راه مذهب برای زندگی در وضع سخت: تلاش و شکیبایی

انسان علاوه بر این مشکلات که برخی از آنان تا امروز نیز باقی مانده‌اند، با مشکلات روحی ـ روانی نیز دست و پنجه نرم کرده و می‌کند. انسان از بدو خلقت همواره به نیرویی مافوق خود و این هستی اعتقاد داشت و ظهور انسان‌هایی که به وجود خداوند اعتقاد داشتند، به او کمک کرد تا در این کشاکشی که هر دم او را به سویی می‌برد، بر مصائب و مشکلات انسانی فائق آید. اعتقاد به خداوند و یاری‌رسانی او باعث شد که آدمی راه صبر را در پیش گیرد و در این راه از دعا و عبادت، سخنان بزرگان و داستان زندگی پیامبران مدد جوید.

از شکیبایی تا شجاعت

در فرهنگ لغت دهخدا در ذیل کلمه صبر آمده است که «صبر گیاهی است با برگ‌هایی بلند و ضخیم و تیغ‌دار با گل‌های زرد رنگ که در جاهای گرم می‌روید و طعم تلخی دارد.» از این‌رو می‌توان با توجه به معنای کلمه صبر در فرهنگ لغت، صبر را شکیبایی‌کردنی دانست که با سختی همراه است. عرفا صبر را چنین توصیف کرده‌اند.

1ـ آمده است که «صبر دو قسم است یکی بدنی و آن تحمل مشقات و سختی‌های وارد بر بدن است و دیگری صبر نفسانی است که عبارت است از بازداشتن نفس از خواسته‌های طبع؛ و این قسم اگر صبر از شهوت باشد آن را عفت نامند و اگر بر احتمال مکروه باشد اسامی مختلف دارد؛ چنان که صبر در مصیبت را صبر نامند و صبر ایوب از این نوع اخیر است.

2ـ آمده است که اگر صبر در نبرد باشد، شجاعت خوانند و اگر در کظم غیظ بود، حلم نامند و اگر در نوائب باشد، سعه‌صدر گویند. صبر حضرت علی(ع) که فرو برنده خشم خویش بودند، صبر نوائب است و صبر حضرت موسی هنگامی که می‌گوید خداوندا سینه‌ام را برایم گشاده گردان. (سوره20،آیه25) سعه‌صدر است. در واقع منظور موسی(ع) از طلب این گشایش و سعه‌صدر، توانایی یافتن در تحمل مشکلات و بلایاست.

نیایش و تسلی

دعا و نماز از روش‌هایی هستند که می‌توانند به آدمی در تحمل مصائب کمک کنند. نماز، نیایش و دعایی است که نزد ملل مختلف با صورت‌های گوناگونی نمودار گشته است. نماز با هر نام و شیوه‌ای که انجام گیرد، گونه‌ای تسلی بر غم‌های انسان است. دعا روش دیگری برای تحمل مشکلات است. به عنوان مثال خواندن سوره‌های مختلف قرآن مانند سوره واقعه به منظور رفع بلایا و از بین رفتن مشکلات، توسل جستن به امامان و امامزاده‌ها برای رفع مشکلات و شمع روشن کردن در سقاخانه‌ها و یاد کردن عزیزان از دست رفته و مدد جستن از آنها نمونه‌هایی از دعا کردن هستند. در قرآن از زبان لقمان در مورد دعا و نماز چنین آمده است: ای پسرک من نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است‏ شکیبا باش این [حاکی] از عزم [و اراده تو در] امور است. (سوره 31،آیه17)

سود جستن از سخنان بزرگان و یاد کرد زندگانی انبیا

مدد جستن از گفتار و کردار انبیا و بزرگان دین همیشه راه‌گشا و روشنایی‌بخش راه انسان‌ها بوده است. داستان زندگانی حضرت نوح نمونه بارز گفتار و کردار انبیاست. نوح سالیان متمادی بدون هیچ‌گونه چشمداشت و با فروتنی بسیار قوم خود را به پرستش خدای یگانه فرا می‌خواند اما قوم نه‌تنها سخن او را نمی‌پذیرفتند بلکه او را به سخره می‌گرفتند. نوح شکایت قوم خود را به خداوند کرد «میان من و آنان فیصله ده و من و هر کس از مومنان را که با من است نجات‌بخش» (سوره 26، آیه118) و خداوند به وی فرمان ساختن کشتی و عذابی الیم برای قومش را داد. حضرت نوح شروع به ساختن کشتی‌ای بزرگ کرد و سال‌های متمادی را صرف این کار نمود. هر کس که از کنار او می‌گذشت او را ملامت می‌کرد که کار بیهوده‌ای انجام می‌دهد ولی حضرت به تمامی این سخنان بی‌اعتنا بود و صبر پیشه می‌کرد. بالاخره وعده خداوند فرارسید و سیلی عظیم همه جا را فرا گرفت و نوح(ع) پسر و همسرش را که از جمله کفار بودند از دست داد. داستان حضرت نوح تصویرگر تلاش او برای ایمان آوردن قوم است. عمل آن حضرت که با مردم با فروتنی و تواضع رفتار می‌کرد و شکیبایی در غم از دست دادن همسر و فرزندش که از کافران بودند و همچنین گفتار او که سخنان ناشایست کافران را جواب نمی‌داد یا در جواب آن سخنانی شایسته می‌گفت، نمونه گفتار و کردار صبورانه ایشان است. مولانا در مورد صبر حضرت نوح می‌گوید:

با سیاست‌های جاهل صبر کن / خوش مدارا کن به عقل من لدن

جور کفر نوحیان و صبر نوح / نوح را شد صیقل مرآت روح

نتیجه

انسان‌ها از ابتدای خلقت تاکنون با مصائب و مشکلات فراوانی روبه‌رو بوده و هستند و همواره در پی راه‌حلی برای مبارزه و صبوری بر این مشکلات بوده‌اند. از آنجا که آدمی همواره مقهور سرنوشت بوده است و به هیچ طریقی نمی‌تواند با آن مبارزه کند، بهترین و کارآمدترین روش برای پیروزی بر مصائب صبوری از طریق دعا و عبادت، یاد خداوند، مدد جستن از سخنان پیامبران و بزرگان دین و درس گرفتن از داستان زندگی آنهاست. این روش تا حدی موثر است که گویی هیچ‌گاه مصیبتی در زندگی اشخاص وجود نداشته است. از این‌روست که پیامبر گرامی فرموده‌اند: وقتی دیدید نمی‌توانید چیزی را تغییر دهید صبر کنید تا خداوند آن را تغییر دهد.

زهرا شهرام‌بخت / جام‌جم