ترکیه پس از انتخابات

اردوغان سال گذشته با 53 درصد آراء به ریاست جمهوری ترکیه انتخاب شد. ولی مقام ریاست جمهوری در ترکیه تشریفاتی است و اردوغان برای قرار گرفتن در راس هرم قدرت در ترکیه اصلاح قانون اساسی از نظام پارلمانی به نظام ریاستی را هدف غایی خود پس از ورود به کاخ ریاست جمهوری اعلام کرد. رجب طیب اردوغان برای تحقق این هدف به کسب حداقل 330 کرسی از 550 کرسی پارلمان نیاز داشت. در 13 سال گذشته حزب حاکم عدالت و توسعه در تمام انتخاباتها در سطح محلی و ملی پیروز میدان بوده است. تداوم این پیروزیها نتیجه تحول در ساختار سیاسی و توسعه اقتصادی ترکیه در نتیجه عملکرد حزب عدالت و توسعه بود. حزب عدالت و توسعه اثرگذاری نظامیان در عرصه سیاسی را به حداقل رساند و تحول بزرگی در اقتصاد این کشور انجام داد و برای یک دهه رشد اقتصادی ترکیه بین 5 تا 6 درصد بود. از این رشد اقتصادی تقریبا' تمامی اقشار مردم ترکیه بهره مند شدند. سیاست آشتی جویانه رجب طیب اردوغان برای ترمیم زخم کهنه کردها نیز در محبوبیت حزب عدالت وتوسعه نقش زیادی داشت.

رجب طیب اردوغان با این پشتوانه اقتصادی و پس از یک دهه در جایگاه نخست وزیر در انتخابات ریاست جمهوری سال 2014 با کسب اکثریت آراء از دفتر نخست وزیری به کاخ ریاست جمهوری رفت. انتخابات پارلمانی سال 2015 از این جهت برای حزب حاکم عدالت و توسعه از اهمیت بسزایی برخوردار بود که مخالفان با تمام قدرت و استفاده تبلیغاتی از رسوایی‌های سیاسی و اقتصادی حزب حاکم عدالت و توسعه و رهبر معنوی آن رجب طیب اردوغان به میدان آمدند. طبق قانون اساسی ترکیه رئیس جمهور نمی بایست عضو هیچ حزب باشد و باید نقشی فراحزبی داشته باشد.

از دست دادن فتح الله گولن از هم پیمانان مهم حزب عدالت و توسعه و رو در رو قرار گرفتن حامیان فتح الله گولن در مقابل حزب عدالت و توسعه نیز تاثیر زیادی در از دست رفتن بخشی از پایگاه اجتماعی حزب عدالت و توسعه داشت. حزب عدالت و توسعه در ترکیه با نام رجب طیب اردوغان شناخته می شود. اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری 53 درصد آرا را به دست آورد. در این دوره از انتخابات پارلمانی ترکیه حزب عدالت و توسعه حدود 41 درصد آرا را کسب کرد. این‌که در فاصله یک سال 12 درصد ارای حزب عدالت و توسعه کاسته می‌شود نشان می دهد رویدادها در عرصه سیاست داخلی و خارجی ترکیه و واکنش اردوغان به این رویدادها نقش بسزایی در کاهش آرای حزب عدالت و توسعه داشته است.

اولین تاثیر انتخابات پارلمانی ترکیه بسته شدن پرونده اصلاحات در قانون اساسی و تغییر نظام سیاسی از پارلمانی به ریاستی است. دومین تاثیر این انتخابات ناتوانی حزب عدالت و توسعه در تشکیل دولت به تنهایی است. حزب عدالت و توسعه با کسب 258 کرسی پارلمان حدود 18 کرسی برای کسب اکثریت مطلق آرا یعنی 276 کرسی کم دارد. سناریو های مختلفی درباره ترکیب دولت اینده ترکیه مطرح شده است. اولین سناریو تشکیل دولت در اقلیت است. . یک دولت اقلیت می‌تواند با تشکیل ائتلاف‌های گوناگون در موضوعات مختلف و یا متقاعد کردن دیگر احزاب به سرنگون نکردنش حتی اگر خواهان ائتلاف با آن نیستند، به کار خود ادامه دهد.

اولین مانع تشکیل دولت اقلیت عدالت و توسعه دستیابی به رأی اعتماد در پارلمان است در حالی که همه احزاب دیگر در انتخابات وعده پایان دادن به حکومت این حزب را داده بودند.

