ساخت باغ​​های​ ایرانی در همه شهرهای ایران

تاکنون 9 باغ ایرانی در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده که حفظ و نگهداری آنها در دستور کار میراث فرهنگی قرار گرفته و از شرایط مطلوب‌تری برخوردار است، اما دیگر باغ‌های ایرانی که تعداد آنها به هزار باغ می‌رسد، اکنون در وضع مناسبی به سر نمی‌برد و نیازمند توجه جدی مسئولان است.

باغ پاسارگاد شیراز به‌عنوان مادر باغ‌های ایرانی، باغ ارم شیراز، باغ چهل‌ستون اصفهان، باغ فین کاشان، باغ ماهان کرمان، باغ اکبریه بیرجند، باغ دولت‌آباد یزد، باغ پهلوان‌پور مهریز یزد و باغ عباس‌آباد بهشهر، 9 باغ ایرانی ثبت شده در فهرست یونسکو است.

مدیر پایگاه میراث جهانی باغ‌های تاریخی ایران، باغ‌های ثبت جهانی شده را نمونه باغ‌های ایرانی عنوان می‌کند و با بیان این‌که باغ‌های ایرانی، مجموعه‌ای از میراث تاریخی، طبیعی و معنوی را در خود دارد، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: رایزنی‌هایی با شهرداری‌های کشور انجام شده تا هر شهر ایرانی یک باغ ایرانی داشته باشد، به این ترتیب که حاشیه‌ تمام باغ‌های ایرانی موجود از زباله‌ها پاکسازی شود و ساخت و سازها در اطراف باغ‌ها با الگوی معماری باغ‌های ایرانی مطابقت داشته باشد.به گفته ناصر مشهدی‌زاده دهاقانی، براساس قراردادی که با شهرداری‌ها منعقد شده است، در شهرهایی که باغ ایرانی وجود ندارد، باغ‌هایی به سبک و سیاق باغ‌های ایرانی احداث شود که این باغ‌ها باید در مکانی باشد که اولا مشخصات معمولی یک باغ را داشته باشد و دیگر این که دارای درخت‌های کهنسال باشد.

وی توسعه شهری، ساخت و سازهای بی‌رویه و هجوم بیش از حد گردشگران را مهم‌ترین دلیل نابودی باغ‌های ایرانی اعلام و تصریح می‌کند که فقط با ساماندهی زیرساخت‌های گردشگری می‌توان عوامل نابودی و تهدیدکننده این باغ‌ها را کاهش داد.مدیر پایگاه میراث جهانی باغ‌های تاریخی ایران، تعداد باغ‌های ایرانی شناسایی شده را هزار باغ اعلام می‌کند که 9 مورد آن به ثبت جهانی رسیده و قرار است پرونده‌های بیشتری از این باغ‌ها برای ثبت در فهرست باغ‌های جهان تهیه شود.

یک کارشناس میراث فرهنگی نیز با اشاره به ویژگی‌های باغ ایرانی می‌گوید: نمونه بارز هنرهای بومی و سنتی و بویژه هنر باغ‌سازی در کشورهای اسلامی در باغ‌های ایران قابل مشاهده است.سیامک علیزاده باغ را در دیدگاه گذشتگان میعادگاه زمین و آسمان و بهترین مکان برای تجربه عرفانی می‌داند که سرداران و پادشاهان هنگام فتح یک سرزمین و به نشانه پیروزی، جایی را بر می‌گزیدند و با هدایت آب به آن مکان، آن را محصور و برای آسایش و آرامش خود کوشکی را هم در آن بنا می‌کردند.

باغ ایرانی، باغی از بهشت

وی بااشاره به این‌که اکنون می‌توان نمونه این باغ‌ها را از بغداد تا قرطبه و از اصفهان تا کشمیر، مشاهده کرد، به ویژگی‌های دیگر باغ ایرانی اشاره می‌کند و می‌افزاید: تامین آب و نظارت بر توزیع آن و تشبیه این باغ‌ها به اجزای تشکیل‌دهنده باغ‌ها در بهشت، از ویژگی‌های آنها و عاملی برای احترام گذشتگان به باغ‌ها به شمار می‌رفت، در حالی که اکنون مردم، مسئولان و حتی طراحان، به نظمی که در اجزای تشکیل‌دهنده باغ‌ها و چیدمان گیاهان، درختان و جوی‌های آب وجود دارد، بی‌توجه هستند.

