تسنن دوازده امامی در نسخه های خطی دوره عثمانی

رسول جزینی با نگارش مقاله ای به موضوع تسنن دوازده امامی در نسخه های خطی دوره عثمانی پرداخته است.
کد خبر: ۷۳۵۴۸۹
تسنن دوازده امامی در نسخه های خطی دوره عثمانی

وی در این مقاله آورده است:

سالها پیش از طریق مطالعه آثار استاد رسول جعفریان، با افرادی از اهل سنت آشنا شدم که در عین اعتقاد به مذاهب اهل سنت، به امامان ۱۲ گانه شیعه نیز ارادت خاصی داشته و بعضا با تعبیر”امام” و حتی “معصوم” از آنها نام برده و بعد از ذکر خلفای راشدین، به ائمه ۱۲ گانه شیعه اشاره می کردند.

این دیدگاه یک نوع جمع بین اعتقاد به خلفا نخستین و ائمه ۱۲ گانه شیعه است که بعضا خود نیز بر این مطلب تصریح کرده اند. آقای جعفریان از این جریان با اصطلاح “تسنن دوازده امامی” نام می برند (برای مطالعه بیشتر نک: رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، نشر علم، ص ۸۴۰-۸۵۰؛ مقالات تاریخی، دفتر دوم، انتشارات دلیل ما، ص۲۸-۴۴، ص۱۴۱-۱۴۳).

این جریان بخصوص در دوره قبل از صفویه در ایران و ماوراءالنهر حضور پررنگی داشته و بیشتر در بین صوفیان نقشبندی که از نظر فقهی شافعی یا حنفی بوده اند، وجود داشته است.طی مدتی که در حال مرتب کردن مجموعه ای از نسخه های خطی بودم با موارد متعددی برخورد کردم. جالب بود در بین نسخه های ترکی که در دوره عثمانیان در قلمرو حکومتشان نوشته شده این دیدگاه حضور داشته است. در اینجا چند نمونه از این نسخه ها معرفی می شود

. ویژگی مشترک نسخه های انتخاب شده در نوشتار پیش رو (موارد شماره یک تا چهار) این است که همگی شامل ادعیه و صلوات هایی بر پیامبر(ص) می باشند که عمدتا باید انشائی باشند. به نظر می رسد این گونه کتب برای استفاده عموم مسلمانان بخصوص حجاج و زائران سایراماکن زیارتی نوشته می شد. شاید بتوان موقعیت آنها را با کتابی همچون مفاتیح الجنان در میان شیعیان مقایسه کرد.

۱- نسخه شمارهHs. or. 14194کتابخانه ملی برلین، مجموعه ای دعائی است که به ترتیب شامل پنج قسمت زیرمی باشد:
الف. برگزیده ای از چند سوره قرآن
ب. کتاب ” الحزب الاعظم و الورد الافخم”تالیف ملا علی بن سلطان قاری (م ۱۰۱۴ق) شامل مجموعه ای از ادعیه و اذکار است که تاریخ کتابت آن۱۲۱۱ق است.
ج. کتاب “دلائل الخیرات” تالیف محمد بن سلیمان جزولی (م ۸۷۰ق) شامل شماری صلوات بر پیامبر(ص) و دعا که ظاهرا مولف،بیشتر آنها را از جانب خود انشاء کردهاست. این صلوات ها و دعاها برای عامه مسلمانان بویژه حجاج تهیه شده تا درطول راه و مکان های زیارتی آنها را بخوانند.
د. مجموعه ادعیه و صلوات مختلف که در یک برگ آن تاریخ کتابت ۱۲ صفر ۱۲۲۳ق ذکر شده است. این بخش همچنین یک” اجازه” روایی دارد که به صاحب دلائل الخیرات و الحزب الاعظم می رسد( تصویر شماره سه و چهار).


