مأموریت‌ حساس مسافران نیویورک

وقتی جنگ سرد میان دو بلوک غرب و شرق آغاز شد، باز هم نگرانی‌ها شدت گرفت که در جهان دوقطبی شده، اسلحه میان کشورهای مدعی نظام مارکسیستی از یک‌سو و هواداران لیبرالیسم از سوی دیگر، داوری خواهد کرد. این همه در حالی بود که همزمان با پایان جنگ‌های جهانی، ایده تشکیل سازمان ملل متحد با مشارکت دولت‌های دوست و دشمن، فرصتی شد برای آن که گفت‌وگو، هرچند در سطحی‌ترین لایه‌ها میان سیاستمداران، کابوس جنگ را از سر جهانی که می‌خواست پا به هزاره سوم بگذارد، دور کند. حالا در آستانه هفتاد ساله شدن این سازمان و برگزاری شصت‌ونهمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هنوز هم ظرفیت گفت‌وگو میان دولتمردان کشورهای مختلف در این سازمان وجود دارد و همین ظرفیت، فرصت مغتنمی است برای آن که رسیدن لابی‌های جنگ‌طلب به رویای کلید خوردن دوباره جنگ‌های فراگیر تا حدی مشکل شود.

همین ظرفیت منحصربه‌فرد باعث شده مقامات کشورمان طی سه دهه اخیر از موقعیت برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل، برای رساندن پیام صلح‌طلبی و عدالت‌خواهی مردم ایران به کشورهای مختلف استفاده کرده و از رایزنی‌های دیپلماتیک حاشیه برگزاری این مجمع، غفلت نکنند.

ایران، مهمان خبرساز نیویورک

سیاستمداران ایرانی با علم به همین ظرفیت، طی گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، حساب ویژه‌ای روی نیویورک و مشارکت در فرآیند تصمیم‌گیری‌های سازمان ملل متحد باز کردند. محمدجواد ظریف که این روزها در کنار حسن روحانی، خبرسازترین مسافر ایرانی نیویورک است، آنقدر سابقه نقش‌آفرینی در این شهر دارد که عده‌ای در داخل، او و همراهانش را «باند نیویورکی‌ها» می‌خوانند. حضور سال گذشته ظریف و روحانی در نیویورک، نقطه عطفی در روند مذاکرات هسته‌ای بود، هرچند کلید رئیس دولت تدبیر و امید، هنوز نتوانسته گشایشی در قفل این پرونده ایجاد کند.

سال قبل ظریف هنگام بازگشت از نیویورک در فیسبوک خود خطاب به مردم کشورمان نوشت: «مجموعا سفر خوبی بود. فضا در سطح جهان به نفع ایران تغییر کرد. البته اصل این تغییر به دلیل حماسه حضور شما در انتخابات است.» و اکنون کم نیستند کسانی که منتظرند ببینند ظریف که لبخندهای دیپلماتیک مشهوری دارد، امسال سفر خود را به نیویورک چگونه ارزیابی می‌کند؟ برخی ناملایمات دیپلماتیک - که اکنون با بازگشت نظامی واشنگتن به منطقه به اوج خود رسیده - باعث
شده تا بسیاری بپندارند که ظریف، امسال در نیویورک کمتر از سال قبل لبخند بر لب داشته باشد.

یک شهر و دو محور ثابت برای گفت‌وگو

بیش از ده سال است که مسافران ایرانی نیویورک، در سفر خود به مقر سازمان ملل متحد، به دو موضوع ثابت می‌پردازند؛ مبارزه با تروریسم و پرونده هسته‌ای.

در آغاز هزاره سوم، نماینده کشورمان ایده گفت‌وگوی تمدن‌ها را به عنوان راهکار تئوریک تهران برای مقابله با افراطی‌گری در جهان ارائه داد تا شاید بتواند با رویکردی آرمان‌گرایانه، نظریه‌ای در مقابل نظریه واقع‌گرایانه ساموئل هانتینگتون ارائه دهد. حالا 14 سال پس از طرح این ایده، هنوز هم جهان و بویژه خاورمیانه گرفتار پدیده شوم افراطی‌گری و تروریسم است، هرچند بعید است بتوان با توجه به مداخله‌های سیاسی در روند شکل‌گیری تروریسم ایدئولوژیک نام «برخورد تمدن‌ها» بر آنچه امروز در حال وقوع است، گذاشت.

