پینوکیوهای کوچولو‌‌ دورمان نزنند

حجت‌الاسلام و المسلمین سیدجواد موسوی، کارشناس دینی و مشاور کودک با اشاره به این‌که دروغ، مطلب یا سخنی است که با واقعیت همخوانی ندارد و معمولا کسی که دروغ می‌گوید آگاهانه حقیقت را تحریف می‌کند، می‌گوید: درخصوص کودکان، دروغگویی را باید مطابق با سن و دوره رشدی که پشت سر می‌گذارند، بررسی کرد و نباید کودک خیالپرداز را دروغگو نامید. او می‌گوید: کودک تا قبل از سه سالگی معنی دروغ را نمی‌داند و هر چه‌ به ذهنش می‌رسد و هر چه را که نمی‌فهمد به زبان می‌آورد و بین واقعیت و خیال، مرزی قرار نمی‌دهد و چون بچه‌ها نمی‌دانند حوزه تفکر آنها خصوصی است و نباید هر چه به فکرشان می‌رسد بر زبان بیاورند و با این گمان که چون والدین می‌توانند ذهن آنها را بخوانند، تخیلات و داستان‌های غیرممکنی را هم که به ذهن‌شان خطور می‌کند، تعریف می‌کنند که اغلب داستان‌هایشان طولانی و اغراق‌آمیز بوده و چیزهایی است که دوست دارند واقعیت داشته باشد.

این مشاور کودک تصریح می‌کند: علاوه بر این‌که قدرت تخیل و تصویرپردازی کودک در این سن به اوج خود می‌رسد، کودک همزمان با یادگیری مهارت‌ها و اطلاعات جدید، قدرت ذهنی خود را بالاتر می‌برد و یاد می‌گیرد کار بدی را که کرده گردن یک فرد خیالی بیندازد. در نتیجه در این حیطه سنی، والدین نباید خیالپردازی‌های کودک را به اشتباه، دروغ بدانند.

کودک از چه زمانی دروغ را می‌شناسد؟

موسوی می‌افزاید: کودکان متناسب با هوش، تخیل و موقعیت‌های محیطی و بنا به واکنش والدین در برخورد با آنها از حدود شش سالگی دروغ را می‌شناسند و در 9 ـ 8 سالگی تفاوت بین واقعیت و دنیای فانتزی را درمی‌یابند و تا ده سالگی کاملا تفاوت بین حقیقت‌گویی به عنوان یک کار صحیح و دروغگویی به عنوان یک کار نادرست را درک می‌کنند.

دلایل دروغگویی کودک چیست؟

با این که دلایل دروغگویی در کودکان بسیار متعدد است، اما می‌توان به بخشی از آنها اشاره کرد. به گفته سیدجواد موسوی در اولین درجه بهتر است به همان تفاوت قائل نشدن بین واقعیت و تخیل کودک اشاره کنیم که متاسفانه والدین با واکنش عجولانه و اشتباه سعی می‌کنند، گفته‌های خیالی کودک را تصحیح کنند و با این باور او را از دروغگویی بر حذر دارند.

اما گاهی والدین دروغ را آموزش می‌دهند. به عنوان مثال در حضور کودک از ویژگی یا خصوصیتی در او صحبت می‌کنند که فاقد آن است. ضمن این‌که اگر به کودک اجازه ندهیم در جمع اظهار نظر کند و او را به سکوت وادار کنیم او به دروغ گفتن روی می‌آورد؛ عملی که بعضی والدین ناآگاهانه آن را انجام می‌دهند. این مشاور کودک با تاکید بر این‌که دروغگویی نشانه اغتشاش درونی و نبود امنیت روانی در کودک است، می‌افزاید: وقتی کودک یا بزرگسال خود را در معرض خطر یا تهدید ببیند اگر شیوه صحیح مقابله با آن را نداند به اشتباه سعی می‌کند با دروغ گفتن احساس امنیت و آرامش پیدا کند.

گاهی نیز کودک به دلیل نبود عزت‌نفس و درد حقارت، برای ترمیم شخصیت خود دروغ می‌گوید. در واقع آنچه در دروغگویی کودکان مایه نگرانی محسوب می‌شود این است که شخصیت واقعی کودک را به یک شخصیت غیرواقعی تبدیل می‌کند. در چنین شرایطی زمینه بروز اختلالات شخصیتی و ناسازگاری‌های اجتماعی در کودک ایجاد می‌شود و سلامت روانی وی به خطر می‌افتد. موسوی می‌افزاید: طبیعی است که ما نمی‌توانیم نقش محیط اجتماعی و اعمال و رفتار والدین را نیز در شکل‌گیری شخصیت کودک نادیده بگیریم، زیرا کودک از همه جهت تحت تاثیر محیط پیرامون و الگوهایی است که در مقابل او قرار دارند. اگر اجتماع، آموزه‌های خوبی نداشته باشد و والدین نیز الگوی مناسبی نباشند و در مقابل کودک دروغ بگویند، کودک مانند آنها رفتار خواهد کرد. موسوی به نکته جالب توجهی اشاره می‌کند و می‌گوید: گاهی بچه‌ها برای آزمودن والدین دروغ می‌گویند تا واکنش آنها را بسنجند. در چنین مواقعی لازم است والدین به جای نشان دادن واکنش تند و شدید، تلاش کنند تمرکز کودک را از روی موضوع دروغگویی به راستگویی معطوف کنند. گاهی اوقات هم کودکان برای به دست آوردن چیزی که می‌خواهند یا وقتی می‌دانند کار اشتباهی کرده‌اند برای آن‌که تنبیه نشوند دروغ می‌گویند.

