فرو ریختن کاخ سلطنتی در یک مستند تلویزیونی

این تصورات درست یا غلط باشد تاثیر رسانه‌ها در شکل‌گیری آن غیرقابل انکار است، اما در ساحت رسانه‌ای نیز این شناخت یا بازشناسی از دو طریق عمده نمایشی و مستند ـ گزارشی اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر شناخت ما از مردم یا نظام سیاسی یک کشور بیگانه در حوزه رسانه یا از طریق تماشای فیلم‌های سینمایی یا گزارش خبری و مستند صورت می‌گیرد، اما در این بین تاثیر مستند بیشتر از دیگر نمونه‌هاست به شرطی که خود مستند از حیث ساختاری واجد امتیازهای قابل توجه باشد.

مستند «پشت دیوار باکینگهام» را که از شبکه یک پخش شد، می‌توان مصداقی از همین معنا و رویکرد دانست. مستندی سیاسی ـ اجتماعی که با لحنی گزارشی ـ تحلیلی به نقد نظام سلطنتی در انگلستان می‌پردازد. به عبارت دیگر در مستند پشت دیوار باکینگهام یک روزنامه‌نگار شناخته شده مخالف نظام سلطنتی انگلیس با کنکاش و جستجو در اسناد و تحقیقات صورت گرفته و گفت‌وگو با اساتید دانشگاه و صاحبنظران سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورش، ناگفته‌های نظام سلطنتی انگلیس را به چالش می‌کشد.

کاخ باکینگهام در لندن اقامتگاه اصلی خانواده سلطنتی بریتانیاست. این کاخ همچنین یکی از بزرگ‌ترین کاخ‌های سلطنتی فعال دنیاست. با قرار گرفتن در شهر وست‌مینستر، این کاخ اغلب مرکز رویدادهای عمومی ویژه و مهمانی‌های سلطنتی است. این مکان هنگام جشن‌های ملی، مورد توجه بریتانیایی‌هاست، اما با تماشای مستند پشت دیوار باکینگهام انگار عظمت این کاخ و رخدادهایش فرو می‌ریزد.

پشت دیوار باکینگهام جدیدترین ساخته سعید غفاری است که به سفارش گروه تلویزیونی مرکز بسیج صدا و سیما تولید شده و به نوعی نقد درون سیاست‌های انگلستان محسوب می‌شود. نقد درونی به این معنا که منتقدان نظام سلطنتی انگلستان از روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی و جامعه شناس گرفته تا یک شهروند معمولی نه خارج از مرزهای این کشور که از درون همین ملت و سرزمین نسبت به آسیب‌ها و فساد نظام سلطنتی بریتانیای کبیر معترض بوده و تجربه‌های شخصی ـ تاریخی خود را بازگو می‌کنند. لذا کمتر می‌توان به آن خُرده گرفت که یکسو نگری یا ایدئولوژیکی زده است و آن را یک بازی رسانه‌ای معنا کرد. به عبارت دیگر در این مستند تلاش شده تا پشت پرده روابط و عملکرد خانواده سلطنتی انگلیس و صدای اعتراض مردم و نخبگان این کشور در قبال آنچه معمولا با سکوت و تحریف رسانه‌های غربی و مطبوعات و شبکه‌های انگلیس روبه‌رو می‌شود، به تصویر کشیده شود. به همین دلیل می‌توان پشت دیوار باکینگهام را یک مستند افشاگرانه دانست که اتفاقا یکی از دلایل جذابیت این مستند به همین دلیل است.

پشت دیوار باکینگهام در چهار قسمت 25 دقیقه‌ای به موضوعاتی چون اشرافیت و جلوه‌ها و نمود آن در خانواده سلطنتی انگلیس، نگاه و مواضع رسانه‌های انگلیس در قبال خانواده سلطنتی و تعارض عملکرد رسانه‌ها در مورد افراد و ماجراهای این خانواده با ادعای «مادر پارلمان‌های جهان» بودن انگلیس و معرفی کشور به عنوان مهد رسانه‌های آزاد و مستقل دنیا و...، نظام طبقاتی انگلیس و ویژگی‌های آن و همچنین تعارض آشکار بین ادعای دموکراسی و نظام طبقاتی یادشده با الصاق عناوین اشرافی به افراد و جابه‌جایی‌های طبقاتی می‌پردازد.