ﻫ. اسماء اصحاب البدرین: علاوه بر مواردی که ذکر شد در حاشیه این مجموعه تعدادی دعا و صلوات نوشته شده است.در یکی از این صلوات ها با عنوان “صلوات بر فخر کائنات و چهار یار و اون ایکی امام” به ترتیب بر پیامبر(ص) و خلفا و ۱۲ امام درود فرستاده شده است (تصویر شماره یک).
تصویر شماره یک:
1
تصویر شماره دو:
2
تصویر شماره سه:
3
تصویر شماره چهار:
4
۲- نسخه شماره LJS 38 دانشگاه پنسیلوانیا، مجموعه از ادعیه به زبان عربی و ترکی است.تاریخ کتابت آن در ماه صفر سال ۸۸۹ق می باشد. این نسخه نیزمانند مورد قبلی، یک صلواتنامه برای دوازده امام دربرگ ۱۱۶دارد. همچنین در چند جای دیگر آن نیز به نام ائمه(ع) اشاره شده است.
1
2
3
4
۳- مجموعه ای شامل تعدادی از سوره های قرآن و شماری ادعیه و صلوات به زبان عربی و ترکی به همراه طرح ها و نقاشی های زیبا: از این مجموعه یک نسخه در کتابخانه ملی فرانسه ( شماره .Arabe 6055) و یک نسخه در کتابخانه مونیخ ( شمارهCod.turc. 553) موجود است. البته نسخه ای در کتابخانه کپنهاک ( شماره Cod. Arab. Add. 57) و یک نسخه نیز در کتابخانه غازی خسرو بیک در سارایوو وجود دارد که ادعیه اش با دو نسخه قبلی کمی متفاوت است ولی به نظر می رسد که همگی تحریرهای متفاوتی از یک مجموعه باشند. البته به نظر می رسد می توان با جستجو نسخ دیگری از آن را یافت. تاریخ کتابت نسخه مونیخ ۱۲۶۱ ق و نسخه کپنهاک ۱۲۰۱ ق است . گردآورنده این مجموعه خود را معتقد به “اهل سنت و جماعت” و امام مذهبش را “امام اعظم ابوحنیفه” معرفی می کند. (تصویر شماره یک) در طرحها و نقاشی های این مجموعه نام پیامبر (ص) و خلفای راشدین، ائمه شیعه و عشره مبشره در کنار هم آمده است.(تصویر ۱ تا ۵ متعلق به نسخه فرانسه؛ تصویر ۶ نسخه کپنهاگ؛ تصویر ۷ تا ۱۲ نسخه مونیخ)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
654
۴- نسخه ای شماره.Hs. or. 14072 کتابخانه برلین که آن نیز مانند مورد قبلی شامل تعدادی از سوره های قرآن و تعدادی ادعیه و نقاشی است. البته ادعیه و طرح های آن با مورد قبلی بسیار متفاوتند.گرایش صوفیانه نیز در این نسخه مشهود است. گردآورنده این مجموعه به احتمال زیاد حنفی مذهب بوده است.
خیمه گاه امام حسین(ع)- علامت امام عباس – علامت حر شهید:
1
علامت امام موسی کاظم و امام محمد جواد(ع):
2
علامت مرقد امام علی النقی و امام حسن عسکری وامام مهدی (ع) در سرمن رای (سامرا):
3
وادی السلام نجف:
4
علامت مرقد حضرت امام اعظم (منظور ابوحنیفه است):
5
۵- یک بیت شعر که اشاره به دوازده امام(ع) دارد.این بیت را در دو مجموعه مختلف دیدم که البته اختلافاتی جزیی با یکدیگر دارند:
۱٫ در نسخه شماره ۸۴۷ دانشگاه لایبزیگ آلمان که این مجموعه شامل سه رساله است: رساله اول کتاب “العنوان فی ضبط الموالید و وفیات” از عبدالقادر بن محمد نعیمی دمشقی که از شاگردان ابن طولون دمشقی است. در برگ پیش از آغاز رساله بیت زیر نوشته شده است.
اخترت قوما لدنیایی و آخرتی هم الرجاء فخل اللوم یالایم (؟)
علی ابناه موسی جعفر حسن محمدان علیان الرضی القائم
برگ 3 نسخه ش vollers_847 لایبزیک
۲٫نسخه شماره ۸۸۳ لایبزیگ (از مجموعه نسخه های خاندان رفاعی دمشقی) که مجموعه ای از رسائل و کتب به زبان عربی،ترکی و فارسی است. این بیت شعر در یاداداشت هایی که بعد از اتمام رساله دوازدهم این مجموعه (که رساله ای به زبان فارسی در “ذکر مشایخ النقشبندیه” است) آمده است، وجود دارد .
این دو مجموعه متعلق به منطقه دمشق می باشد که جریان تسنن دوازده امامی در آنجا وجود داشته است شاهد این مدعا کتاب «الائمه الاثنا عشریه ابن طولون»می باشد.
عددت قوما لدنیایی و آخرتی هم النجاه فخل اللوم یالایم (؟)
علی، ابناه موسی جعفر حسن محمدان علیان الرضی القائم
برگ 110 نسخه ش vollers_883 لایبزیک

منبع: پایگاه عبرت پژوهی تاریخی

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها