه دکتر مسعود اسداللهی، استاد دانشگاه گفت: رسانه‌های عربستانی به دو دسته تقسیم می‌شوند، رسانه‌های داخل عربستان که محدوده پوشش آنها داخل خاک حجاز می‌باشد از جمله رادیو و تلویزیون رسمی و روزنامه‌های عربستان.

یک دسته رسانه دیگر، رسانه‌های خارج از خاک عربستان است که دارای دفاتری رسانه‌ای هستند از جمله الشرق‌الاوسط و الحیات که دفتر اصلی آنها در لندن است و در چند کشور چاپ می‌شود و شبکه العربیه که دفتر اصلی آن در امارات است.

با آن‌که عملکرد آنها تا حدودی متفاوت است اما در مورد فاجعه منا تقریبا به یک صورت عمل کردند. نقش اول آنها در مورد خود حادثه مناست که آنها با سانسور یک‌طرفه اخبار و اطلاعات به تطهیر و تعریف از خانواده آل‌سعود پرداخته و مقصر فاجعه منا را حاجیان خارجی به‌خصوص زائران ایرانی معرفی کرد.

نقش دوم رسانه‌های عربستانی آن است که در سال‌های اخیر در ایجاد فتنه مذهبی و افزایش کینه‌های مذهبی بین مذاهب اسلامی فعالیت داشته‌اند.

در چند سال اخیر و در تحولات کشورهای عربی، امرای عربستان براساس سیاست‌های رسانه‌ای خود تلاش کردند موج عدالت‌خواهی مردم منطقه را از مسیر خود خارج کنند و به سمت فتنه مذهبی سوق دهند. رسانه‌های داخلی و خارجی عربستان یک خط تبلیغی تحریک‌آمیز و سرشار از کینه و نفرت بین مسلمین را با تحریف حقایق، تحریک احساسات مذهبی و تحریک تعصب مذهبی در سال‌های اخیر به صورت گسترده بین مذاهب شیعه و سنی ایجاد کرده‌اند از جمله در کشورهای عراق، یمن و لبنان.

وجود مردم عادی کشورهای عربی که تحت‌تاثیر رسانه‌های عربستانی هستند پر از کینه‌های مذهبی به‌خصوص از شیعیان شده است و این حقیقت را می‌توان در فاجعه منا به‌خوبی لمس کرد که ماموران عربستانی به‌ دور از هر انسانیتی زائران به‌خصوص زائران ایرانی را نه‌تنها کمک نکردند و بلکه تا سرحد مرگ بردند.

از طرف دیگر در مورد رسانه‌‌های عربستانی پخش پوشش خبری فاجعه است. این رسانه‌ها خود را به تجاهل و نادیده گرفتن ابعاد آن زده‌اند و فاجعه منا را اتفاقی عادی و طبیعی جلوه می‌دهند و پوششی بر ناکارآمدی و بی‌کفایتی مسئولان سعودی می‌گذارند.

از این‌روست که می‌توان نتیجه گرفت رسانه‌های عربستان به‌واقع شریک جرم و جنایت فاجعه منا محسوب می‌شوند.

تحریف افکار عمومی

رفتارشناسی رسانه‌های عربستانی سه مرحله مشخص دارد: مرحله اول سکوت است، به گمان آن که جهان از این فاجعه بی خبر می‌ماند. مرحله دوم بدون ارائه سند، مدرک یا دلیل متقن و حتی غیرمتقن، جان‌باختگان را مقصر اعلام می‌کنند. در مرحله سوم که افکارعمومی جهان علیه حاکمان سعودی بسیج می‌شود، رسانه‌های سعودی با دستپاچگی هر چه تمام‌تر تعدادی مامور سعودی را مقصر قلمداد می‌کنند و فقط پست و مسئولیتشان را تغییر می‌دهند!؟ این گونه است که رکن چهارم دموکراسی در عربستان برخلاف رسالتش، در حادثه منا شریک جرم می‌شود.

محمد زندکریمخانی

رادیو و تلویزیون