در واقع لحن مستند یک لحن تحلیلی ـ تاریخی بوده که نگاهی جریان شناسانه به موضوع داشته و از درون متن و ساختار اجتماعی به نقد ساختار قدرت و ابعاد آن می‌پردازد. حتی اگر علاقه‌مند به این موضوع هم نباشید تماشای این مستند می‌تواند به شناخت کلی مخاطب از انگلستان و نظام سیاسی سنتی آن کمک کند. ضمن این‌که لوکیشن‌هایی که گزارشگر برای بیان متن‌ها یا پلاتوهای خود برگزیده فارغ از جذابیت‌های بصری که صورتی زیبایی‌شناختی هم به اثر می‌دهد در جغرافیای این نظام سلطنتی و کوچه و خیابان و ساختمان‌های حول آن انجام شده که به نوعی می‌تواند به شکل‌گیری یک توریسم مجازی کمک کند. حتی نمایش ساختمان‌ها و شهرسازی و نمایی که از جغرافیای سلطنتی در این مستند می‌بینیم گواه بر امپراتوری عریض و طویلی است که اصلاح و دگردیسی آن براحتی امکان‌پذیر نیست.

در نقد و تحلیل‌هایی که از زبان نخبگان خود این کشور درباره دامنه تاثیرات این ساختار سیاسی و نظام قدرت بر زندگی و تقدیر تاریخی مردم این سرزمین می‌شنویم بسیاری از واقعیت‌های پنهان که رسانه‌های غربی درباره آن سخن نگفته‌اند آشکار می‌شود. نمایش چنین مستندهایی از شبکه‌های تلویزیون فارغ از جذابیت‌های رسانه‌ای و سرگرم‌کنندگی به ارتقای هوش و شناخت سیاسی مردم کمک کرده و با سند و مدرک از آنچه درباره این پیر استعمار در اخبار و گزارش‌ها می‌بینیم پرده‌برداری می‌کند.

این مجموعه مستند در قالب روایی با حضور جیمز برن (به عنوان راوی) ساخته شده و تلاش شده تا با ترسیم وضع سانسور رسانه‌ای شدید در انگلیس در مورد رویدادهای پیرامون خانواده سلطنتی با واقعیت آنچه درداخل قصر باکینگهام می‌گذرد و نیز متن جامعه انگلیس با آن درگیر است، زمینه قضاوتی دقیق و نگاهی جامع به موضوع برای تماشاگر برنامه فراهم شود. امتیاز این گونه مستندها در این است که قضاوت را به خود مردم می‌سپارد یا امکان قضاوت دقیق و عادلانه‌تر را برای آنها فراهم می‌کند.

اگرچه در بخش‌هایی از مستند احساس می‌شود حجم گفت‌وگوها زیاد بوده و ممکن است مخاطب را خسته کند، اما صحبت‌ها و تحلیل‌هایی که این کارشناسان درباره ابعاد مختلف نظام سلطنتی و پیامدهای آن ارائه می‌دهند جذاب و گیراست، هر چند به نظر می‌رسد اگر استفاده بیشتری از عکس و فیلم‌های آرشیوی می‌شد، جذابیت اثر هم افزایش پیدا می‌کرد.

شاید راز مهم جذابیت مستندهایی از این دست تضادی است که بین تصورات و واقعیت‌ها وجود دارد. یک نوع رمزگشایی در دل این مستند اتفاق می‌افتد آن هم درباره بالاترین قدرت سیاسی در انگلستان که عظمت و شکوه آن را در ذهن مخاطب از بین می‌برد.

سیدرضا صائمی / جام​جم