کشفیات جدید روی میز پژوهشگران

گردهمایی سالانه باستان‌شناسی فرصتی است که این جامعه با هرگونه نگرش، اندیشه، مکتب، توان علمی، ایرانی و غیرایرانی برای فهم درست باستان‌شناسی همدل و همرنگ شود. امسال نیز این گردهمایی سیزدهمین دور خود را پشت سر گذاشت.

باستان‌شناسی راهی است برای دست دوستی دادن با همه مردمانی که نیازمند تعامل دوستانه هستند. حتی می‌توان گفت، خمیر مایه و محور اصلی پژوهش میراث فرهنگی همان باستان‌شناسی است.

مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با بیان این صحبت‌ها درخصوص اهمیت باستان‌شناسی در عصر حاضر می‌گوید: در جهان امروز و در عرصه روابط بین‌الملل معاصر دیگر چنگ و دندان و زور بازو اعتباری نمی‌آفریند، آنچه به ما اعتبار می‌دهد داشته‌ها و ثروت‌های معنوی ماست. علم باستان‌شناسی یکی از سرمایه‌های کلان ما برای گفت‌وگو با جهانیان است.

او با اعتقاد بر آن‌که باستان‌شناسی فهم فرهنگی بین‌المللی ما را گسترش می‌بخشد و بهانه و مجال و محفلی است که در آوردگاه‌های بین‌المللی بیشتر شناخته و پذیرفته شود، تاکید می‌کند: مطمئنا باید در باستان‌شناسی نیز مانند دیگر عرصه‌های علمی به‌روز‌ترین دانش‌های علمی این رشته دست یافت تا بتوان در عرصه‌های علمی بین‌المللی حضور داشت. در این میان نیاز است تعامل و همکاری‌های علمی و هدفمند با حفظ منافع ملی کشور با دیگر کشورها برقرار کنیم.

گستردگی باستان‌شناسی

گسترده بودن باستان‌شناسی سرزمین ایران به لحاظ زمانی، موضوعی و مکانی بر هیچ‌کس پوشیده نیست چنان‌که به گفته محمدحسین طالبیان، معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، جستجو در باستان‌شناسی ایران کم و بیش ‌ابعاد زندگی هرکدام از جوامع انسانی جامعه ایرانی و غیرایرانی را به هم پیوند زده است. در این میان، باستان‌شناسی ارزش‌ها و مفاهیم گسترده‌ای را در خود جای داده که در صورت پژوهش و کاوش دقیق و علمی محتوای درون آن می‌تواند مسیر زندگی امروز را روشن‌تر کند. بنابراین هر چه آثار باستانی کشور علمی‌تر، روشمندتر و اصولی‌تر مطالعه شود، هم جایگاه علمی کشور در حوزه میراث فرهنگی توسعه خواهد یافت و هم زمینه بهره‌برداری از این منابع برای توسعه پایدار فراهم خواهد شد.

با وجود این، سیدمحمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی کشور از درخشان نبودن امکانات کمی باستان‌شناسی در سال ۹۴ خبر می‌دهد.

به گفته او، باستان‌شناسی ایران، سال آینده نوید درخشانی از افزایش امکانات کمی نشنیده، بنابراین باید به جنبه‌های کیفی این حوزه بیشتر بپردازیم.

این در حالی است که به گفته معاون میراث‌ فرهنگی کشور، هنوز از علوم میان‌رشته‌ای مانند باستان‌گیاه‌شناسی، باستان‌جانورشناسی، نجوم‌شناسی و قوم باستان‌شناسی و استفاده از روش‌های نوین مثل ژئوفیزیک و تصاویر ماهواره‌ای که باید تقویت شده و به خدمت گرفته می‌شدند، استفاده نمی‌شود. روند کند انتشار نتایج کاوش و فاصله داشتن با روشن سیستماتیک حفاظت از محوطه‌ها پس از کاوش را مسیری است که سازمان میراث فرهنگی هنوز با آن فاصله دارد و باید حوزه‌های بنیادین مانند باستان‌شناسی تقویت و نظام‌مند باشند و با نگاهی همه‌جانبه حرکت کنند.

باستان‌شناسی نیازمند نقشه راه است

راه‌اندازی شوراهای منطقه‌ای در استان‌های کشور برای تعیین حریم آثار تاریخی ازجمله خبرهایی بود که معاون میراث فرهنگی اعلام کرد. به گفته او، با این اقدام، سرعت تعیین جرائم افزایش می‌یابد؛ چراکه سازمان میراث‌ فرهنگی در بسیاری مواقع برای حفاظت‌های فیزیکی با مشکل روبه‌رو می‌شود.

