صید مستعدها با تور «شهاب»

طرح شهاب از سال 86 که تار و پودش بافته شد به دنبال قالب‌شکنی بود و می‌خواست خلاف جهت سیستم مرزبندی میان دانش‌آموزان حرکت کند که چنین هم کرد. شهاب مخالف تقسیم‌بندی آدم‌ها به دو گروه باهوش و کم‌هوش است. این طرح، داستان بی‌استعداد بودن برخی افراد و مستعد بودن عده‌ای دیگر را تخیلی می‌داند. برای همین در سال تحصیلی 94-93، به گفته مدیر طرح و پژوهش مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان 128 هزار دانش‌آموز پایه چهارم ابتدایی در 32 منطقه تعیین شده در 32 استان کشور تحت پوشش طرح شهاب قرار گرفتند؛ چون اعتقاد بر این بود که تک‌تک این افراد دارای استعدادهای برتر هستند و فقط کافی است این استعدادها شناسایی شود. اما حالا قرار است از مهر ماه چتر این طرح گسترده‌تر شود و روی افراد بیشتری سرمایه‌گذاری کند.

طرح توسعه شهاب

این بار دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی در فهرست هستند؛ البته همان 128 هزار نفری که پارسال نیز تحت پوشش شهاب بوده‌اند.

رضا گلشن، مدیر طرح و پژوهش مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان به ما می‌گوید علت این است که دانش‌آموزان حداقل باید سه سال در سیستم شهاب پایش شوند تا استعدادهایشان مسجل شود؛ لذا این دانش‌آموزان زمانی که به پایه ششم ابتدایی وارد شوند نیز دوباره تحت پوشش شهاب و فرآیند شناسایی استعدادها خواهند بود.

البته به گفته گلشن، گروهی از دانش‌آموزانی که از مهر به کلاس چهارم ابتدایی می‌روند، امسال نیز مثل پارسال در 32 استان کشور تحت پوشش قرار می‌گیرند با این تفاوت نسبت به سال قبل که در هراستان یک منطقه جدید نیز به منطقه قبلی اضافه می‌شود. به این ترتیب دامنه فراگیری طرح شهاب کمی گسترده‌تر می‌شود و به گفته گلشن کمی بیشتر از 380 هزار دانش‌آموز پایه‌های چهارم و پنجم دبستان را دربرمی‌گیرد.

استعداد برتر چیست؟

استعداد را می‌شود یکی از مظلوم‌ترین واژه‌ها در فرهنگ ایرانی دانست. استعداد در ذهن بیشتر ما چیزی نیست جز درسخوان‌بودن، نمره عالی گرفتن، رتبه اول کنکور شدن، کشف کردن، مخترع بودن و... .

استعداد اما در طرح شهاب بسیار فراتر از این ذهنیت کلیشه‌ای تعریف شده، طوری که یک دانش‌آموز فقط درسخوانش به درد بخور تلقی نمی‌شود، بلکه حتی درس‌نخوان‌ترین‌ها نیز به معادن استعدادی تعبیر می‌شوند که لازم است کسی توانایی‌شان را کشف کند.

طبق تعریف شهاب، استعداد می‌تواند کلامی، ریاضی، هنری، حرکتی، اجتماعی، دینی، فرهنگی و تجربی باشد؛ به این معنا که یک دانش‌آموز موفق در ورزش یا کسی که استعداد ویژه برای مدیریت و رهبری دارد به همان اندازه با استعداد است که یک دانش‌آموز با هوش ریاضی بالا.

خاصیت این طرز نگاه این است که هیچ دانش‌آموزی بی‌استعداد تلقی نمی‌شود و هر فردی شانس شکوفا شدن و رسیدن به موفقیت را پیدا می‌کند.

