افت کیفی در تحصیلات تکمیلی

اینها برخی از نکاتی است که با توجه به آن می‌توان به وضع نامناسب آموزش عالی کشور پی برد، زیرا اکنون مسئولان این مراکز به فکر گسترش کمی هستند و به همین علت حدود 2500 دانشگاه در کشور داریم که به اعتقاد کارشناسان کیفیت پایین آموزش در آنها مشکل‌ساز شده است، در نتیجه کمتر ارگان یا سازمانی حاضر است تحقیقات و پژوهش‌های خود را به این مراکز بسپارد یا برخی از سیاست‌های دانشگاه‌های کشور با سیاست‌های کلی نظام همخوانی ندارد و به همین دلیل امروزه بیکاری فارغ‌التحصیلان در مقاطع عالی فقط یکی از مشکلات کشور است.

4.5 میلیون نفر جمعیت دانشجویان کشور است، در این میان 675 هزار نفر در مقطع ارشد و دکتری مشغول تحصیل هستند و سالانه حدود 26درصد نیز به جمعیت آنها افزوده می‌شود، در حالی که این افراد پس از فارغ‌التحصیلی با مشکلاتی مانند بیکاری و ضعف در آموزش رو به رو هستند. برنامه مناظره روز گذشته به همین منظور روی آنتن رفت.

«به نظر شما انگیزه جوانان برای گرفتن کارشناسی ارشد و دکتری چیست؟» این موضوع، پرسش برنامه مناظره روز گذشته بود که برای پاسخ به آن شرکت کنندگان باید یکی از دو گزینه، «افزایش احتمال استخدام و درآمد بیشتر» و «کمک به شناخت و حل مشکلات کشور» را انتخاب می‌کردند. در پایان این برنامه حدود 93 درصد شرکت‌کنندگان به گزینه اول رای دادند.

علی آهون‌منش، رئیس اتحادیه دانشگاه‌های غیرانتفاعی کشور؛ مهدی سیدی، رئیس کارگروه نخبگان و دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ حبیب‌الله طباطبائیان، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی؛ مجتبی علوی‌فاضل، معاون سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی و یدالله مهرعلیزاده، استاد دانشگاه چمران و رئیس انجمن علمی آموزش عالی ایران مهمان برنامه مناظره بودند.

علی آهون‌منش در این برنامه اظهار کرد: برای پاسخ به این‌که توسعه تحصیلات تکمیلی به نفع کشور بوده یا نه باید به اسنادی مانند سند چشم‌انداز و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی توجه کرد.

وی با بیان این‌که بی‌شک در کمیت آموزش عالی مسیر مناسبی طی کرده‌ایم، افزود: از 157 هزار دانشجو حدود 33 سال پیش به جمعیت چهار میلیون دانشجو رسیده‌ایم، یعنی 28 درصد رشد کمی داشتیم، این درحالی است که در دنیا این رشد 6.5 برابر بوده است اما در کیفیت تحصیلات تکمیلی قطعا دچار مشکل بوده و به اهداف خود نرسیده‌ایم.

به گفته وی، اکنون پردیس‌هایی در حال شکل‌گیری است که کیفیت آموزش‌های عالی آنها مناسب نیست و باید در برنامه ششم به آن توجه کرد.

آموزش دانشجویان با توجه به نیاز کشور

مهدی سیدی، رئیس کارگروه نخبگان و دبیرخانه شواری عالی انقلاب فرهنگی نیز در این برنامه بیان کرد: توسعه آموزش عالی بخشی از توسعه اقتصادی اجتماعی کشور است و باید دید این توسعه در کشور همگام و همراه با توسعه اقتصادی اجتماعی کشور بوده است یا نه. افزون بر این باید مشخص کرد چه تعداد دانشجو داشته باشیم تا مناسب کشور باشد.

وی افزود: باید به اشتغال دانشجویان توجه کنیم و آینده فارغ‌التحصیلان را نیز در نظر گرفت، نکته اینجاست که در این مدت دیگر برنامه‌ها با آموزش عالی همگام نبود و به همین دلیل به کشور آسیب وارد شده و اگر روند به همین شکل باشد مشکلات بیشتری به وجود می‌آید.

به گفته وی باید براساس نیاز‌ها و آمایش سرزمین، جوانان را تربیت کرد تا بتوان نیازهای کشور را رفع کرد.

حبیب‌الله طباطبائیان، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی مهمان دیگر برنامه مناظره بود، وی با بیان این‌که گسترش آموزش عالی از دستاورهای انقلاب اسلامی است، ابراز کرد: به نظرم کیفیت این مراکز نیز در حد قابل قبولی است، زیرا تربیت فارغ التحصیل در هوا فضا و هسته‌ای دستاورد انقلاب است، البته با مشکلاتی رو به رو هستیم چون در دو دهه آن را گسترش داده‌ایم.

