طرح توسعه حرم شاهچراغ متوقف شد

این مصوبه که اواخر هفته گذشته و طی نامه‌ای از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور به استاندار و رئیس شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان فارس ابلاغ شده است، طرح توسعه حرم حضرت احمد بن موسی(ع) را به دلیل وجود برخی مغایرت‌ها با ضوابط سازمان میراث فرهنگی و همچنین طرح تفضیلی شهر شیراز دیگر قابل اجرا ندانسته و ادامه اجرای آن را منوط به بازنگری و تصمیم‌گیری در کمیته‌ای متشکل از نمایندگان همه سازمان‌ها دانسته است.

سرپرست معاونت بافت‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی کشور دراین باره به جام‌جم می‌گوید: طرح توسعه حرم شاهچراغ موسوم به طرح 57 هکتاری، در سال 89 از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب رسید و عملیات اجرایی آن از همان زمان آغاز شد، اما به دنبال بررسی طرح و تبعات اتفاقات اخیر و تخریبات صورت گرفته در بخشی از بافت تاریخی واقع شده در محدوده طرح، در چهاردهم مهرماه از سوی همان شورا بررسی مجدد شد و به دلیل آشکار شدن برخی تناقض‌ها و مغایرت‌های اساسی با طرح جامع و تفضیلی شهر شیراز ملغی اعلام شد.

محسن طوسی با تاکید بر این‌که لغو این طرح فقط به دلیل ملاحظات میراثی صورت نگرفته است، می‌افزاید: در بررسی مجدد این طرح، وجود پاره‌ای ابهامات در طرح، وجود برخی مغایرت‌ها با طرح تفضیلی شهر شیراز و برنامه‌ریزی شهری، مشخص نبودن جزئیات طرح و در نهایت رعایت نشدن برخی ضوابط محدوده بافت وآثار تاریخی، برای شورای عالی شهرسازی محرز شد که برهمین اساس این شورا تصمیم به لغو طرح کنونی، بازنگری آن و تصویب طرحی کامل با رعایت تمام نکات معماری و شهرسازی گرفت.

به گفته وی، ضوابط میراث فرهنگی به هیچ وجه با توسعه اماکن مذهبی مغایرتی ندارد و مهم‌ترین و بزرگ‌ترین اشکال طرح این بود که در مصوبه سال 89 کلیات محدوده تحت تاثیر به صورت حجمی مورد تصویب قرار گرفته و طرح‌های موضعی و تفصیلی و اجرایی آن نامشخص بوده است و البته در همان زمان هم مقرر شده بود پس از بررسی و تصویب جزئیات، عملیات اجرایی آن آغاز شود که در عمل این اتفاق نیفتاد و بدون بررسی و تعیین جزئیات، اجرای طرح آغاز شد. این ابهامات و نبود نقشه راه علاوه بر ایجاد سردرگمی برای مجری و همچنین ناظر طرح و حتی بهره‌بردار آینده (هیات امنا) باعث تبعات و تقابلات بین دستگاهی نیز شده است، ضمن این‌که ابهامات اجرایی تاثیرات جبران‌ناپذیری از جمله تخریب بخشی از بافت تاریخی شیراز را نیز به دنبال داشت.