این استاد دانشگاه باغ‌های ایرانی را دارای ویژگی‌های خاص معماری دانسته و تصریح می‌کند: از آنجا که درونگرایی بودن، یکی از اصول معماری ایرانی بوده، باغ‌ها نیز از این امر تبعیت کرده و معمولا دورتا دور آنها با دیوار محصور بوده است که این مساله علاوه بر ایجاد یک حفاظ، باعث می‌شود که وقتی انسان از فضای بیرون به داخل باغ وارد شود، چیزی بسیار متفاوت مشاهده کند.

به گفته وی، در ساخت باغ‌های ایرانی همچون دیگر آثار هنری، سعی شده که از بیهودگی پرهیز شود، به همین دلیل در باغ‌ها هم مانند ساختمان‌ها، بوته، گیاه یا جزء بی‌مورد و اضافی پیدا نمی‌شود.

علیزاده با بیان این‌که در محل باغ‌ها علاوه بر درختان، گل‌ها و آب‌نماها، گاهی اوقات یک کوشک در محور اصلی باغ ساخته شده که در مرکز یا در بالای آن قرار گرفته است، یادآور می‌شود: به‌طور مثال در باغ دلگشای شیراز، این کوشک تقریبا در وسط و در باغ گلشن و باغ ارم در بالای باغ قرار گرفته است.

به گفته وی، معماری کوشک‌ها نیز در جای خود قابل مطالعه و بررسی است، زیرا پلانی که در این کوشک‌ها به کار رفته، معمولا چهارگوش یا هشت گوش است که این نقشه تداعی‌کننده صورت ازلی یا خاطره قومی ما و همان سرچشمه‌ای است که می‌تواند روح ایرانی را مخصوصا در روزهای سخت و متلاطم سیراب کند و به او کمی آرامش ببخشد.

این کارشناس و پژوهشگر درباره اهمیت حفظ باغ‌های ایرانی می‌گوید: باغ‌های موجود جزئی از یادگارهای اجداد ما و گنجینه‌هایی است که نیاکان به میراث گذاشته‌اند و از آنجا که نمونه ازلی و تمثیلی از باغ بهشت است که در اوستا و قرآن وصف آن به میان آمده و وعده آن به پاکان و مومنین داده شده است، آینه تفکر و پناهگاه روح تماشاگر است، ضمن این‌که ایجاد شادی و سرور می‌کند.علیزاده با اشاره به این‌که متاسفانه در باغ‌سازی و پارک‌سازی فعلی، این اصول سنتی و حکمتی رعایت نمی‌شود، می‌گوید: متاسفانه باید اذعان کرد که در این زمینه نیز غفلت کرده‌ایم و باغ‌های فعلی هیچ بویی از سنت‌های زیبای گذشته که با روح ایرانی هارمونی داشته، نبرده است و همچون دیگر نمونه‌های شهرسازی و معماری امروز، سرشار از بیهودگی، برونگرایی و بی‌هویتی است.

وی با تاکید بر این‌که ضرورت دارد به باغ ایرانی به مثابه یک پدیده فرهنگی نگاه کرد، می‌افزاید: باغ‌های ایرانی در دوران مختلف تاریخی ساخته شده و اشتیاق مردم به باغ‌سازی و پرورش درخت و معماری سنتی تا دوران قاجار وجود داشته است، اما در یک قرن اخیر، به سوی انحطاط رفته، به همین دلیل باغ‌های معاصر ایرانی، دستخوش بی‎هویتی و اغتشاش شده است.

به همین منظور قرار است، نخستین جشنواره ملی باغ‌های تاریخی ایرانی، هشتم تا یازدهم مهر در بیرجند، مرکز خراسان جنوبی برگزار شود.

این نمایشگاه با شعار «هر شهر ایران، یک باغ ایرانی» و با هدف معرفی باغ‌های ایرانی و ضرورت حفظ و نگهداری آنها برگزار خواهد شد و برگزاری نمایشگاه‌ آثار هنری مرتبط و نشست‌های تخصصی از برنامه‌های تدارک دیده شده اصلی و جانبی این جشنواره خواهد بود.