وی یادآور شد: مشکل افت کیفی و اشتغال بخشی ریشه در آموزش دارد اما بخشی نیز خارج از این حوزه است.

تعداد بالای دانشگاه‌های کشور

دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی عنوان کرد: درصد دانش‌آموختگان کشور نسبت به کشورهای دیگر پایین است. امسال حدود 250 هزار صندلی خالی در دانشگاه‌ها داریم؛ این نشان می‌دهد ظرفیت مراکز مناسب است، اما مشکل اینجاست که این ظرفیت درست هدایت نمی‌شود.

وی یادآور شد: برای نمونه انگلیس حدود سه میلیون و 800 هزار دانشجو دارد، اما تعداد دانشگاه آنها کمتر از 150 دانشگاه است، ولی ما در کشورمان حدود 2500 دانشگاه داریم.

مجتبی علوی فاضل، معاون سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی نیز در برنامه مناظره بیان کرد: به نظرم دانشگاه باید به عنوان حقوق اجتماعی افراد دیده شود. انقلاب فرهنگی در کشور ما حرکتی رو به جلوست که دانشگاه‌ها پیشرو آن بوده‌اند، درواقع نباید انتظار داشت دانشگاه رشد خود را کاهش دهد؛ این مساله نباید با بحث اشتغال گره زده شود.

علوی فاضل تصریح کرد: باید پرسید اکنون برای دیپلمه‌ها شغل کافی داریم یا تحصیل نکردن برای کشور مفید است. نکته اینجاست که افزایش جمعیت در دهه 50 و 60 مشکل اشتغال را ایجاد کرده است.

معاون سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: امسال در دانشگاه‌های دولتی 950 هزار نفر متقاضی کارشناسی ارشد بودند که حدود 115 هزار نفر پاسخ گرفتند. در دکتری نیز 240 هزار نفر متقاضی بودند، اما 11 هزار نفر قبول شدند. این در حالی است که پاسخ ندادن به چنین تقاضاهایی سبب خروج افراد و ارز از کشور شده و امیدوار نبودن به آینده را گسترش می‌دهد.

علوی فاضل تاکید کرد: اکنون شرایط به گونه‌ای است که فردی که کارشناسی ارشد دارد، حاضر است با لیسانس نیز کار کند، بنابراین می‌توان گفت بحث اشتغال با تحصیلات تکمیلی مرتبط نیست.

یدالله مهرعلیزاده، استاد دانشگاه چمران و رئیس انجمن علمی آموزش عالی ایران نیز با اشاره به این‌که نمی‌توان براساس آمار و عدد این موضوع را تحلیل کرد، ابراز کرد: یادگیری حق طبیعی انسان‌هاست.

برای حل چالش آموزش عالی کشور، سیاستگذاران باید به آن ورود کنند، زیرا این مساله مشکلات زیادی برای نظام به همراه دارد.

مهرعلیزاده اظهار کرد: در اقتصادی زندگی می‌کنیم که با محدودیت منابع مواجه است، بنابراین باید تخصیص منابع صحیح صورت بگیرد؛ به این شکل بحث اولویت مطرح شده و باید سیاستگذاری در این حوزه به شکلی باشد تا افراد از مزایای این دوره‌ها برخوردار شوند.

به گفته وی، بحث‌های زیرساختی در آموزش عالی مشکل‌ساز شده است. وی ادامه داد: از سال 80 به بعد تقاضاها برای آموزش عالی افزایش پیدا کرده است، در چنین شرایطی نمی‌توان همه تقاضاها را پاسخ داد. آموزش عالی کشور نتوانسته خودش را با سند و چشم‌انداز همراه کند؛ زیرا 50 درصد فعالیت آنها با این اهداف انطباق ندارد.

به گفته وی، از سال 84 تا 92 وضع بیکاری افراد از مقاطعی مانند ابتدایی و دیپلم به سمت لیسانس و بالاتر رفته است.

با توجه به نظر کارشناسان حاضر در برنامه مناظره باید نسبت به عواقب کیفیت پایین مراکز آموزش عالی در کشور هشدار داد؛ زیرا به این شکل متخصصانی در کشور پرورش می​یابند که علاوه بر این‌که قادر نیستند گرهی از مشکلات کشور باز کنند، به علت بالا رفتن توقعات راضی به اشتغال در هر پستی نبوده به همین علت به خود و جامعه نیز هزینه‌هایی تحمیل می‌کنند.

مهدی آئینی - گروه جامعه