آزادی از فرهنگ جهانی ترس

سعی می‌کنید چیزهایی بنوشید که ضد سرطان و آلزایمر باشند و... شما هم حتما می‌ترسید از وضعیت جهان، قتل‌ها و جنایت‌های تروریستی، جنگ جهانی احتمالی آینده و البته علاوه بر اینها حتما نگران گرمایش زمین، آب شدن یخ‌های قطب، خطر گازهای سمی و انرژی‌های ناپاک و خلاصه از بین رفتن جهان هستید؛ آینده به نظر ترسناک می‌آید.

بله خوب که به اخبار توجه کنید می‌بینید هرچه هست ترسناک است و اوضاع اصلا امن و آرام نیست. از خود می‌پرسید فرزندان ما در چه دنیایی زندگی خواهند کرد؟ چگونه در برابر خشونت، تنهایی، قحطی، بی‌آبی، بحران انرژی و خصومت‌های فرقه‌ای پابرجا ایمن و سالم خواهند ماند؟

همه این نگرانی‌ها که گویا مستند هم هستند ـ چون از زبان کارشناسان رسانه و کوشندگان اخبار شبکه‌های معروف و معتبر شنیده می‌شوند ـ ترس را تبدیل به احساسی طبیعی و همیشگی کرده است. احساسی که براساس آن تصمیم می‌گیریم و انتخاب می‌کنیم. این آن چیزی است که می‌توان نامش را فرهنگ جهانی ترس گذاشت. این فرهنگی عمومی است که پایه تمدن ما راساخته و آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا را دچار یک حس کرده است؛ فقیر و غنی و جهان سومی و توسعه یافته را بالاخره سر یک چیز مشترک کرده، هرچند واکنش اصلی آنها به این ترس تهدید و چپاول یکدیگر و تا بن دندان مسلح شدن در مقابل هم باشد. فرهنگ ترس تبدیل به اصلی‌ترین راهنما و هدایتگر بشر معاصر شده است و این بیشتر شبیه به نوعی جنون جمعی است!

ترسیدن از مجموعه‌ای از عوامل که بخشی از آنها در ابتدای این نوشته گفته شد جامعه انسانی را محدودتر و ناتوان‌تر از آن کرده است که بتواند فارغ از عوامل هراس‌انگیز، به اختیار و تشخیص خود تصمیم بگیرد، ترس یعنی مرگ آزادی انسان. اما ترس بیش و پیش از هر چیز دیگری ناشی از نشناختن است. ناشناخته‌ها ترسناکند چون طریق و روش رویارویی با آنها را انسان نمی‌داند. اما چگونه است که بشر امروز با وجود این‌که در بالاترین سطح شناخت قرار دارد و در نسبت با انسان گذشته از طبیعت و محیط زندگی خودآگاه‌تر است و تسلطش بیشتر، ترس‌هایی افزون‌تر دارد و نگرانی‌هایش هر روز بیشتر می‌شود. در ابتدا ممکن است در جواب تقصیر را گردن مدرنیته بیندازیم که انسان را فردگرا و در یک وضع گلخانه‌ای ایزوله کرده است، اما واقعیت این است که این ترس برآمده از یک غربت درونی نیست، بلکه بر ساخته‌ای اتفاقا بیرونی و ساده‌تر است. ترس ما ساخته اصول و قواعد بازار رسانه و خبر است و نتیجه همنشینی قدرت و ابزارش در بازار رقابتی کالا و اطلاعات. چیزی که شما را بترساند به‌طور طبیعی شما را نیازمند قدرت و قدرتمندان و خریدار چیزهایی می‌کند که در مقابله با ترس تبلیغ می‌شود و این‌گونه بازاری بزرگ ساخته می‌شود. چون ترس تا اطلاع ثانوی همه احساسات و نیازهای آرام و ارادی‌تر را غیرضروری می‌گرداند و خود را تبدیل به ضرورت اصلی می‌کند. راه مقابله با این وضع ساده نیست. باید بتوانیم جهان را محصولی از اراده و قوه تخیل خود کنیم و نگذاریم تا همیشه محصولی از ساختار قدرت، رقابت قدرتمندان و نظم ساختگی رسانه‌ها و... باشد. باید تخیل کرد جهانی را که محصول آزادی است و نه نقیض آن‌که ترس است، هر جا که ترس است آزادی نیست و آزادی خود نابودگر ترس است.

علیرضا نراقی / کارشناس ارشد پژوهش هنر