کیفیت موسیقی در سریال‌های تلویزیونی

با این شتاب از هرکدام از سازندگان بپرسی، از کار خود راضی هستی؟ احتمالا جواب منفی می‌دهد چون فشردگی زمان خلاقیت و ابتکار را از آنها می‌گیرد اما در این میان آهنگساز یک سریال باید کار دشوارتری را تجربه کند، او چگونه می‌تواند برای تصاویری که فقط چند ساعت با پخش فاصله دارد، موسیقی بسازد؟ آیا او جدی‌ترین قربانی شتاب زمان در ساخت یک اثر نمایشی و مناسبتی است؟

برهم خوردن تعادل

موسیقی در فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی همسو با دیگر عناصر وظیفه هدایت و تاثیرگذاری بر احساس مخاطب را به‌عهده دارد و از این‌رو عنصری در تناسب و هماهنگی با سایر عناصر صوتی و بصری تعریف می‌شود که باید در خدمت اثر و مضمون آن قرار بگیرد. از این‌رو شتاب در تولید سریال‌های نمایشی و نبود بودجه می‌تواند بسادگی این تعادل و تناسب را برهم بزند و موسیقی را به عنصری اضافی و بی‌تاثیر تبدیل کند. البته نباید از نقش موسیقی‌هایی که با صرف زمان برای سریال‌های فاخری چون تبریز در مه، مدار صفر درجه و مختار نامه ساخته شد، به سادگی گشت.

زمان متغیر است

بهنود یخچالی، آهنگساز سریال «گاهی به پشت سر نگاه کن» که از شبکه دو پخش می‌شود، معتقد است : زمانی که یک آهنگساز برای ساخت موسیقی در اختیار دارد، درباره سریال‌های مختلف، آنقدر متفاوت است که اصلا نمی‌توان میانگینی برای آن در نظر گرفت. در سریالی مانند گاهی به پشت سر نگاه کن فرصت کافی داشتم اما در سریال بچه‌های نسبتا بد سرعت تولید بسیار بالا بود.

نرم‌افزار ساخت موسیقی نداریم

مساله بی‌مسئولیتی است یا شتاب‌زدگی فرقی ندارد، در هر صورت در تمام هنرها از طراحی صحنه تا ساخت موسیقی همواره نمونه‌هایی هست که بی‌شباهت به نمونه‌های خارجی یا آثار قدیمی‌تر است. معمولا در این شرایط هنرمند به ایده و الهام گرفتن عقیده دارد و مخاطبان و منتقدان به کپی کاری. در دنیای موسیقی هم گاه اتفاق می‌افتد که دست‌کم تم اصلی موسیقی سریال کپی به نظر برسد. در این موارد آهنگساز متهم می‌شود که یک موسیقی از قبل ساخته شده را انتخاب و به کمک نرم‌افزارهای رایانه‌ای تغییراتی روی تم اصلی ایجاد کرده است.

بهنود یخچالی درباره کپی‌برداری از آثار دیگر آهنگسازان نظری ندارد جز این‌که خودش این کار را نکرده اما درباره تغییر روی تم اصلی آهنگ‌ها می‌گوید: نرم‌افزار‌های رایانه‌ای معمولا ابزار هستند آن هم ابزاری که به هر کاری می‌آیند جز به کار ساخت آهنگ.

مهران مهام، تهیه‌کننده سریال‌ «دردسرهای عظیم 1 و 2» که چند سال است آثار نمایشی مختلفی را برای تلویزیون تهیه کرده است، با اطمینان از اصل بودن موسیقی تمام سریال‌هایی که ساخته، می‌گوید: هیچ آهنگسازی از اثر تکراری در کارهای من استفاده نکرده است ضمن این‌که در تمام سریال‌هایم با آهنگساز درباره تم، قطعه، سازبندی‌ها، آواها و مسائل تخصصی قطعه اصلی و دیگر قطعات صحبت می‌کنم و در جریان روند شکل‌گیری هر کدام از آنها قرار می‌گیرم.

رابطه شتاب و کیفیت

آهنگساز یا هر کسی که روند خلق یک اثر را تجربه می‌کند، از تاثیر زمان‌بر نتیجه کارش غافل نیست، اما به نظر می‌رسد در روند ساخت موسیقی برای سریال‌های تلویزیونی، زمان عنصر چندان مهمی نباشد!

یخچالی، زمان را عنصر چندان موثری بر کیفیت اثر نمی‌داند و معتقد است: وقتی آهنگساز فرصت بیشتری داشته باشد با فراغ بال و آرامش بیشتر کار خواهد کرد و وقتی فرصت کم باشد، لازم است به کارش سرعت بدهد اما این به آن معنا نیست که از کیفیت اثر کم می‌کند.

از نگاه این آهنگساز، شتاب در روند تولید می‌تواند تاثیری بر کار آهنگساز نداشته باشد به‌شرط این‌که او سخت‌تر و فشرده‌تر کار کند.

مهران مهام، رابطه بین شتاب‌زدگی و افت کیفیت موسیقی سریال را رد نمی‌کند اما در عین حال معتقد است اگر آهنگسازی دو سال فرصت داشته باشد در نهایت، آخرین فرصت‌ها را به ساخت موسیقی اختصاص می‌دهد .بر اساس توضیحات این تهیه‌کننده، نه‌تنها آهنگساز بلکه دیگر عوامل تولید حتی فیلمنامه‌نویسان عادت کرده‌اند در آخرین لحظه با فشار سنگین کار کنند. به نظر می‌رسد زمان کافی و مناسب مولفه‌ای نیست که به ساخت موسیقی باکیفیت‌ بهتر و جذاب‌تر منجر شود و باید راز آهنگ‌های متناسب و تاثیرگذار را جای دیگری جستجو کرد.

نقش شهرت با دستمزد

اگر زمان عنصر چندان تعیین‌کننده‌ای در کیفیت موسیقی سریال‌های تلویزیونی نباشد، شاید دستمزد بهتر یا به عبارت غیرمستقیم حضور آهنگسازان اسم و رسم‌دار کمکی باشد برای ارتقای کیفیت موسیقی سریال‌های تلویزیونی. شاید این‌طور تصور شود که در صورت تخصیص بودجه بیشتر به یک سریال حتما آهنگسازان مجرب‌تری برای ساخت موسیقی آن انتخاب می‌شوند، اما این قاعده از نظر مهران مهام استثنا هم دارد.

مهام تاکید می‌کند: آهنگسازان هم مانند بازیگران و کارگردان‌ها دستمزد متفاوتی دارند و میزان آن را توانمندی و میزان معروفیتشان تعیین می‌کند اما همیشه پرداخت دستمزد بیشتر یا انتخاب یک آهنگساز صاحب‌نام با تجربه به معنای رسیدن به کیفیت مطلوب نیست. ما جوانان مستعد و توانمندی در عرصه موسیقی داریم که بسیاری از آنها هنوز به اندازه کافی مشهور نشده‌اند اما به کارشان مسلط هستند و در ضمن همکاری با آهنگسازان صاحب‌نام ممکن است معطلی‌های زیادی هم داشته باشد چون این افراد معمولا سرشان شلوغ است و فرصت کافی برای این کار ندارند.

به گفته این تهیه‌کننده، روند انتخاب آهنگساز قاعده خاصی ندارد و معمولا تهیه‌کننده‌ها یا کارگردان‌ها بر اساس شناخت و سابقه همکاری با آهنگسازان، از آنها دعوت به همکاری می‌کنند و همیشه وجود یک تهیه‌کننده یا کارگردان شناخته شده و مطرح در یک سریال به معنی انتخاب آهنگساز مطرح نیست.

موسیقی و سلیقه مخاطب

سریال‌های تلویزیونی پرمخاطب‌ترین آثار نمایشی هستند و هر روز میلیون‌ها نفر به‌صورت متمرکز یا غیرمتمرکز در معرض این تولیدات قرار دارند. بنابراین توجه به موسیقی در سریال‌های تلویزیونی از این بابت می‌تواند اهمیت پیدا کند که این موسیقی به مرور بر سلیقه موسیقایی مخاطب تاثیر می‌گذارد.

یخچالی، چندان اعتقادی به این تاثیرگذاری ندارد و مولفه‌های متعددی برای تاثیر بر احساس مخاطب برمی‌شمرد که موسیقی سریال یکی از آنهاست. وی می‌گوید: طیف گسترده‌ای از عوامل مانند شرایط سیاسی و آب و هوا تا رفاه اجتماعی بر سلیقه مخاطبان تاثیر دارد. نمی‌توان فقط موسیقی سریال‌های تلویزیونی را در این زمینه موثر دانست اما ما آهنگسازها باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که مخاطب روز به روز باهوش تر و مطلع‌تر می‌شود. امروز هر کسی می‌تواند حتی با دانش محدود و به زبان ساده بخش‌های تخصصی یک اثر را تحلیل کند اما همین مخاطب ده سال پیش چنین دانشی نداشت و ده سال بعد قطعا مطلع‌تر از امروز خواهد بود.

از نظر این آهنگساز، شاید موسیقی سریال به واسطه کارکردی که دارد بوضوح شنیده نشود اما بر احساس و گوش مخاطب بی‌تاثیر نیست.

مهام در این باره نسبت به یخچالی، حساسیت بیشتری دارد و سهم بیشتری برای موسیقی سریال قائل است. از نظر او سریالی که از موسیقی خوبی برخوردار است، یعنی موسیقی هم به تنهایی از کیفیت مناسب برخوردار است و هم در تناسب با مضمون سریال عملکرد مناسبی دارد و به‌طور طبیعی چنین اثری، قابل اعتنا خواهد بود.

آذر مهاجر

رادیو و تلویزیون