ثانیه‌ها بازخوانی یک مسابقه قدیمی

ثانیه‌ها به عنوان یک کار جدید مسابقه‌ای آن هم در شبکه‌ای که مخاطب عام دارد، می‌توانست کار چالش‌برانگیزی باشد. با این حال برگزاری همین مراحل ابتدایی نشان داد می‌توان به این برنامه و مهم‌تر از آن به توسعه این نوع برنامه‌سازی یعنی «مسابقات تلویزیونی» امیدوار بود.

برنامه‌های زنده تلویزیونی و در زیرمجموعه آن مسابقه زنده تلویزیونی به‌دلیل قابلیت‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی در جذب بیننده، ازجمله تولیدات مهم تلویزیونی در تمام شبکه‌های تلویزیونی بزرگ و کوچک دنیا به حساب می‌آیند. در واقع اگر قواعد این نوع تولید در هنگام ساخت و ساز رعایت شود، جذب بیننده تلویزیونی برای آن قطعی خواهد بود.

اما قبل از بررسی بیشتر برنامه ثانیه‌ها لازم است به لحاظ ساختاری این نوع تولید و برنامه‌سازی را بررسی کنیم.

مدیریت پژوهش در ساخت و تولید چنین مسابقاتی حرف اول و آخر را می‌زند. (پیش از این طی مقاله‌ای در شماره 328 روزنامه جام‌جم مورخ ششم تیرماه 1380 مفصلا به این موضوع پرداختم). یعنی اگر درک و خواسته‌های مردم و صبر و حوصله آنان از قبل مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته و یافته‌ها در اختیار برنامه‌ساز باشد آن وقت در تلویزیون واقع‌نما یا Reality Television بهترین و محبوب‌ترین برنامه‌های زنده و فراگیرترین‌شان قابلیت ساخت و ساز دارند که مهم‌ترین آنها همین تولید مسابقات تلویزیونی است.

در واقع، این برنامه‌ها طرحی بسیار مشخص اما بدون سناریو دارند و برای همین «واقع‌نما» نامگذاری شده‌اند؛ البته بسته به مسابقه تلویزیونی این تولید می‌تواند گاهی در اواسط اجرا گفت‌وگومحور نیز باشد. در ایران اولین برنامه تلویزیونی در نوع «مسابقات تلویزیونی» برنامه «سرزمین دانایی» نام داشت، اما محبوب‌ترین برنامه از این نوع به احتمال قریب به یقین همان «مسابقه هفته» است که با اجرای به یاد ماندنی مرحوم منوچهر نوذری در سال‌های دهه 70 از شبکه اول سیما پخش می‌شد.

شبکه دو نیز یک مسابقه تلویزیونی علمی داشت به همین نام که از اواسط دهه 60 مدت‌ها پخش می‌شد؛ اما مخاطب عام نداشت. با این همه هنوز که هنوز است «مسابقه هفته» شبکه یک و «مسابقه علمی» شبکه دو استاندارد‌ترین و محبوب‌ترین تولیدات برشمرده می‌شوند.

اما ثانیه‌ها دارای چند ویژگی و امتیاز استاندارد و یکی دو نقیصه است که این مهم را نیز باید به فال نیک گرفت. یک امتیاز مهم این برنامه نوع طراحی سوالات است. قرار نیست در یک مسابقه تلویزیونی عمومی سوالات کنکوری مطرح شود. باید از شرکت‌کننده آن چیزی را پرسید که یک بیننده کتابخوان یا روزنامه‌خوان با آن آشنایی دارد.

طبیعی است طرح سوالات برای چنین برنامه‌هایی درجه بندی دارد و قطعا در هر برنامه‌ای دو یا سه سوال سنگین و خاص نیز پرسیده می‌شود؛ اما روال کلی اطلاعات عمومی عمدتا سرگرم‌کننده است. برنامه ثانیه‌ها قطعا در طراحی سوالات نمره بسیار خوبی می‌گیرد و این یک جهش خوب برای شبکه دو و تولیداتش در این رده تلویزیونی است.

مجری نیز پل نهایی بین گروه طراح سوالات، عوامل فنی، شرکت‌کننده‌ها و بیننده است. همان‌گونه که قرار نیست شرکت‌کنندگان در یک مسابقه تلویزیونی عمومی هر کدام نفرات اول تا دهم کنکور سراسری باشند؛ مجری نیز قرار نیست یک استاد دانشگاه یا یک همه‌چیزدان باشد. مجری یک برنامه مسابقه تلویزیونی باید اول سطح بالایی در مطالعه و اطلاعات عمومی و همچنین در اجرا داشته باشد و سپس بهتر است با فن بداهه آشنا باشد وگرنه همان اطلاعات عمومی سطح بالا و آشنایی به فن اجرا برایش کافی است.

علیرضا خمسه تقریبا چنین شرایطی دارد. او نزدیک به 30 سال است که در تلویزیون و سینما حضور داشته و دانش‌آموخته جامعه‌شناسی است. ضمن این‌که به عنوان یک کمدین یا حتی استندآپ کمدین (بازیگری که فی‌البداهه روی سن و روبه‌روی تماشاگران برنامه اجرا می‌کند) نزد مردم و بیننده‌ها دارای جایگاه ویژه‌ای است.

تمام این امتیازات باعث می‌شود تا ثانیه‌ها نمره قبولی بگیرد. با این حال گاهی سرعت برنامه به دلایل فنی (سوئیچینگ) یا به سبب نوع اجرا از ریتم خارج می‌شود. ثانیه‌ها اگر همین طور ششدانگ به راهش ادامه دهد، می‌تواند آنتن شبکه دو را برای مدت‌ها در اختیار گیرد.

مهدی تهرانی (منتقد و مدرس سینما) / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)