از دیگر ‌سو پرونده هسته‌ای کشورمان هم سال‌هاست از موضوعات مورد بحث مسافران نیویورک در این شهر است. از آغاز دهه 80 شمسی تا به حال نه‌تنها از قُطر این پرونده کاسته نشده، بلکه هر سال ابعادی تازه‌تر به خود می‌گیرد. هرچند سال گذشته تهران گامی بلند برای حل و فصل نهایی این پرونده برداشت، اما تحریم‌های آمریکایی چندی بعد که دست‌کم ناقض روح حاکم بر توافق ژنو بود، نشان داد که عزم لازم در سوی مقابل برای رفع این چالش بزرگنمایی شده، وجود ندارد.

امسال نیز روحانی در حالی برای دومین بار در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی می‌کند که پیش‌بینی می‌شود همچنان یکی از محورهای سخنرانی‌اش درباره مذاکرات هسته‌ای باشد؛ همان موضوعی که بعید نیست برای چندمین بار مورد اشاره باراک اوباما و البته بنیامین نتانیاهو هم قرار بگیرد. نتانیاهو که چندی قبل با نشان دادن یک نقاشی مضحک درباره پرونده هسته‌ای کشورمان، یک سخنرانی مضحک درباره خط قرمزهای صهیونیستی ارائه کرد، هرچند بخوبی می‌داند که این روزها در انزوایی بین‌المللی قرار گرفته، اما می‌شود حدس زد که به تلاش سنتی خود برای اثرگذاری بر گفت‌وگوهای جاری ایران و 1+5 و تبیین آنچه تل‌آویو آن را «توافق بد» می‌خواند، ادامه دهد.

با این همه به گمان صاحبنظران، نیویورک امسال این ظرفیت استثنایی را دارد که بن‌بست ایجاد شده در مسیر گفت‌وگوها را شکسته و وضع پرونده هسته‌ای ایران را روشن‌تر کند.

غایب بزرگ تیم نیویورکی‌ها

رایزنی‌های روحانی و ظریف در اجلاس شصت و نهم مجمع عمومی سازمان ملل متحد درحالی حول دو محور قدیمی، اما مهم تروریسم و پرونده هسته‌ای ادامه دارد که امسال کرسی سفارت کشورمان در سازمان ملل خالی است، چراکه واشنگتن مانع از حضور حمید ابوطالبی در نیویورک شد.

نبود سفیر کشورمان در جمع دیپلمات‌های نیویورکی، خود نمادی از اختلافات عمیقی است که طی یک سال گذشته، نزدیکی بیشتر تهران و واشنگتن را ناممکن کرده است. برخی از تحلیلگران بر این باورند که اگر آمریکا مانع از حضور ابوطالبی در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل نمی‌شد، او می‌توانست نقش مثبتی در بهبود روابط میان دو کشور ایفا کند. با این همه روشن است که خالی ماندن کرسی کشورمان در نیویورک را باید قطعه‌ای از پازل اختلافات ریشه‌دار دو کشور دانست. همان اختلافاتی که امسال یک‌ سوی آن متوجه عراق و سوریه است و سوی دیگرش معطوف به پرونده هسته‌ای.

دولت حسن روحانی هرچند سکوتی هوشمندانه در قبال معرفی سفیر جدید کشورمان در سازمان ملل پیش گرفته، اما دولتمردان بخوبی می‌دانند که این سکوت نباید بیش از اندازه طولانی شده و به انفعال در برابر نقض حقوق بین‌الملل بینجامد.

سنت گفت‌وگوی نیویورکی و پیامدهای فرصت‌سوزی آمریکایی

طی سال‌های گذشته، جهان شاهد نوعی دیپلماسی تهاجمی از سوی دولت وقت ایران بود. همان راهبردی که اصرار بر آن، به موضع‌گیری برخی کشورها در برابر کشورمان انجامید و با این حال توانست نشان دهد روی دیگر سکه میانه‌روی در تهران، می‌تواند چگونه باشد.