طوسی با اشاره به این‌که محدوده بافت تاریخی شیراز سال 88 از سوی میراث فرهنگی به تمام دستگاه‌ها ابلاغ شده است، یادآور می‌شود: در زمان تصویب طرح توسعه 57 هکتاری، ضوابط حفاظتی مربوط به آثار، خانه‌ها، بازار و مجموعه‌های ثبتی و واجد ارزش و حرایم آنها تعیین و به مشاور و مجری طرح اعلام شده و حتی کاربری مشخصی نیز از سوی مشاور و مجری طرح توسعه حرم برای مجموعه آثار در نظر گرفته شده بود، اما اقدامات اجرایی مغایر وعده‌های گذشته صورت گرفته است. به طور مثال قرار بود خانه پورنواب مرمت شود و کاربری فرهنگی (موزه مجموعه حرم) پیدا کند که در عمل به دلیل مشخص نبودن نقشه و جزئیات طرح، چنین نشد و حتی تخریب شد.سرپرست معاونت بافت‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی کشور با تاکید بر این‌که این سازمان با توسعه هیچ مشکلی ندارد، اما از توسعه‌ای حمایت می‌کند که ضوابط و ملاحظات تاریخی فرهنگی در آن لحاظ شود، خاطرنشان می‌کند: شورای عالی شهرسازی و معماری پس از لغو طرح توسعه فعلی، خواستار تشکیل کمیته‌ای متشکل از نمایندگان هیات امنای حرم شاهچراغ، میراث فرهنگی، شورای شهرسازی و... شده و قرار است در این کمیته طرح توسعه مورد بازنگری قرار گرفته، جزئیات آن به طور کامل مشخص و نقطه نظرات همه سازمان‌ها و دستگاه‌ها از جمله مدیریت شهری و میراث فرهنگی نیز در آن لحاظ و سپس اجرای آن از سرگرفته شود. به این ترتیب که مشخص شود توسعه و تخریب‌ها هرکدام در چه مناطقی و چگونه صورت گیرد و دستگاه‌های مجری و ناظر طرح هم تکلیف خود را بدانند، در حالی که اکنون هیچ کدام دقیقا نمی‌دانند چه باید انجام دهند یا بر چه چیزی نظارت کنند، به طوری که حتی به گفته تولیت آستان حرم شاهچراغ، خود این آستان نیز اطلاعی از جزئیات طرح ندارد.

طوسی با اشاره به این‌که حدود 40 خانه ارزشمند تاریخی در محدوده طرح توسعه حرم شناسایی شده است، می‌گوید: نه‌تنها این خانه‌ها برای میراث ارزشمند است؛ بلکه حریم آنها، بازار اطراف این مجموعه‌ها به عنوان قلب بافت تاریخی مذهبی و تجاری شیراز و در کل ساختارهای شکل گرفته در این محدوده به دلیل وجود معماری‌هایی با هویت اسلامی ایرانی، دارای ارزش و اهمیت بوده و میراث فرهنگی خواستار حفظ آنهاست، در حالی که طبق طرح توسعه فعلی، نه‌تنها به این ساختار خدشه‌وارد می‌شد؛ بلکه خیابان‌کشی‌های نه‌چندان اصولی، حرم را که در قلب این بافت تاریخی قرار دارد، از این بافت اجتماعی و مردمی جدا می‌کند و بیم تکرار تجربه رقم زده شده ولیان، شهردار دهه 50 که جدایی حرم رضوی از بافت اجتماعی را رقم زد، به وجود می‌آورد.

وی با تاکید بر این‌که هیچ نگرانی برای توسعه حرم وجود ندارد و چه بسا با تصویب و اجرای طرح جدید این توسعه سریع‌تر و اصولی‌تر پیش رود، تصریح می‌کند: علاوه بر ایرادات وارده به طرح کنونی، رعایت نشدن الگوی صحیح معماری اسلامی ایرانی که دغدغه رهبر معظم انقلاب نیز هست، مطرح بود، زیرا در زمان تصویب طرح توسعه حرم در سال 89 هنوز بحث رعایت الگوی معماری ایرانی اسلامی در کشور مطرح نشده بود، اما اکنون چندسالی است که این مهم مطرح شده و باید در همه طرح‌های معماری کشور از جمله طرح توسعه حرم شاهچراغ نیز رعایت شود.

این مصوبه سیاسی‌کاری است

مصوبه وزارت راه و شهرسازی درباره لغو طرح توسعه حرم شاهچراغ البته با واکنش‌ها و مخالفت‌هایی نیز همراه بود که از آن جمله می‌توان به واکنش تند نماینده مردم شیراز به آن اشاره کرد.احمدرضا دستغیب که دبیر هیات‌ امنای آستان شاهچراغ نیز هست، در جمع خبرنگاران، این مصوبه را نوعی سیاسی‌کاری و در جهت مقابله با طرح توسعه و آبادانی بافت فرسوده شیراز عنوان کرد و خواستار لغو آن شد.

وی با اشاره ضمنی به این‌که مسئولان میراث فرهنگی فقط شعار می‌دهند و دغدغه‌ای واقعی برای حفظ آثار تاریخی واقع شده در محدوده طرح ندارند، افزود: متولیانی که از احیای خانه‌های میراثی و منازل و بافت تاریخی دم می‌زنند، باید بدانند با وضع موجود حتی یک گردشگر هم شهامت عبور از بافت‌های فرسوده را ندارد. در حالی که با برنامه‌ریزی‌هایی که تولیت آستان مقدس در شش ماه گذشته در فعال کردن واحد زائران خارجی داشته، باعث شده است تا روزانه 200 تا 300 گردشگر خارجی از آیینه‌کاری‌ها و فرهنگ زیارت بازدید ‌کنند.

دستغیب با بیان این‌که در بافت فرسوده واقع شده در محدوده 57 هکتاری، منازل فراوانی از خانه‌های قدیمی، تاریخی و ثبتی وجود دارد که برخی از خانه‌های ثبتی به دلیل فرسودگی و تخریب بخش‌هایی از آن، ارزش خود را از دست‌ داده است، تصریح کرد: میراث باید بازنگری لازم را هرچه سریع‌تر در مورد خانه‌های فرسوده انجام دهد و برای آنها تعیین تکلیف کند، زیرا نشان دادن منطقه‌ای به‌عنوان منطقه ممنوعه کار صحیحی نیست و میراث موظف است که متناسب با قیمت روز خانه‌ها را ارزش‌گذاری و آن منازلی را احیا کند که ارزشمند است و می‌تواند به‌صورت موزه و نگارخانه درآید.

مشارکت میراث با مالکان برای بهسازی

طوسی، سرپرست معاونت بافت‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی اما در واکنش به انتقادات وارده به این سازمان مبنی بر رها کردن خانه‌های تاریخی و مرمت نکردن آنها، به جام‌جم می‌گوید: آثار و خانه‌های تاریخی در سه سطح واجد ارزش ثبت شده، واجد ارزش ثبت نشده و در مراحل ثبت و تعیین تکلیف نشده، قرار دارد که در دو سطح اول میراث فرهنگی تمام دغدغه خود را برای بهسازی و مرمت به کار گرفته است، از جمله این‌که طرح مشارکت در بهسازی را با مالکان این خانه‌ها مصوب کرده و به طور بلاعوض به آنها کمک می‌کند. در سطح سوم هم گرچه خانه‌ها واجد ارزش هستند، اما همچنان در مرحله کار کارشناسی و ارزش‌گذاری قرار دارند و از همین روی توجه چندانی به آنها نشده و به قول برخی رها شده هستند.

مصیب امیری، مدیرکل سازمان میراث فرهنگی استان فارس نیز با بیان این‌که بی‌شک مسئولیت حفظ آثار تاریخی فقط به‌عهده سازمان میراث فرهنگی نیست و همه دستگاه‌ها از جمله شهرداری باید به این موضوع ورود پیدا کنند، به جام‌جم می‌گوید: به همین دلیل در تیرماه امسال تفاهم‌نامه چندجانبه‌ای میان برخی سازمان‌ها از جمله اداره راه و شهرسازی استان، استانداری، شهرداری و میراث فرهنگی امضا شد تا از همکاری و کمک همه دستگاه‌ها برای احیای آثار تاریخی شیراز بهره‌مند شویم، ضمن این‌که در جلسه‌ای که چند روز پیش در شورای شهر و با حضور شهردار شیراز برگزار شد، بر حضور و همکاری دوباره شهرداری تاکید و قرار شد که این دستگاه نیز از این پس به ماجرا ورود پیدا کرده و میراث فرهنگی را در بهسازی بافت تاریخی شهر یاری رساند. گفتنی است طی یکی دو ماهه گذشته دو خانه ثبت ملی شده حلی‌ساز و اصغرزاده و خانه تاریخی و ارزشمند پورنواب در جهت اجرای طرح توسعه حرم شاهچراغ تخریب شده است.

فاطمه مرادزاده‌ /‌ گروه ایران