«جریان‌شناسی سیاسی در ایران» به چاپ یازدهم رسید

ظاهرا سابقه آنچه امروز به صورت مشخص به آن «جریان‌شناسی سیاسی» گفته می‌شود، به اواخر دهه 60 شمسی و انگیزه‌های سیاسی جریان‌های راست و چپ باز می‌گردد. پس از آن و با تعمیق نسبی سطح منازعه و صف‌بندی‌های جناحی در جامعه، که صورتی فکری ـ اندیشه‌ای و عملی به خود گرفته بود، جریان‌شناسی‌ها در میان محافل علمی نیز راه باز کرده و به فعالیتی معمول و متداول تبدیل شد.

بر این اساس، از نمونه‌های شاخص آثار و کتب جریان‌شناسی‌ سیاسی موجود می‌توان به کتاب «جریان‌شناسی سیاسی در ایران» اثر دکتر علی دارابی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس سیاسی تحولات سیاسی اجتماعی ایران و بخصوص انقلاب اسلامی اشاره کرد.

کتاب «جریان‌شناسی سیاسی در ایران» در یک مقدمه و سه فصل و همراه جمع‌بندی و نتیجه‌گیری و نیز یک بخش ضمیمه با عنوان «مشخصات احزاب و تشکل‌های سیاسی کنونی در ایران» تدوین شده و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه انقلاب اسلامی آن را منتشر کرده است. نگاهی به شناسنامه کتاب نشان می‌دهد که در یک فاصله چهارساله و با شمارگانی بالای 25 هزار جلد به چاپ یازدهم رسیده است، این در حالی است که کتاب‌های با موضوع مشابه همچنان در چاپ‌های اول و دوم مانده‌اند. براستی علت و دلیل استقبال از این کتاب در جامعه و بخصوص محافل علمی و مجامع دانشگاهی چیست؟

به تحقیق مشخص است که دلایل استقبال از اثر حاضر را باید در موارد ذیل جستجو کرد:

1ـ کامل‌ترین و نسبتا به‌روزترین کتابی است که به شناخت جریانات مهم و تاثیرگذار در دیروز و امروز کشور پرداخته است.

2ـ ارائه تقسیم‌بندی جدید و تا حدودی نیز خالی از اشکال در کنار ارائه اطلاعاتی جدید که تاکنون در هیچ کتابی ذکر نشده است.

3ـ نگاه و رویکرد جریانی به رخدادها و تحولات سیاسی از امتیازات این اثر است. اهتمام نویسنده بر آن بوده است که رخدادها و تحولات سیاسی با نگاه جریان‌سازی آنها و سیر تکوین، تطور و تکامل جریانات سیاسی بررسی شود تا بتوان داوری درستی درباره جریانات سیاسی کرد.

4ـ تقوای علمی و برخورد منصفانه با بسیاری از جریانات و ذکر ویژگی‌ها و خدمات بسیاری از آنها در عین وجود تفاوت فکری از مختصات این کتاب به‌شمار می‌آید.

5 ـ مطرح کردن تقریبا تمام جریاناتی که از دوره پهلوی دوم تاکنون در کشور مطرح و موثر بوده‌اند.

6 ـ تمرکز کتاب بر جریانات سیاسی اسلام‌گرا از مزایای این کتاب محسوب می‌شود؛ زیرا تلاش شده است که همه جریانات سیاسی اولا بدرستی شناخته و مطرح شوند و ثانیا به اهداف، آرمان‌ها، رویکردها و راهبردهای آنها توجه شود.

7ـ یکی دیگر از ویژگی‌های کتاب، بررسی چرایی ناکارآمدی برخی جریان‌ها و احزاب به طور مشخص و مصداقی است. همچنین ارائه راه‌حل‌های خوب و دلسوزانه، مخصوصا در مواردی که تفاوت فکری نویسنده با جریان مزبور واضح است، از دیگر ویژگی‌های این کتاب است.

8 ـ بیش از هر نکته‌ای مزیت این کتاب در نقد و ارزیابی جریانات سیاسی است. بسیاری از آثار گذشته شاید فقط اشکالات و ایرادهای جریانات و صاحب‌نظران را بیان کرده‌اند بدون آن‌که آنها را نقد و ارزیابی کنند، در حالی‌که در اثر حاضر تلاش شده است دیدگاه‌ها و آرای جریانات و اشخاص، مطرح و سپس نقد شود.

9ـ به‌طور کلی چون نویسنده در بسیاری از بحث‌ها و جریانات سیاسی روز به طور مستقیم حضور داشته در برخی موارد از اموری سخن گفته شده که نو و بدیع است. به عنوان مثال اطلاعات و مطالبی که درباره اصولگرایی، آبادگران، جریان سوم، نوع دسته‌بندی‌ها و آرایش نیروهای سیاسی آمده برای نخستین‌بار است که مطرح می‌شود.

با این حال در رابطه با کتاب پیشنهاد می‌شود با توجه به تداوم انشقاق جریانی و حزبی در فضای سیاسی جمهوری اسلامی، به‌روزرسانی کتاب مدنظر نویسنده قرار گیرد؛ همچنین با توجه به رسالت فرهنگی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه انقلاب اسلامی به عنوان ناشر کتاب، ترجمه این اثر به زبان‌های عربی و انگلیسی مدنظر قرار گیرد.

دکتر مسعود مطلبی / عضو هیات علمی دانشگاه و سردبیر فصلنامه مطالعات سیاسی