از آتن تا تهران

ریه‌هایش سخت آسیب دیده و آلوده و بیمار است، منابع طبیعی‌اش به تاراج رفته است و مواریث فرهنگی‌اش به طرز بی‌سابقه غارت و تخریب شده است.

در بسیاری از کشورها وسعت و دامنه آسیب‌ها و تخریب‌ها و تاراج‌ها بسیار گسترده و نگران‌کننده و درمواردی بی‌سابقه بوده است.

در سیلاب تحولات نفسگیر و غافلگیرکننده دنیای متجدد، فشار و تراکم سنگین رویدادها و تحولات بر شانه کشورهایی که در کانون و خاستگاه چنین تحولاتی نبوده‌اند بیشتر و خردکننده‌تر می‌نماید. چراکه منابع طبیعی و مواریث مدنی و معنوی این کشورها در موقعیت دشوارتر و در معرض آسیب‌ها و تخریب‌های جدی‌تر و گسترده‌تر قرار داشته‌اند. دشوار و شکننده‌تر به این دلیل که این کشورها همچون گذشته دیگر نه در مسیر تاریخ و فرهنگ خود به مفهوم واقعی آن حرکت می‌کنند و نه آن‌که در مسیر تاریخ دوره جدید در حرکت‌اند و گام برمی‌دارند. از خودآگاهی تاریخی لازم که بتوانند تحولاتی که در درون و بیرون مرزهایشان اتفاق می‌افتد و آنها را ردگیری و رصد و نقد و تحلیل تاریخی درست کنند و دست به مدیریت و مهندسی آنها بزنند نیز برخوردار نیستند.

کشور ما در همین جغرافیای سیاسی اکنونش اگر نگوییم به لحاظ حجم، تنوع، تراکم و گستردگی منابع تاریخی و مواریث فرهنگی و محوطه‌های باستانی، غنی‌ترین سرزمین‌های تاریخی و فرهنگی جامعه و جهان بشری ماست بی‌تردید و بی‌اغراق یکی از غنی‌ترین آنها محسوب می‌شود. برخلاف چنین تنوع و غنا و حجم سنگین و گسترده مواریث فرهنگی، متاسفانه نه‌تنها آن اراده و عزم و نه اندیشه و آگاهی و احساس مسئولیت عمیق در سر مدیران فرهنگی ما که لازمه صیانت از مواریث فرهنگی کشور بوده وجود نداشته است. گردشگری نیز یک مفهوم تعریف‌ناشده و کور و ناروشن برای مدیران فرهنگی جامعه معاصر ماست.

کشور یونان با آن‌که به لحاظ وسعت و شمار جمعیت در زمره کشورهای کوچک جامعه و جهان معاصر ما محسوب می‌شود و در دوره جدید آن دیگر خبری از سقراط و افلاطون و ارسطو و پریکلس نیست، به جرأت و بی‌اغراق می‌توان گفت هم دولتیان، هم مردم یونان سرآمد کشورهای جهان درمعرفی، مرمت و صیانت از آثار تاریخی و حفاظت از مواریث فرهنگی خویش در دوره جدید بوده‌اند.

نهاد میراث فرهنگی از پرنفوذ، کارآمد و پرقدرت و قوت‌ترین تشکیلات ادارای و اجرایی، آموزشی و پژوهشی کشور یونان است. مدیرانش برآمده از جامعه متخصصان فرهنگی و باستان‌شناختی بسیار باتجربه و آگاه به تاریخ و فرهنگ و مدنیت و معنویت نه‌تنها ملت و میهن خویش که هم آشنا به تاریخ و فرهنگ و مدنیت و معنویت قاره اروپا و جوامع مدیترانه هستند. گردشگری، هم برای مدیران فرهنگی یونان، هم برای مردم یونان یک مفهوم تعریف شده است. زیرساخت‌های آن نیز فوق‌العاده مستحکم است و بتدریج و مرحله به مرحله با اراده و عزمی ملی و آگاهانه شکل گرفته است.

تصور نمی‌کنم شما ملتی را در جهان بیابید گشاده‌دست‌تر و سخاوت‌مندانه‌تر از ملت یونان که برای شناساندن و معرفی تاریخ و فرهنگ و صیانت از مواریت فرهنگی و آثار تاریخی‌اش سرمایه و عمر نسل‌هایی از فرزندانش را هزینه کرده باشد.

رفتار مدیران شهری ما را با بافت‌های فوق‌العاده غنی تاریخی در قلب کلانشهر تهران ببینید و به آتن هم سفر کنید و مدیریت مدبرانه و هوشمندانه مدیران شهری آتن را هم در مرمت و حفاظت از بافت‌های تاریخی و ابنیه و آثار باستانی در قلب شهر آتن ببینید. خطوط متروی شهر آتن را مهندسان و متخصصان فرانسوی طراحی کرده و کشیده و ساخته‌اند. هر جا که به لایه‌ها و آثار باستانی برخورد کرده‌اند باستان‌شناسان یونانی ایستگاه‌ها را با موزه‌های جذاب و آموزنده باستان‌شناختی آراسته‌اند.

خطوط متروی کلانشهر تهران را مهندسان ایرانی طراحی کرده و کشیده و ساخته‌اند. کسی از مدیران سازمان میراث فرهنگی کشور ما نپرسید هر جا و هر گاه که مهندسان مترو ما با لایه‌های باستانی و آثار فرهنگی مواجه می‌شدند چه تمهیداتی در حفاظت از آنها به عمل می‌آمد! هیچ شری ویرانگرتر از بی‌‌خبری نیست.

در قلب کلانشهر تهران اخیرا باستان‌شناسان جوان و دانشور میهن ما شواهدی را چند متر زیر گام‌های شهروندان تهرانی یافته‌اند که اگر این آثار زیر گام‌های شهروندان آتنی و رمی و پاریسی در قلب شهر آتن و رم و پاریس کشف می‌شد چه سرمایه‌ای را برای معرفی جهانی آن هزینه نمی‌کردند و به پایش نمی‌ریختند.

دکتر حکمت‌الله ملاصالحی / استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران و آتن