حدود 20 حزب در این دوره از انتخابات پارلمانی شرکت کرده بودند اما با توجه به قانون انتخابات در ترکیه که تنها احزابی می توانند به پارلمان راه یابند که حداقل 10درصد آرا را کسب کرده باشند تنها چهار حزب به پارلمان ترکیه راه یافتند. این احزاب عدالت و توسعه (AKP ) ، جمهوریخواه خلق(CHP) ، حرکت ملی (MHP) و دموکراتیک خلق ها (HDP) هستند. در این انتخابات، احزاب عدالت و توسعه، جمهوریخواه خلق ، حرکت ملی، و دموکرات خلق‌ها به ترتیب حدود 41، 25، 16 و 13 درصد آرای شرکت‌کنندگان در انتخابات پارلمانی این کشور را به‌دست آوردند. محتمل ترین گزینه برای حزب عدالت و توسعه حزب حرکت ملی تحت رهبری باغچه لی است . حزب حرکت ملی،‌ دارای مشترکاتی با حزب عدالت و توسعه است: هر دو حزب دارای پایگاه میان قشر مذهبی و نیز بخش‌های فقیرتر کشور بوده و موضعی بدبینانه درباره متحدان غربی ترکیه دارند.

دولت باغچه‌لی، رئیس حزب حرکت ملی، در سخنانی به صورت ضمنی ائتلاف با حزب عدالت و توسعه را رد کرد. باغچه‌لی گفت: «اولین احتمال ائتلافی بین عدالت و توسعه و حزب دموکراتیک خلق‌هاست. دومین مدل می‌تواند از ائتلاف بین عدالت و توسعه، جمهوریخواه خلق و حزب دموکراتیک خلق تشکیل شود.»

مهم‌ترین مانع در ائتلاف بین ملی‌گراها و عدالت و توسعه، مساله کرده است. یکی از خط‌مشی‌های مهم اردوغان و داوود اوغلو پیگیری فرآیند صلح با شورشیان کرد مسلح بود که طی 30 سال گذشته با ارتش این کشور درگیر بوده است. در نظر ملی‌گراها تن دادن به هر نوع درخواست از جانب پ.‌ک.‌ک مترادف با خیانت است.

گزینه دوم ائتلاف بین حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوریخواه خلق است. شدت اختلافات بین این دو حزب به اندازه ای است که چنین ائتلافی نامحتمل ترین سناریو است. سناریوی چهارم ائتلاف با حزب دموکراتیک خلق ها وابسته به کردهاست . بزرگ‌ترین برنده این دوره از انتخابات پارلمانی ترکیه حزب دموکراتیک خلق‌ها بود که با کسب 13 درصد آرا توانست برای اولین بار به پارلمان راه یابد. صلاح‌الدین دمیرتاش، رئیس حزب دموکراتیک خلق‌ها ، روز یکشنبه و در حالی که هنوز شمارش آرا ادامه داشت هرگونه ائتلاف با عدالت و توسعه را رد کرد. با این حال، حزب عدالت بیش از دولت‌های قبلی ترکیه یا گروه‌های مخالف در جهت برآورده ساختن درخواست‌های کردها فعالیت کرده است.

سناریوی دیگری نیز وجود دارد و آن ائتلاف سه حزب مخالف عدالت و توسعه است، خصومت بین ملی‌گراها و کردها نیز امکان ایجاد ائتلافی سه‌گانه را نیز کاملاً بعید می‌سازد. آخرین سناریو برگزاری انتخابات مجدد است. بر اساس قانون اساسی ترکیه، رئیس‌جمهور می‌تواند در صورت ناتوانی احزاب در تشکیل دولت 45 روز پس از انتخابات، دعوت به برگزاری یک انتخابات دیگر کند. با توجه به این‌که حزب عدالت و توسعه هم اکنون در وضع شکننده ای قرار دارد بعید به نظر می رسد اردوغان بدون طی کردن تمام سناریوها برای تشکیل دولت ائتلافی فرمان برگزاری انتخابات مجددی را امضاء کند. این‌که پس از این انتخابات چه تغییراتی در سیاست خارجی منطقه ای ترکیه رخ دهد بستگی به ترکیب تشکیل دولت ائتلافی دارد و این‌که شرکای ائتلاف کننده چه کسانی باشند. نکته مهم اینجاست هر سه حزب مخالف حزب عدالت و توسعه با سیاست خارجی ترکیه بخصوص در سوریه و نزدیکی به اعراب برای سرنگونی دولت سوریه مخالف هستند

مرتضی مکی / کارشناس خاورمیانه