رونمایی از فرهنگ دانشنامه «کارا»

کامران فانی نخستین سخنران این برنامه، در تعریف کتاب مرجع گفت: کتب مرجع کتاب‌هایی هستند که پاسخ پرسش‌هایمان را با سهولت در آنها پیدا می‌کنیم.

به گفته او، جامعه‌ای که پرسش ندارد و پاسخ‌هایش از پیش تعیین شده است، جامعه پرسشگر و پویایی نیست و نیازی هم به کتاب مرجع ندارد، اما جامعه‌ای که پویا باشد، پاسخ پرسش هایش را می‌خواهد و این فرهنگ‌ها و دانشنامه‌ها را می‌طلبد.

او در ادامه به لغات دیکشنری و فرهنگ اشاره کرد و در چگونگی مرسوم‌شدن اصطلاح «فرهنگ لغات» این‌گونه توضیح داد: در هند بود که برای اولین بار، واژه نامه‌های مفصل و متفاوت منتشر شد و اسم آنها را فرهنگ گذاشتند. چون معتقد بودند هرکه با واژه‌های فارسی آشنا شود، آدم بافرهنگی خواهد بود. نظر هندی‌ها این بود که واژه‌های فارسی، نماینده یک فرهنگ عالی هستند.

یارانه را چه کسی ساخت؟

نصرالله پورجوادی، سخنران دیگر این برنامه با اشاره به تهیه کتاب‌های مرجع بویژه لغت‌نامه‌ها، دانش‌نامه‌ها و دایره‌المعارف‌ها به‌عنوان یکی از فعالیت‌هایی که بعد از انقلاب در کشورمان سرعت گرفت، عنوان کرد: ما هم در مرکز نشر دانشگاهی، بخشی از فعالیت‌ها را به این کار اختصاص داده بودیم. تحقیق درباره واژه ها، اصطلاحات و معادل لغات بویژه در زمینه‌های علمی، یکی از نیازهای مهم ما بود.

او که سال‌ها پیش مدیریت مرکز نشر دانشگاهی را برعهده داشته است، کار این مرکز را نخستین قدمی خواند که در این زمینه برداشته شد. پورجوادی در ادامه این پرسش را مطرح کرد که چرا با وجود دانشنامه‌ها و فرهنگ‌های موجود به دنبال دیکشنری‌های دیگر هستیم و چرا خرمشاهی این فرهنگ دانشنامه را نوشت؟ به باور او، زبان و پیدا کردن معادل لغات، در هر زبان، یک کار ثابت نیست: «یعنی این طور نیست که تعدادی لغت داشته باشید و یک تعداد معادل برایشان پیدا کنید. این مساله دائما در حال تحول است و پیرنگ‌های معنایی تغییر می‌کند.» پورجوادی، خرمشاهی را خطاب قرار داد و پرسید: «فکر می‌کنم واژه رایانه را شما ساخته‌اید؟» که خرمشاهی در پاسخ گفت: «من واژه یارانه را ساخته‌ام.»

فرهنگی با 16 هزار مدخل

در ادامه نوبت به بهاءالدین خرمشاهی رسید تا در مراسم رونمایی از اثر جدید خود، درباره آن توضیح دهد. او با بیان این‌که در طول کار روی فرهنگ دانشنامه کارا، حمایت حضرت حق را بارها و بارها دیده، گفت: فرهنگ کارا، یک فرهنگ عمومی به‌شمار می‌آید؛ چرا که چهار جلد اول آن عمومی است و در جلد پنجم به سراغ متخصصان فرهنگستان رفتیم. ما ۱۶ هزار مدخل از مدخل‌های کارا را از منابع متقن و حساب شده گرفتیم.

به گفته او، فرهنگ دانشنامه کارا چند وجه تمایز دارد و یکی از آنها این است که امرزوه با پدیده نویی روبه‌رو شدیم و آن هم فرهنگستان است. خرمشاهی با بیان این‌که اولین جایی که به فارسی و زبان فارسی اندیشید، فرهنگستان دوم بود، افزود: فرهنگستان اول در دوره حکومت رضاخان در حدود سال ۱۳۱۴ فعال بود. بعد از آن اتفاقات شهریور ۱۳۲۰ پیش آمد و تا دهه ۴۰ در کار فرهنگستان وقفه افتاد. تا این‌که در این دهه فرهنگستان دوم تاسیس شد. این فرهنگستان، تعداد زیادی از واژه‌های مربوط به ورزش فوتبال را ساخت و مثلا دروازه‌بان که فکر می‌کنید براحتی ساخته شده، محصول این فرهنگستان است. خرمشاهی در ادامه به فرهنگستان سوم اشاره کرد که در سال‌های ۶۸ و ۶۹ شکل گرفت و تاکنون نزدیک به ۵۰ هزار واژه انتخاب کرده است.

به گفته او، فرهنگ‌نویسی یک روند، یک روش و یک کوشش پژوهشی است: «مرتب باید پژوهش کنی که این لغت چه معنی می‌دهد، آن لغت چه معنی می‌دهد؛ با این منبع آن منبع. فرهنگ‌نویسی این نیست که یک فرهنگ خارجی را برداریم و ترجمه کنیم. البته مترجم بودنم هم در این فرهنگ به من کمک کرد ولی همه چیز نبود.»