مشق محیط‌زیست در مدارس «جم»

بخشی از این بی‌توجهی را می‌توان به پای این گذاشت که بسیاری از شهروندان از کودکی با لزوم توجه به محیط‌زیست بزرگ نشده‌اند به همین دلیل حفظ محیط‌زیست برای آنها از مقام حرف فراتر نمی‌رود و هر کجا که نظارتی روی رفتارشان نباشد، محیط‌زیست برایشان بی‌اهمیت می‌شود. برای رفع این مشکل قرار است از سال تحصیلی آینده 60 مدرسه جامع محیط‌زیستی در کشور به دانش‌آموزان نکات زیست‌محیطی را آموزش دهد، اما نکته اینجاست که برای رفع مشکلات زیست‌محیطی کشور باید وزارت آموزش و پرورش توجه به محیط‌زیست را در اولویت برنامه‌های آموزشی تمام مدارس قرار دهد.تشکیل مدارس جامع زیست محیطی در نگاه اول شاید اقدام عجیبی به نظر برسد، زیرا توجه به محیط‌زیست باید اولویت برنامه‌های آموزشی تمام مدارس کشور باشد، بنابراین باید پرسید در مدارسی که به اهمیت حفظ محیط‌زیست پرداخته نمی‌شود، به دانش‌آموزان چه نکاتی را آموزش می‌دهند. واقعیت اینجاست که بسیاری از کارشناسان آموزشی بر این باورند که سیستم آموزش کشور مطلوب نیست، زیرا سیستم نتیجه‌محور بوده و معلم‌ها همیشه از این گله دارند که برای به پایان رساندن کتاب‌های درسی زمان کافی در اختیار ندارند، به همین دلیل پرداختن به مسائل فوق برنامه برای آنها غیرممکن است.

این در حالی است که باید هشدار داد تا زمانی که کتاب‌های درسی از مفاهیم زیست‌محیطی خالی باشد و اولیای مدارس و خانواده‌ها توجه به محیط‌زیست را به کلاس‌های فوق برنامه موکول کنند، نمی‌توان امیدوار بود از چالش‌های زیست‌محیطی کشور کاسته شود.برای این‌که آموزش رعایت محیط‌زیست به معنای واقعی به مدارس راه پیدا کند، آموزش و پرورش باید به نکات زیادی توجه کند، برای نمونه این وزارتخانه باید مفاهیم و نکات زیست‌محیطی را در کتاب‌های درسی بگنجاند، زیرا کتاب‌های درسی‌ای وجود دارد که با محیط‌زیست ارتباط مستقیم و غیرمستقیم دارند، مانند تعلیمات اجتماعی، شیمی و فیزیک. دست‌کم معلمان هنگام تدریس این دروس می‌توانند به بازیافت و تبدیل مواد پرداخته و مسائل زیست‌محیطی را نیز بیان کنند.

موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد، فعالیت‌های فوق برنامه مانند اردو، مراسم صبحگاه و اوقات فراغت دانش‌آموزان است که در کنار فضای آموزشی می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب از آنها استفاده و نکات زیست‌محیطی را به دانش‌آموزان منتقل کرد. علاوه بر این می‌توان از رسانه‌های کمک آموزشی آموزش و پرورش مانند مجلات رشد و رسانه مکتوب نیز بهره گرفت.

حسین احمدی، عضو هیات عملی دانشگاه آزاد نیز در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: برای رسیدن به این هدف می‌توان از فضای مجازی نیز بهره برد، زیرا بسیاری از مدارس اکنون به اینترنت وصل هستند و دانش‌آموزان می‌توانند با معرفی سایت‌های زیست‌محیطی فعال و تعامل با این سایت‌ها به بالا بردن اطلاعات زیست‌محیطی دانش‌آموزان کمک کنند.

ج مثل جم

در شرایطی مدارس کشور آن‌طور که باید و شاید به مسائل زیست‌محیطی نمی‌پردازند، مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست با آموزش و پرورش برای تاسیس مدارس جامع زیست محیطی به توافق رسیده‌اند تا نخستین گام‌ها را برای توجه بیشتر به محیط‌زیست در فضای آموزشی کشور بردارند. «جم» مخفف مدارس جامع محیط‌زیستی است که پیرو تفاهم‌نامه سال 92 رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزیر آموزش و پرورش قرار است در سال تحصیلی 95 ـ 94 شروع به کار کنند.

محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: بعد از این تفاهم‌نامه کارگروه و هسته مشورتی این مدارس در سازمان حفاظت محیط‌زیست شکل گرفت و با حضور نماینده‌هایی از آموزش و پرورش و صاحب‌نظران سال گذشته منشور مدارس جم تهیه شد.

