مدرنیته، آزادی عمل را از کودکان گرفته است

در آن دوران، کودکان افرادی بودند که در همه فضاهای اجتماعی حضور داشتند، یعنی علاوه بر این که در فضاهای آموزشی بودند، در خیابان و فضاهای دیگر هم دیده می‌شدند، در مراسم عزا و شادی هم حضور داشتند و حتی در جنگ‌ها می‌شد آنها را دید که البته شاید این حضور مستمر و مداوم در همه صحنه‌های اجتماعی، نکات منفی هم داشت اما بحث آزادی عمل آنها، موضوعی است که به تفاوت بزرگ کودکان امروز و قدیم تبدیل شده است؛ موضوعی که ریشه‌اش در یک اصل ساده است؛ این که مدرنیته خودش را حول مفهوم کار سازماندهی می‌کند؛ ‌از این نظر هرکسی ارتباط مناسب و مثبت با کار دارد، شخصیتی بهنجار است و از آن طرف، افرادی که ارتباط مثبت با کار ندارند و درگیر فرآیند کار نیستند، به موجودات مزاحم تبدیل می‌شوند؛ این گروه از افراد برای این که مخل فرآیند کار نباشند، از سوی جامعه به آسایشگاه‌ها و فضاهای این چنینی سوق داده می‌شوند؛ متاسفانه کودکان هم در دنیای مدرن در این گروه قرار می‌گیرند، چراکه دخالتی در فرآیند کار ندارند، پس به حاشیه رانده می‌شوند.

برای توضیح بیشتر بهتر است نگاهی بیندازیم به جدول فعالیت‌های روزانه یک کودک در دنیای امروز؛ همان‌طور می‌بینیم وقتی صبح از خواب بیدار می‌شود، باید صبحانه‌اش را زیر نظر والدین بخورد، بعد پدر و مادر او را به عاملی به نام سرویس مدرسه می‌سپارند. این بچه درمرحله بعدی تحویل مدرسه داده می‌شود و تا بعدازظهر در این فضا نگهداری می‌شود و با برنامه‌ها و آموزش‌های مختلف تحت کنترل قرار می‌گیرد، آن هم در نظامی که بر اساس ارزش‌های بزرگسالی کار می‌کند، نه ارزش‌های کودکی. بدون تعارف، نظام آموزش و پرورش ما نظامی است که می‌خواهد دنیای ایده‌آل بزرگسالان را بسازد و بچه‌ها را از موجوداتی خام و نادان، به انسان‌هایی ایده‌آل بزرگسالان تبدیل کند چراکه ارزش‌های بزرگسالان در این نظام آموزشی مدنظر قرار گرفته است؛ نظامی که آنها را بعد از پایان مدت آموزشی به پدر و مادر تحویل می‌دهد، بچه بعد از رسیدن به خانه پا به فضای کوچکی می‌گذارد به اسم آپارتمان که باز هم مناسب او ساخته نشده و هیچ فضایی برای فعالیت و آزادی عملش ندارد.

همان طور که می‌بینید، زندگی کودکان از چنین الگویی در دوران مدرن پیروی می‌کند؛ یعنی برخلاف این ذهنیت که روان‌شناسی القا می‌کند‌، دنیای امروز دنیای فرزندسالارانه است و کودکان سرور هستند؛ واقعیات جامعه‌شناسی امروز، این موضوع را تایید نمی‌کند. کودکان نه‌تنها سرور نیستند که دربند هستند. تصویر من از کودکی در دنیای امروز به این شکل است که برخلاف خیلی از افرادی که فکر می‌کنند دنیای سنتی دنیایی بود سیاه که برای کودکان مناسب نبود،‌ می‌گویم وضع کودکان قدیم از کودکان امروز، اگر بهتر نبود بدتر هم نبود‌. در دنیای سنتی کودکان آزادتر بودند. چراکه دنیای مدرن، به محبس و زندانی برای کودکان تبدیل شده است؛ کودکانی که ارزش‌های خاص خودشان را دارند، ولی هیچ‌وقت از جانب بزرگ‌ترها به رسمیت شناخته نمی‌شوند.

علیرضا کرمانی

پژوهشگر جامعه‌شناسی کودکی

و مدیرکل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری