رقابت بزرگ ربات‌ها زیر یک سقف

این مسابقات از سال 1385 به طور مستمر در کشور برگزار می‌شود و از جایگاه ویژه‌ای نزد پژوهشگران و دانشمندان ایران و جهان برخوردار است. دهمین دوره مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران با محوریت اقتصاد دانش بنیان از امروز در محل نمایشگاه بین‌المللی تهران آغاز شده و تا پایان ‌ جمعه بیست و یکم فروردین‌ ادامه دارد.

آموزش در قالب مسابقات

در بسیاری از جوامع پیشرفته مانند ژاپن و کره جنوبی در شرق و جنوب شرقی آسیا و همچنین در کشورهای غربی مانند ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی از 40 سال پیش آموزش‌های فنی در حوزه‌های الکترونیک، مکانیک و رایانه در مدارس مورد توجه قرار گرفته است. از 30 سال پیش آموزش‌های رباتیک در سطح مدارس در این کشور‌ها به عنوان استاندارد نظام آموزشی در نظر گرفته شده است و کشورهای کره جنوبی و ژاپن در این زمینه پیشگام هستند.

آریا صبوری، پژوهشگر رباتیک و مکاترونیک در گفت‌وگو با جام‌جم درباره اهمیت توجه به رباتیک می‌گوید: هدف از آموزش رباتیک در این کشورها این است که مقامات و مسئولان نسل آینده را نسل مکاترونیک می‌دانند. در حقیقت آنها بر این باورند این نسل یک نسل میان رشته‌ای است. یعنی دوره‌های تخصصی در بعضی حوزه‌ها رو به پایان است و اکنون دوره‌ای است که افراد خلاق باید پا به میدان گذارند و یک پل ارتباطی بین آنها ایجاد شود تا بتوان محصولات خلاق عرضه کرد. امروزه این موضوع در کشور ما در قالب اقتصاد غیر وابسته به نفت و جنبش‌های نرم افزاری مطرح شده است. یکی از حوزه‌هایی که می‌تواند در توسعه کارآفرینی اثرگذار باشد و دانش‌آموزانی خلاق تربیت کند، همین حوزه است. دانش‌آموزان به جای آموزش‌های تکراری مانند فیزیک و ریاضی در رشته‌ای مانند رباتیک یا مکاترونیک می‌توانند با مسائلی آشنا شوند که دقیقا از جنس نیازهای جامعه است. به این ترتیب دانش‌آموزان از یک دیدگاه فنی برخوردار می‌شوند. نسل امروز دانش‌آموزانی که با رباتیک و مکاترونیک آشنا هستند فقط درگیر تئوری‌های کتاب‌های آموزشی خود نیستند و می‌توانند تئوری‌ها را به عمل درآورند. به گفته این پژوهشگر، مسابقات ربوکاپ که از مسابقات معتبر جهانی در حوزه رباتیک است جایی است که می‌تواند شور و هیجان مسابقات را به انگیزه‌ای برای کسب مهارت‌های فنی از سوی افراد تبدیل کند. افراد در این مسابقات هنر کار گروهی را می‌آموزند و این ویژگی است که در دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی در این حوزه از نقاط ضعف زیادی برخوردارند و رشته‌ای مانند رباتیک می‌تواند این مهارت را در آنها تقویت کند. این از اصلی ترین اهداف مورد توجه کشورهای توسعه یافته از 30 سال پیش بوده‌ که در کشور ما نیز به طور مستمر از 15 سال پیش مورد توجه قرار گرفته است.

صبوری می‌افزاید: امسال دهمین دوره مسابقات ربوکاپ در کشور برگزار می‌شود. سابقه برگزاری این مسابقات به سال 1378 برمی گردد که نخستین بار مسابقات موش‌های هوشمند در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان برگزار شد. این آغازی برای شروع کارهای رباتیک مسابقاتی در ایران بود. بعد از آن بتدریج از سال 2003 میلادی دانشگاه‌های امیرکبیر، تهران، علم و صنعت و دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین در مسابقات جهانی ربوکاپ حضور پیدا کردند و از سال 2006 به بعد به طور مستمر مسابقات جهانی ربوکاپ برگزار شد که این مسابقات از نوع اُپن است. مسابقات اُپن توسط کمیته‌های محلی در کشورها برگزار می‌شود. معمولا 9 دوره مسابقات اُپن در دنیا برگزار می‌شود و یک دوره جام جهانی ربات‌ها داریم. کمیته ملی ربوکاپ جمهوری اسلامی ایران به اندازه‌ای پیشرفت کرده است که بسیاری از کشورهای خارجی هم در این مسابقات شرکت می‌کنند. شرکت‌کنندگان با حضور در این مسابقات آمادگی خوبی کسب می‌کنند تا تیرماه در مسابقات جهانی ربوکاپ شرکت کنند. مجوز حضور در مسابقات جهانی ربوکاپ بخصوص در بخش دانش‌آموزی، شرکت در مسابقات اپن است. یکی از 9 اُپن برتر دنیا که اعتبار بالایی دارد ایران اُپن است و در بسیاری از مدارس و دانشگاه‌های ما به همین بهانه گروه‌های رباتیک و هسته‌های مکاترونیک تشکیل شده است که مهارت‌های فنی لازم را کسب کرده و در مسابقات با هم به اشتراک می‌گذارند.

صبوری معتقد است اگرچه ما در مسابقات جهانی رتبه خیلی خوبی داشته‌ایم، اما این به معنی موفقیت رباتیک در ایران نیست. مسابقات تابع قوانین مشخصی است که در آنها هدف اصلی آموزش است. شاید برای هیچ کشوری در سطح دنیا مسابقات و رتبه کسب شده تا این اندازه اهمیت نداشته باشد. حتی رتبه کسب شده در مسابقات در بسیاری از کشورهای پیشرفته انعکاسی ندارد. مسابقات در افراد انگیزه ایجاد می‌کند و هدف اصلی آموزش در قالب رقابت است. اگر بخواهیم نگاه کلان داشته باشیم و صنعت رباتیک را در ایران مورد توجه قرار دهیم باید ببینیم چند درصد از افرادی که در مسابقات شرکت می‌کنند و مهارت فنی لازم را کسب کرده‌اند، شرکت‌های کارآفرینی راه اندازی می‌کنند؟ چند درصد از این افراد محصولات خلاقانه به صورت اختراع ثبت می‌کنند که می‌توانند آن را به ثروت یا سرمایه تبدیل کنند؟ متاسفانه این اعداد و ارقام در ایران مجهول است و به نظر می‌رسد خیلی قابل توجه نیست. در سال‌های اخیر هسته‌های کارآفرینی بتدریج در حال شکل‌گیری است. یکی از آفت‌هایی که در کشور ما به چشم می‌خورد این است افرادی که ده سال پیش در بخش‌هایی از مسابقات ربوکاپ شرکت داشته‌اند هنوز هم در همان بخش‌ها در این مسابقات شرکت می‌کنند. افراد باید پس از کسب تجربه، مهارت‌های بیشتری کسب کنند و در سطح بالاتری در این حوزه‌ها کارآفرینی کنند. این یک زنگ خطر است. ما در سطح خوبی مسابقات ربوکاپ را در کشور برگزار می‌کنیم، اما فرهنگ شرکت در مسابقات را به دانش‌آموزان و دانشجویان آموزش نداده‌ایم. به همین علت تبدیل شدن ایده به سرمایه و بحث‌های کارآفرینی در کشور ما هنوز بسیار ضعیف است. این در حالی است که رباتیک به عنوان یک حوزه میان رشته‌ای می‌تواند بیشترین تاثیر را در نوسازی صنایع داشته باشد. به نظر می‌رسد به اندازه‌ای که بحث مسابقات در این حوزه پررنگ است در سطح کلان ملی هنوز جا نیفتاده است.

صنعت رباتیک، نیازمند نقشه راهبردی

شاید وقتی از ربات‌ها سخن به میان می‌آید نخستین چیزی که در ذهن هر فردی نقش می‌بندد ربات‌های انسان نما باشد. دکتر مهدی طالع ماسوله، مدیر گروه مکاترونیک دانشگاه تهران درباره ماهیت ربات‌ها‌ این طور توضیح می‌دهد: پاسخ به این سوال بستگی به این دارد که شما از چه دیدگاهی این ربات‌ها را مورد توجه قرار دهید. گاهی ربات‌ها به عنوان وسیله‌ای برای کمک به انسان‌ها مطرح می‌شود. دیدگاه بعضی افراد این است که ربات‌ها می‌توانند برای انسان‌ها دردسر ساز شوند. به طور کلی ربات‌ها در چند گروه متفاوت طبقه‌بندی می‌شود. بعضی ربات‌ها از انواع ربات‌های انسان‌نما هستند که در نظر عموم مردم هم بیشتر ربات‌ها به این شکل مطرح است. بعضی از دیگر ربات‌ها از انواع ربات‌های سری هستند که بیشتر در کارخانه‌ها از آنها استفاده می‌شود. این ربات‌ها صنعتی هستند. اگر بخواهیم بگوییم در دنیای امروز رباتیک در چه مسیری در حرکت است می‌بینیم در دنیای آکادمیک از ربات‌هایی صحبت می‌شود که با انسان‌ها در تعامل هستند. ربات‌های انسان نما و ربات‌های سری از پیش برنامه‌ریزی شده هستند، اما ربات‌های امروزی با انسان‌ها در تعامل بوده و دستورات آنها را اجرا می‌کنند. در دنیای امروز، ربات‌ها در این مسیر قرار گرفته‌اند و به همین علت استفاده از ربات‌ها در صنایع مختلف بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

وی درباره چشم‌انداز آینده صنعت رباتیک در ایران معتقد است، نمی‌توان گفت صنعت رباتیک در ایران آینده خیلی روشنی دارد. در کشوری مانند ایران این چشم‌انداز به طور مشخص قابل پیش‌بینی نیست. در کشوری مانند آمریکا برای این کار نقشه راهبردی وجود دارد، اما در کشور ما نقشه مستندی که موقعیت کنونی ما را نشان دهد، وجود ندارد. نمی‌توان در این زمینه اظهارنظر شخصی کرد. باید برنامه جامعی وجود داشته باشد و افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند کنار هم جمع شوند تا کارهای انجام شده در این حوزه به طور پیوسته مورد بررسی قرار گیرد. اکنون در این حوزه کارها به طور پراکنده انجام می‌شود. شاید لازم باشد انجمن رباتیک ایران بودجه خاصی برای انجام این کار داشته باشد تا نقشه راهبردی رباتیک ایران تهیه شده و موقعیت، امکانات موجود و مسیر آینده مشخص شود. باید نیازهای ما مشخص شود. ممکن است ما در کشور به آخرین فناوری‌ها در حوزه رباتیک دست پیدا کنیم، اما باید مطمئن باشیم می‌توان از این فناوری در کشور استفاده کرد. اگر بتوانیم چنین نقشه جامعی را ترسیم کنیم، می‌توانیم در این حوزه آینده روشنی داشته باشیم. شاخص‌های داوری با توجه به دیدگاه‌های مختلفی که در این مسابقات مطرح است می‌تواند متفاوت باشد. متاسفانه برگزاری مسابقات کمکی به صنعت نکرده است. ممکن است داوری‌ها بخوبی انجام شود، اما مهم این است که این دستاورد بتواند در راستای پیشرفت جامعه مورد استفاده قرار گیرد.

پیوند صنعت و رباتیک ضروری است

به نظر می‌رسد برگزاری مسابقات بین‌المللی رباتیک آزاد ایران روندی را پشت‌سر گذاشته که مورد توجه کشورهای خارجی قرار گرفته است. دکتر علی‌اکبر موسویان، مدیر انجمن رباتیک ایران ضمن تائید این موضوع می‌افزاید: من فکر می‌کنم این مسابقات با توجه به قدمتی که دارد و باتوجه به جدول مسابقات بین‌المللی مورد توجه قرار می‌گیرد. البته باید این نکته را نیز مورد توجه قرار داد که کیفیت مسابقات با توجه به تلاش‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین به عنوان میزبان این مسابقات در حد مطلوبی است. بازخوردی که از سال‌های قبل از سوی شرکت‌کنندگان در شبکه‌های اجتماعی علمی ارائه می‌شود نیز مشوق خوبی برای شرکت در این مسابقات است.

وی درباره نقش انجمن رباتیک در تعیین شاخص‌های داوری مسابقات این طور توضیح می‌دهد: در زمینه تعیین شاخص‌های داوری، انجمن رباتیک ایران در هر حوزه‌ای که لازم باشد پشتیبانی‌های لازم را داشته است. گروه‌هایی از دانشگاه‌های مختلف در برگزاری این مسابقات مشارکت دارند و میزبانی مسابقات به عهده دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین است. این مسابقات اکنون به بلوغ کامل رسیده و روند داوری به دخالت انجمن نیازی ندارد.

وی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود کسب عنوان‌های خوب در مسابقات در زمینه کاربردی شدن صنعت رباتیک نشانه‌ای دیده نمی‌شود این طور می‌گوید: این سوال خوبی است. سال گذشته برای نخستین بار در کنفرانس بین‌المللی سالانه رباتیک که از سوی انجمن برگزار می‌شود، نشست‌هایی برگزار شد، بویژه درباره مسابقات داخلی کشور که توسط سازمان‌ها، ارگان‌ها و دانشگاه‌های مختلف برگزار می‌شود. قرار بر این شد این نشست‌ها ادامه داشته باشد تا موضوع مسابقات مقداری کاربردی شده و از سرگرمی صرف خارج شود و این طور نباشد که تیم‌ها با اندک تغییراتی سال‌های بعد در مسابقات شرکت کنند. لازم است در کنار بخش سرگرم‌کننده، موضوعات کاربردی به عنوان موضوع مسابقه مورد نظر باشد. نتیجه بحث‌ها این بود که ما از امسال در کنار نمایشگاه صنعتی که همیشه در کنار کنفرانس سالانه بین‌المللی برگزار می‌شود نمایشگاه خلاقیت هم داشته باشیم تا گروه‌های مختلف با اهداف متفاوت از موضوع پایان‌نامه تا شرکت در مسابقات و نوآوری در حوزه صنعت در این نمایشگاه حضور پیدا کنند. این نمایشگاه فرصتی برای ایجاد ارتباط بین علاقه‌مندان و افراد خلاق در حوزه رباتیک و صنعت است و می‌توان زمینه‌ای فراهم کرد تا ایده‌های خلاق به مرحله صنعتی شدن برسد.

فرانک فراهانی جم ‌/‌ گروه دانش