چرا حفظ تنوع زیستی مهم است؟

این نوع گربه‌ماهی جزو معدود مهره‌دارانی است که می‌تواند به صورت ممتد از چوب تغذیه کند! تحقیقات نشان می‌دهد به استثنای فرم دهان خاص، در روده این نوع از گربه‌ماهی‌ها یک باکتری عجیب زیست می‌کند که می‌تواند چوب را هضم کند. پژوهشگران باور دارند که با تحقیقات بیشتر روی این ماهیان نه‌تنها می‌توان انقلابی در صنعت تولید کاغذ به‌وجود آورد، بلکه حتی می‌توان مصرف انرژی را به شکل موثری کاهش داد. مثال‌ها در این مقاله کم نیست، اما در کل اشاره نویسندگان به موضوعی مهم و اساسی‌تر است؛ یعنی ضرورت حفظ گونه‌ها. در این مقاله آمده: «مهم نیست یک گونه جانوری یا حتی گیاهی چه منافع مستقیم یا حتی غیرمستقیمی برای انسان‌ها دارد؛ حتی مهم نیست آن ارزش‌ها برای ما قابل لمس یا دیدن است یا خیر؛ حتی جذابیت، هوش و ظاهر یک گونه نیز نباید دلیلی بر حفاظت آن باشد. زیرا مطالعات گسترده در عرصه زیست‌شناسی و محیط‌زیست در طول تاریخ ثابت کرده تمامی گونه‌ها اعم از کوچک یا بزرگ، زیبا یا زشت، باهوش یا تنبل همگی به نوعی در جایگاه خود ارزشمند است.»

اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی.‌یو.‌سی.‌ان) نیز در وبگاه رسمی خود ضمن اشاره به این مقاله یادآور شده که پیش‌فرض این اتحادیه از بدو تاسیس، حفاظت از تمامی گونه‌ها بوده است نه لزوما توجه به آنهایی که برای انسان‌ها منفعتی دارند. اگر چنانچه در این مورد تاکیدی هم صورت گرفته، صرفا به‌واسطه یادآوری به کسانی بوده که گاه فراموش می‌کنند جزئی از زنجیره طبیعی حیات هستند. یا این‌که حتی از یاد می‌برند بازخورد تاثیرات منفی و مخرب ناشی از فعالیت‌هایشان می‌تواند بر خودشان و نسل‌های آینده اثرگذار باشد.

یک نمونه جالب در کشورمان

مقاله اخیر مجله بیولوژی به‌طور مشخص از خرچنگی به نام فیدلر یا ویولن‌زن نام می‌برد که در تالاب‌های آب شور و جنگل‌های مانگروی سراسر جهان زیست می‌کند. این سخت‌پوستان همه‌چیزخوار را می‌توان اعجوبه‌ای در نوع خود به حساب آورد؛ زیرا نه‌تنها در رشد درختان مانگرو تاثیرگذارند، بلکه حتی می‌توانند در کاهش گرمایش جهانی هم نقش بسزایی داشته باشند. خرچنگ‌های ویولن‌زن بیش از 97 گونه در جهان دارند و تقریبا همه آنها به واسطه نوعی حرکات نمایشی جالب شناخته شده‌اند که تداعی‌کننده نواختن ویولن است. ساختار چندگانه سواحل ایرانی (سواحل گلی، شنی و ماسه‌ای، تخته‌سنگی، صخره‌ای و جنگل‌های حرا) از زیستگاه‌های مهم برای انواع خرچنگ‌هاست. اما خرچنگ‌های ویولن‌زن را اغلب می‌توان در سواحل جاسک تا بعد از خور خلاصی که پوشش جنگل‌های مانگرو در آن مشهود است، سراغ گرفت. نویسندگان مقاله اخیر به نقش این خرچنگ‌های نیمه‌خشکی‌زی در رشد جنگل‌های مانگرو اشاره کرده و می‌نویسند: «براساس مطالعات انجام‌شده می‌توان با قطعیت گفت که در محدوده‌ای که پراکنش مناسبی از این خرچنگ‌ها باشد؛ درختان مانگرو هم بزرگ‌تر، بلندتر و ضخیم‌تر است.» علاوه بر این نقش خرچنگ‌های ویولن‌زن در فرآیند موسوم به ترسیب کربن کاملا پررنگ توصیف شده است. ترسیب کربن (Carbon Sequestration) فرآیندی است که به‌واسطه آن کربن موجود در جو زمین جذب و وارد خاک یا گیاهان می‌شود. حال پرسش اینجاست که نقش خرچنگ‌ها در چنین فرآیندی دقیقا چیست؟ به گفته نویسندگان این مقاله، خرچنگ‌های ویولن‌زن و به‌طور خاص جنس ماده آنها با حفاری‌هایی که در مناطق جزر و مدی انجام می‌دهند، می‌توانند میزان جذب کربن به‌وسیله علف‌های دریایی را تغییر دهند.

به گفته محققان، این عملکرد به‌طور مستقیم و در بلندمدت نقش بسزایی در حذف مازاد کربن و بالطبع کاهش گرمایش جهانی خواهد داشت. همان‌طور که می‌دانید دی‌اکسیدکربن از متهمان اصلی تشدید پدیده گرمایش جهانی است. دانشمندان تخمین زده‌اند 60 تا 70 درصد گرمای کنونی جهان نتیجه حضور مازاد این گاز در اتمسفر است و از مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی برای کاهش تاثیرات سوء پدیده گرمایش نیز حذف دی‌اکسیدکربن از جو به طرق مختلف از جمله به روش ترسیب کربن است. در فرآیند موسوم به ترسیب کربن دی‌اکسیدکربن به وسیله اندام‌های هوایی و حتی زیرزمینی گیاهان جذب و بالطبع تاثیرات مخرب ناشی از آن نیز کمتر می‌شود. اهمیت این فرآیند به اندازه‌ای است که در حال حاضر در کشور ما پروژه‌ای بین‌المللی با همین عنوان، «پروژه ترسیب کربن» توسط جمع کثیری از کارشناسان و جوامع محلی در دست اجراست.

حفاظت ناشناخته‌ها

پژوهشگران در این مقاله به این جمع‌بندی رسیده‌اند که برای حفاظت درست از گونه‌های مختلف لازم است نه‌تنها ارزش‌های ذاتی و طبیعی آنها، بلکه حتی قابلیت‌های بالقوه‌شان به مخاطبان معرفی شود. درست است که ارزیابی ارزش‌های بسیاری از گونه‌ها به واسطه عدم شناخت کافی علمی در برهه کنونی کاری دشوار و شاید غیرممکن است، اما اطلاع‌رسانی صحیح می‌تواند حساسیت عمومی را نسبت به حضور گونه‌های مختلف افزایش دهد و به گفته نویسندگان، این راهکار یکی از اهرم‌های اساسی حفاظت از گونه‌هاست.

منابع: ircsp.net و iucn.org و animaldiversity.org

جــام جــم

فرناز حیدری