سرنوشت مستعدها چه می‌شود؟

پیش از سال 90 که طرح شهاب در کشور اجرا نمی‌شد و از سال 86 فقط طراحان این طرح و اندکی افراد متخصص از ضرورتش آگاه بودند، استعداد در سیستم آموزشی ما چیزی نبود بجز هوش درسی. ریشه رشد قارچ‌گونه مدارس استعدادهای درخشان نیز تا حدی در این طرز نگاه قرار داشت طوری که اگر دانش‌آموزی از نظر درسی قوی‌تر از بقیه دانش‌آموزان بود، بلافاصله تشخیص بر این بود که باید از دیگران جدا شده و به مدارس سمپاد هدایت شود. نتیجه این فرآیند نیز به‌مرور زمان سرخورده شدن دانش‌آموزانی بود که در این چرخه دیده نمی‌شدند و نیز فربه‌شدن مدارس استعدادهای درخشان آن هم در حالی که این اواخر وزیر آموزش و پرورش بارها تاکید کرد که بخش قابل‌توجهی از دانش‌آموزان این مدارس نه استعدادهای درخشان که استعدادهای برتر هستند.

در واقع فانی از همان ابتدای تصدی پست وزارت معتقد بود مدارس سمپاد باید بتدریج و با شیبی ملایم کوچک شوند و مکانی برای تعلیمات ویژه برای استعدادهای فوق برتر باشند که این سیاست نیز گرچه کند ولی در حال اجراست. طرح شهاب را شاید بشود به نوعی مکمل این سیاست دانست چرا که این طرح دنبال بزرگ کردن عده‌ای خاص، تولید سوگلی در نظام آموزشی یا قرنطینه آنها در محیط‌های ویژه نیست؛ بلکه دنبال اثبات این نکته است که همه آدم‌ها توانی برای موفق‌شدن و سرآمد بودن دارند، فقط کافی است کسی این توانایی‌ها را شناسایی کند.

اما این که دانش‌آموزان دارای استعدادهای برتر چه سرانجامی خواهند داشت، مهم‌ترین پرسش درباره طرح شهاب است که رضا گلشن درباره‌اش به ما پاسخ می‌دهد. به گفته مدیر طرح و پژوهش مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان، استعدادهای شناخته و مسجل شده در چرخه هدایت تحصیلی قرار می‌گیرند طوری که اگر کسی استعداد ریاضی داشت، سر از رشته تجربی درنیاورد یا اگر کسی استعداد هنری داشت تحت فشار خانواده‌ها از کارهای هنری دور نماند. البته نه فقط برای انتخاب رشته تحصیلی که به گفته گلشن، شناخت استعدادهای برتر دانش‌آموزان در انواع کلاس‌ها از جمله دوره‌های تابستانی که خانواده‌ها برای بچه‌ها تدارک می‌بینند نیز موثر است.

تیر شهاب به سنگ نخورد

شیوه‌نامه اجرای طرح شهاب سال 1386 نوشته شد، ولی تا این طرح از آب و گل درآید و از پیچ و خم تعیین متولی بگذرد چهار سال طول کشید. اولین سال اجرای طرح شهاب سال 1390 بود، اما اجرای محکم‌ترش در سال تحصیلی 92-91 اتفاق افتاد که 35 هزار دانش‌آموز از هفت استان را شامل شد. اما این وضع زیاد دوام نیاورد و در سال تحصیلی 93-92 طرح شهاب به علت مشکلات اعتباری زمین خورد. البته این نیز فقط یک سال طول کشید؛ چون در سال تحصیلی 94-93 طرح شهاب جان گرفت و در ضمن یک میلیارد و 200 میلیون تومان اعتبار. حالا این طرح 128 هزار دانش‌آموز ابتدایی را تحت پوشش دارد و قرار است این رقم از مهر امسال بیش از دو برابر رشد کند. با این حال با وجود سابقه طرح شهاب، بیم بر زمین ماندن این طرح همچنان وجود دارد، بویژه این که شناسایی و هدایت تحصیلی استعدادهای برتر در مدارس نیازمند استمرار است و هر وقفه‌ای در آن ما را از اهداف طرح دورتر می‌کند.

مریم خباز

گروه جامعه