حمیده چوبک، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز می‌گوید: اگر باستان‌شناسان نقشه جامعی نداشته باشند نمی‌توانند وظایف و فعالیت‌های پژوهشی خود را بدرستی انجام دهند. این اقدام یکی از اهداف ما در مدیریت محوطه‌های باستان‌شناسی است، چراکه تا نقشه‌ جامعی از محوطه‌ باستان‌شناسی کشور نداشته باشیم، وظایف‌مان را بدرستی انجام نداده‌ایم.

او همچنین به تشکیل کمیته‌ای برای تعیین عرصه و حریم محوطه‌های باستانی اشاره می‌کند و می‌افزاید: برای دستیابی به باستان‌شناسی علمی و ملی باید از همه‌ داشته‌های خود استفاده کنیم تا باستان‌شناسی کشور جایگاه خود را بار دیگر به دست آورد.

این در حالی است که به گفته مهناز گرجی، رئیس موزه ملی ایران، همکاری در ایجاد بانک سفال با پایگاه میراث‌ جهانی گنبد قابوس و پایگاه میراث ‌فرهنگی زیویه و نیز غنی‌سازی آثار تاریخی فرهنگی موزه کشور، مساعدت در اجرای طرح‌های پژوهشی مربوط به پژوهشکده زبان‌شناسی متون و کتیبه‌ها، پژوهشکده باستان‌شناسی و نیز دیگر مراکز علمی ـ پژوهشی نظیر سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، انجمن ایران‌شناسی و سازمان حفاظت محیط‌زیست ازجمله برنامه‌های مشارکتی و پژوهشی این موزه در سال جاری بوده است.

کشفیات باستان‌شناسی

اگر از حاشیه‌های گردهمایی سالانه باستان‌شناسی بگذریم، این مهم با برگزاری نشست‌های علمی و ارائه گزارش کاوش‌های انجام شده در محوطه‌های تاریخی مختلف نیز همراه بود. چنان‌که کشف خمره‌های دانه گندم و انگور در محوطه باستانی چلو، پی بردن به این مطلب که تل آجری کپی از دروازه ایشتار است، بیان مطالعات ژئوفیزیک در اریسمان کاشان، کشفیات دهانه غلامان و گشوده شدن روزنه‌های جدید در برابر کشفیات تخت جمشید ازجمله گزارش‌هایی بود که توسط باستان‌شناسان ارائه شد.

حضور باستان‌شناسان خارجی نیز در این رویداد حائز اهمیت بود، چنان که یورگ فاسبیندر به بیان گزارش از فعالیت‌های انجام شده و مطالعات ژئوفیزیک در اریسمان کاشان پرداخت و از بررسی‌های ژئوفیزیک سخن گفت که منجر به کشف این مهم شده است که اریسمان کاشان محوطه بزرگی است که تلاش شده در آن علاوه بر کوره‌ها، سازه‌هایی که تعدادشان در منطقه زیاد است، کشف کنند. در این محوطه، کوره‌ها، کارگاه‌ها، آثار قنات، کانال‌های آبیاری، مواد معدنی و... کشف شد.

دانش ژئوفیزیک به‌عنوان یکی از علوم زمین‌شناسی مطرح است، اما تفاوتی که با زمین‌شناسی دارد این است که زمین‌شناسی به طور مستقیم به مطالعه زمین می‌پردازد، اما ژئوفیزیک با واسطه به شناسایی آنچه در زمین است، می‌پردازد. امروزه مغناطیس‌سنجی، اصلی‌ترین روش ژئوفیزیک است که به دلیل دقت بالا در باستان‌شناسی کاربردهای بیشتری دارد. چنان که به گفته بابک امین‌پور، با این فعالیت‌ها روزنه جدیدی از اطراف تخت جمشید روی باستان‌شناسان باز شد. البته در بررسی‌های ژئوفیزیکی دهانه غلامان 23 ساختار جدید غیر از ساختار‌هایی که هیات ایتالیایی کشف کرده بود به دست آمد که با استناد به آنها می‌توانیم بگوییم نقشه شهر دهانه غلامان منطقه‌ای بوده که تأثیر معماری پارسی در آن غیرقابل انکار است.

بیانیه

در نهایت، سیزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران پس از حضور سه روزه باستان‌شناسان ایرانی و خارجی با صدور بیانیه‌ای به کار خود پایان داد. براساس این بیانیه شرکت‌کنندگان در همایش با تاکید بر ضرورت اعتلای باستان‌شناسی و میراث فرهنگی در جامعه علمی و فرهنگی ایران، تقویت پایگاه‌های پژوهشی و جدیت در تکمیل نقشه باستان‌شناسی را خواستار شدند.

معصومه دیودار ‌/‌ جام‌جم