چگونه دروغ کودک را تشخیص دهیم؟

موسوی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: این پرسشی نیست که براحتی بتوان پاسخ داد به این دلیل که بچه‌ها با یکدیگر فرق دارند، اما چند راهکار وجود دارد:

1 ـ به چهره آنان نگاه کنید. وقتی آنان واقعیت را می‌گویند آرامش دارند در صورتی که بسیاری از بچه‌ها وقتی دروغ می‌گویند عصبی و ناراحت هستند.

2 ـ معمولا کودک، دروغ را از قبل تمرین کرده و با آب و تاب می‌گوید در حالی که برای گفتن واقعیت در بیشتر موارد گفتار، ساده و بدون اغراق است.

3 ـ واقعیت همیشه منطق دارد، اما دروغ به دروغ بیشتری برای پشتیبانی شدن نیاز دارد، بنابراین با هم تناقض پیدا می‌کند و گفته‌های کودک بی‌مفهوم می‌شود.

راه‌های مقابله با دروغگویی کودک

اولین گام برای مقابله با دروغگویی کودکان افزایش اطلاعات و آگاهی ما به عنوان پدر و مادر است. موسوی تصریح می‌کند: لازم است درباره رفتارهای کودک و دلایل دروغگویی‌اش آگاهانه تصمیم بگیریم. هرگز نباید کودک را دروغگو خطاب کنیم. این القاب منفی باعث از دست رفتن اعتماد به نفس او می‌شود و کودک را به سمت دروغگویی بیشتر ترغیب می‌کند.

لازم نیست بگویید این چندمین بار است که دروغ می‌گویی. اگر می‌دانید دروغ گفته از او نخواهید اعتراف کند، چون این کار او را جری‌تر می‌کند.

اگر درباره فرود آمدن یک بالگرد در خیابان حرف می‌زند از او درباره چگونگی هدایت بالگرد و... بپرسید. به تصورات ذهنی او پر و بال بدهید، نه این که او را متهم به دروغگویی کنید.

اگر کاری که خواسته بودید، کودک انجام نداده درباره آن سوال نکنید تا او مجبور به دروغ گفتن نشود. کافی است تذکر بدهید که کارش را هنوز انجام نداده است.

به کودک اجازه و فرصت دهید که با صلاحدید خود با صداقت بگوید که دروغ گفته است. این کار بهتر از تکرار دروغ بعدی است. همچنین بگذارید کودک احساسات خود را هنگام انجام رفتار درست یا نادرست به زبان بیاورد. در این صورت شما بهتر می‌توانید ریشه دروغگویی وی را شناسایی کنید.

نکته قابل توجه دیگری که موسوی به آن اشاره می‌کند این‌که مهم است بدانید چرا کودک دروغ می‌گوید. شاید درباره نمره‌اش دروغ می‌گوید، زیرا احساس می‌کند تحت فشار قرار می‌گیرد و از ترس عواقبی که نمرات پایین به دنبال دارد، واقعیت را پنهان می‌کند. بنابراین او قربانی رفتار نادرست والدین خود شده است. اگر متوجه این وضع شدید با او صحبت کنید و درحالی که همه‌جانبه از او حمایت می‌کنید دلایلش را بشنوید. در اینجا هر دو (کودک و والدین) باید تغییر رفتار دهند.

شما هم در دروغگویی کودک مقصرید

موسوی با تاکید بر این‌که واکنش شدید و تند والدین در مواجهه با دروغگویی کودک باعث می‌شود، کودک نقطه ضعف والدین را پیدا کند و با شناخت حساسیت والدین نسبت به این موضوع‌ از دروغ برای جلب توجه آنها استفاده کند، می‌گوید: در بعضی موارد این والدین هستند که کودکان را به دروغ گفتن تشویق می‌کنند. واکنش غیرمنطقی و تند نسبت به دروغگویی یا خیالپردازی کودک، ارائه ندادن الگو یا راهکار مناسب به کودک، پنهانکاری و ناآگاهی نسبت به تاثیر گفتار یا دروغ والدین در برابر کودک باعث می‌شود، کودک از آن به عنوان حربه‌ای برای توجیه رفتارهای خود و رسیدن به اهدافش استفاده کند.

فاخره بهبهانی /چاردیواری (ضمیمه دوشنبه روزنامه جام جم)