اکنون بیش از یک سال است که صاحبنظران در کشورهای غربی، دولت‌های اروپایی و آمریکا را به از دست ندادن فرصت مذاکره با دولت حسن روحانی فراخوانده و نسبت به عواقب استفاده نکردن از این فرصت هشدار می‌دهند. هرچند به‌نظر می‌رسد کاخ سفید بیش از آن که دغدغه حل و فصل همه‌جانبه مسائل مورد اختلاف دو کشور را داشته باشد، به ‌دنبال نزدیکی‌های نمایشی از قبیل عکس یادگاری گرفتن و مکالمه تلفنی با رئیس‌جمهور کشورمان و روش‌هایی از این نوع است، اما ناگفته پیداست که سنت گفت‌وگوهای نیویورکی، بهترین موقعیت برای دولت آمریکاست تا از طریق مذاکرات ایران و 1+5 و نیز لابی‌های کارشناسی به مهم‌ترین اختلافات پیش روی دو کشور، از جمله چگونگی مبارزه با تروریسم، حل وفصل پرونده هسته‌ای و لغو تحریم‌ها و نیز تعیین تکلیف کرسی کشورمان در سازمان ملل خاتمه دهد.

هرچند منافقین و مخالفان عبری ـ عربی نزدیکی تهران و واشنگتن در نیویورک بیکار ننشسته و بر آتش اختلافات می‌دمند، اما اگر استراتژیست‌های کاخ سفید هوشمندی بیشتری به خرج دهند و به مانع‌تراشی در برابر گفت‌وگوهای جاری خاتمه دهند، به‌نظر می‌رسد راه برای رفع تدریجی و یک به یک اختلافات، به‌دور از رفتارهای نمایشی، باز است.

صدای صلح‌طلبی ایرانی در نیویورک

همان‌طور که اشاره شد، کشورمان سال‌هاست از موقعیت رایزنی‌های نیویورک برای پیگیری منافع ملی ایرانیان استفاده می‌کند. حضور خبرساز شهید رجایی، نطق به یاد ماندنی حضرت‌آیت‌الله خامنه‌ای، نظریه‌پردازی سیدمحمد خاتمی، سخنرانی‌های پرواکنش محمود احمدی‌نژاد و رایزنی‌های دیپلماتیک روحانی در نیویورک و... نشان از آن دارد که دولت‌های مختلف در ایران پس از انقلاب هیچ‌گاه فرصت استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک نیویورک را از دست نداده‌اند، هرچند در هیچ‌کدام از این سال‌ها در دام تبلیغاتی و ابراز محبت‌های نمایشی کشورهای ناهمسو با کشورمان نیفتاده‌اند.

چنین است که اکنون نیز رئیس دولت تدبیر و امید در حالی پیام صلح‌دوستی مردم ایران را به نیویورک برده و احتمالا بار دیگر بر ضرورت اتحاد برای مقابله با افراطی‌گری تاکید می‌کند که می‌داند تحقق آرمان جهانی عاری از خشونت و تروریسم، نیازمند یک اراده سیاسی قدرتمند و نه الزاما حرکت‌های رسانه‌ای است. تجربه مسافران ایرانی نیویورک با حضور فعال در مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی سال‌های گذشته و در دولت‌های مختلف، این امیدواری را بیشتر می‌کند که امسال نیز دیپلمات‌های ایرانی بتوانند به بهترین شکل از ظرفیت‌های سنت رایزنی و گفت‌وگوی نیویورک بهره برده و صدای صلح‌طلبی ایرانی را به گوش جهانی که در هراس گسترش تروریسم است، برسانند.

ابلاغ این پیام که تیر خلاص را بر پروژه «ایران هراسی» و «اسلام هراسی» خواهد زد؛ هرچند رقبای منطقه‌ای و دشمنان فرامنطقه‌ای تهران را بیمناک می‌کند، اما بی‌تردید مهم‌ترین مأموریت هیأت ایرانی در اجلاس شصت و نهم مجمع عمومی سازمان ملل به شمار آمده و می‌تواند حل و فصل پرونده مبارزه با افراط‌گرایی در منطقه و پایان دادن به معضل تحریم‌های هسته‌ای را تسهیل کند.

مصطفی انتظاری هروی / گروه سیاسی