پایان عصر اردوغان در ترکیه

نتایج شمارش آرای انتخاباتی روز یکشنبه ترکیه نشان داد حزب حاکم عدالت و توسعه حدود 41 درصد آرا و به عبارت دیگر 258 کرسی از 550 کرسی پارلمان را به خود اختصاص داده است. این حزب در حال حاضر 311 کرسی در پارلمان دارد. حال این حزب نه تنها نمی‌تواند کاری برای اصلاح قانون اساسی انجام دهد، بلکه حد نصاب لازم برای تشکیل دولت تک‌حزبی را نیز از دست داده است. براساس قوانین هر حزبی که بتواند 276 کرسی به دست آورد، می‌تواند دولتی تک‌حزبی تشکیل دهد و حزب عدالت و توسعه برای رسیدن به این حد نصاب 18 کرسی کمتر دارد. همچنین اعلام شد حزب جمهوریخواه خلق با کسب 25 درصد آرا و حزب حرکت ملی با کسب 16 درصد آرا به ترتیب 132 و 81 کرسی در پارلمان به دست آوردند.

در کنار شکست حزب حاکم، حزب دموکراتیک خلق‌ها وابسته به کردها در این انتخابات توانست پیروزی غیرمنتظره‌ای به‌دست آورد. این حزب که تا پیش از این وارد پارلمان نشده بود، با عبور از حد نصاب 10 درصدی توانست با کسب حدود 13 درصد آرا 80 کرسی را در پارلمان به خود اختصاص دهد. بنا به اعلام منابع انتخاباتی، میزان مشارکت مردم حدود 86 درصد از واجدان شرایط بوده است.

طی 13 سال گذشته هر زمانی‌که نتایج انتخابات اعلام می‌شد، طرفداران حزب عدالت و توسعه در خیابان‌ها به شادی می‌پرداختند؛ اما یکشنبه شب اوضاع کاملا تفاوت داشت و بیش از همه طرفداران حزب دموکراتیک خلق‌ها بودند که به شادی پرداختند.

صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر این حزب نیز در یک کنفرانس خبری در استانبول گفت: با این انتخابات بحث درباره قدرت ریاست جمهوری و دیکتاتوری شدن نظام در ترکیه به پایان رسیده است و نتایج این انتخابات ترکیه را از لبه یک پرتگاه برگرداند. وی پیروزی حزب دموکراتیک خلق‌ها را پیروزی تمام مظلومان، کردها، ترک‌ها، ارامنه، علوی‌ها، ایزدی‌ها، سنی‌ها و... در ترکیه توصیف کرد. اردوغان نیز در اولین واکنش نسبت به این موضوع با بیان این‌که رای و نظر ملت ما بر همه چیز مقدم است، گفت: معتقدم نتایج انتخابات که به هیچ حزبی فرصت تشکیل دولت تک‌حزبی را نمی‌دهد، از سوی همه احزاب بدرستی و با واقعگرایی تحلیل خواهد شد. احمد داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه نیز در واکنش به نتایج انتخابات گفت: تصمیم مردم درست‌ترین تصمیم است.

مشکل تشکیل دولت

با این اوصاف و براساس قانون اساسی ترکیه، اردوغان به داوود اوغلو 45 روز فرصت می‌دهد تا یک دولت ائتلافی تشکیل دهد. در صورت عدم تحقق این موضوع، وی دستور برگزاری انتخابات مجدد را صادر خواهد کرد. بحثی که از هم‌اکنون در محافل خبری و رسانه‌ای ترکیه شنیده می‌شود، چالش حزب حاکم برای تشکیل ائتلاف با دیگر احزاب است. تاکنون دو حزب مخالفت خود را با این موضوع اعلام کرده‌اند. صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها در این زمینه گفت: ما به طرفداران خود قول می‌دهیم که به هیچ وجه با حزب حاکم ائتلاف نخواهیم کرد. داوود باغچه‌لی، رهبر حزب حرکت ملی نیز با رد ائتلاف حزب متبوعش با حزب عدالت و توسعه، گفت: هیچ‌کس این حق را ندارد که ترکیه را در انحصار دولت اقلیتی عدالت و توسعه قرار دهد. اگر قرار به برگزاری انتخابات زودهنگام است، اجازه دهید این اتفاق رخ دهد.

رکوردشکنی زنان

نتایج آرا در بیست و پنجمین انتخابات پارلمانی ترکیه نشان داد در مجموع 96 نماینده زن کرسی‌هایی را در پارلمان به‌دست آورده و به این ترتیب توانستند رکوردی را در این زمینه در تاریخ ترکیه ثبت کنند. در انتخابات پارلمانی سال 2011 میلادی 79 نماینده زن وارد پارلمان شده بودند.