اکنون این منشور در اختیار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته تا متمم‌ها و دقت نظر‌های لازم در آن لحاظ شود و به این شکل بتوان از ابتدای سال تحصیلی 95 ـ 94 شاهد آغاز به کار این مدارس بود.

آن‌طور که مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست خبر داده‌اند قرار است 60 مدرسه جم در پنج منطقه آب و هوایی کشور و تهران دایر شود؛ منطقه هیرکانی در شمال کشور و استان‌های گلستان، مازندان و گیلان، منطقه ارسباران شامل اردبیل و آذربایجان شرقی و غربی، منطقه زاگرس که 11 استان غربی کشورمان را شامل می‌شود، منطقه خلیج فارس و عمانی که استان‌های جنوبی کشور را در بر می‌گیرد و منطقه ایران و تورانی که استان‌های شرقی و مرکزی کشور را پوشش می‌دهد.براساس تصمیم مسئولان، در هرکدام از این مناطق آب و هوایی ده مدرسه و در تهران نیز ده مدرسه جم ایجاد خواهد شد.

مدرسه دوستدار محیط‌زیست

قرار است مدارس جم از نظر ظاهر و ساختار ویژگی‌های متفاوت زیادی با مدارس معمولی داشته باشند، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست توضیح می‌دهد: برای نمونه در این مدارس از پنل و آبگرمکن‌های خورشیدی و شیرهای هوشمند استفاده می‌شود.علاوه بر این تا حد امکان به جای استفاده از کاغذ از اینترنت و اینترانت استفاده خواهد شد. این در حالی است که این مدارس باید فضای سبز مناسبی نیز داشته باشند.

افزون بر این در هر هفته دانش‌آموزان این مدارس باید نیمروز را در محیط‌های طبیعی بگذرانند تا به شکل خودانگیخته تجربه‌های محیط‌زیستی را درک کنند.

به گفته درویش، هدف این مدارس این است که خود دانش‌آموزان بدون آموزش‌های مستقیم ویژگی‌های طبیعی را لمس کنند، زیرا این روش سبب بهبود فهم اکولوژیکی یا سواد زیست‌محیطی دانش‌آموزان خواهد شد.

نکته اینجاست که قرار نیست درس جدیدی به نام محیط‌زیست به دروس دانش‌آموزان این مدارس اضافه شود، بلکه هدف اصلی مسئولان این است که دانش‌آموزان یاد بگیرند چگونه زندگی کرده و از علومی که یاد می‌گیرند برای حفظ زیست بومشان بهره بگیرند.

مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار می‌کند: در این مدارس کتاب‌های درسی تغییر نمی‌کند. درواقع می‌خواهیم به دانش‌آموزان یاد بدهیم با توجه به وضع اقلیمی منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، بهترین شیوه همزیستی با طبیعت را فرا گیرند به نحوی که نیازهایشان تامین شود و محیط‌زیست نیز کمترین آسیب را ببیند.قرار است برای این مدارس 56 هزار نفر از معلمان آموزش و پرورش آموزش ببینند تا مانند تسهیل‌گران محیط‌زیستی عمل کنند.

به گفته درویش، در این میان مهم‌ترین مشکل آموزش تسهیلگران است تا بتوانند مفاهیم زیست‌محیطی را به شکل جذاب به دانش‌آموزان منتقل کنند.

هرچند سازمان حفاظت محیط‌زیست با ادارات کل این سازمان در استان‌ها هماهنگی‌های لازم را به عمل آورده تا معلمان و دانش‌آموزان اجازه ورود به مناطق حفاظت شده داشته باشند، اما می‌توان هماهنگی برای حضور دانش‌آموزان در مناطق طبیعی را یکی دیگر از مشکلات این مدارس دانست، زیرا تجربه ثابت کرده معلمان و دبیران زمان کافی برای به پایان رساندن کتاب‌های درسی را در اختیار ندارند.

عضو هیات عملی دانشگاه آزاد در این‌باره عنوان می‌کند: مشکل زمان کم برای آموزش است، زیرا در طول هفته دانش‌آموزان باید کتاب‌های درسی خود را مطالعه کنند و معلمان فرصت زیادی برای آموزش و به پایان رساندن کتاب‌های درسی ندارند در نتیجه نمی‌توانند زمان کافی به کلاس‌های فوق برنامه اختصاص دهند.

بنابراین به نظر می‌رسد برای بهبود شرایط زیست‌محیطی کشور به قانونگذاری و کاهش حجم کتاب‌های درسی نیاز است.

مهدی آیینی ‌/‌ گروه جامعه