حزب عدالت و توسعه در این انتخابات 41 زن را به پارلمان فرستاد که پنج نفر از انتخابات سال 2011 کمتر است. این حزب به تنها حزبی تبدیل شد که هم شمار نمایندگان مرد و هم نمایندگان زن آن در پارلمان کمتر شده است. حزب دموکراتیک خلق‌ها نیز در نخستین حضور خود در پارلمان، از 31 نماینده زن برخوردار است.

از سوی دیگر، حزب جمهوریخواه خلق که در جایگاه دوم قرار گرفت، تعداد نمایندگان زن خود را یک نفر افزایش داد و آن را به 20 نفر رساند. حزب حرکت ملی نیز یک زن دیگر را به نمایندگان خود افزود و تعداد کل نمایندگان زن خود را به چهار نفر افزایش داد.

دلایل شکست اردوغان

تحلیل‌های فراوانی در مورد شکست سنگین حزب حاکم ترکیه و بخصوص شخص اردوغان به عنوان نماد این جریان در رسانه‌ها منتشر شده است. روزنامه انگلیسی گاردین در گزارشی یکی از دلایل این شکست را رفتار اردوغان در دوران مبارزات انتخاباتی دانست و نوشت: از اردوغان به عنوان رئیس‌جمهور انتظار می‌رفت موضع بی‌طرفانه‌ای اتخاذ کند، اما او به سراسر کشور سفر کرد و در حمایت از حزب عدالت و توسعه تجمع‌هایی را برگزار نمود. نتیجه انتخابات نیز نشان داد رای‌دهندگان ترک با آرای خود به نوعی اردوغان را تنبیه کرده‌اند.

روزنامه ایندیپندنت نیز در گزارش روز گذشته خود به دیگر دلایل این شکست اشاره کرد. یکی از انتقادهای اصلی وارد شده به اردوغان طی چند سال اخیر، ساخت قصر مجلل ریاست جمهوری با هزینه‌ای بالغ بر 400 میلیون پوند بود. دیگر رفتار پرانتقاد او، مربوط به برخورد با شبکه‌های اجتماعی و اینترنت بود. پس از مطرح شدن اتهامات نزدیکان و اعضای دولت او در پرونده فساد، وی تهدید به بستن توییتر و بسیاری از سایت‌‌های اینترنتی در ترکیه کرد. طی دو سال گذشته دولت وابسته به حزب عدالت و توسعه در معرض بیشترین اتهامات مربوط به فساد گسترده بوده است. بسیاری معتقدند اردوغان با مخالفان نیز برخورد ناشایستی داشت. در جریان اعتراضات پارک گزی در سال 2013، نیروهای امنیتی و پلیس با خشونت شدید به معترضان پاسخ دادند. در این میان نمی‌توان یک عامل خارجی مهم را نیز در این شکست نادیده گرفت. افشای چند باره نقش سازمان اطلاعات ترکیه و نیروهای امنیتی این کشور در ارسال تجهیزات و کمک به تروریست‌های سوریه، موضوع دیگری بود که باعث رویگردانی مردم از سیاست‌های حزب حاکم شد.

گونال تول، مدیر مرکز مطالعات ترکیه در موسسه خاورمیانه در این باره می‌گوید: پس از بی‌تفاوتی اردوغان نسبت به اتفاقات کوبانی، کردهای محافظه کار که تا پیش از این از او حمایت می‌کردند، به سمت حزب دموکراتیک خلق‌ها رفتند. از سوی دیگر، آغاز مذاکرات صلح با کردهای ترکیه باعث شد ناسیونالیست‌ها بر خلاف گذشته روی خوشی به اردوغان و حزبش در پای صندوق‌های رای نشان ندهند.

رجب طیب اردوغان از ابتدای جریان موسوم به بهار عربی نیز سیاست‌های کاملا اشتباهی را در خاورمیانه دنبال کرد که از جمله آنها درگیری با حاکمان مصر، تحریک علیه نظام سوریه و حمایت از گروه‌های تروریستی از جمله داعش و در نهایت همراهی با آل سعود در حمله به یمن بود. همه اینها موجب آن شد که مشکلات خارجی ترکیه با همسایگان دور و نزدیکش روز به روز بیشتر و وخیم‌تر شده و این مساله در انتخاب مردم ترکیه بازتاب پیدا کند.

حسین خلیلی / گروه بین‌الملل