پیپرین؛ ماده‌ای شگفت‌انگیز در فلفل سیاه

یک ایزومر دیگر از پیپرین به نام چاویسین نیز در فلفل سیاه وجود دارد که در طب سنتی برای دفع حشرات مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته میزان پیپرین داخل فلفل سیاه بسیار اندک است و با روش‌های بسیار سخت و پرهزینه، با استفاده از تعداد قابل توجهی مواد شیمیایی استخراج می‌شود. شیمیدان‌ها برای سنتز آزمایشگاهی این ترکیب طبیعی و تعیین مواد اولیه، پیپرین استخراج شده را هیدرولیز کردند که دو محصول به نام پیپریدین و پیپیریک اسید تولید شد. سپس به کمک پیپریدین در محیط آزمایشگاه پیپرین سنتز شد اما روش سنتز نیز با توجه به جداسازی محصولات و خالس‌سازی پیپرین پرهزینه و دشوار بود. یکی از مشکلاتی که داروسازی نوین با آن رو به روست، افزایش توانایی زیستی bioavailability داروهاست. زمانی که یک داروی داخل وریدی تجویز شده باشد، توانایی زیستی آن تقریبا صد درصد است. با این حال، هنگامی که یک دارو از راه‌های دیگر (مانند دهان) وارد بدن می‌شود، توانایی زیستی آن کاهش می‌یابد؛ زیرا جذب ناقص انجام می‌شود یا به علت سوخت و ساز بدن جذب دارو کامل نیست.

پیپرین می‌تواند توانایی زیستی بسیاری از داروها مثل باربیتورات‌ها، آتنولول، فنیتوئین، پروپرانولول، پیرازینامید، ریفامپیسین و آمپی سیلین را افزایش دهد. افزایش دهنده‌های زیستی ترکیبات بااهمیتی هستند، آنها از خود فعالیت‌های دارویی نشان نمی‌دهند، اما زمانی که در ترکیب با داروها استفاده می‌شوند، فعالیت مولکول‌های دارو را افزایش می‌دهند. چنین فعالیت جالبی را از پیپرین در درمان با داروهای ضد سل و جذام نیز مشاهده می‌کنیم. با استفاده از پیپرین، دوز داروهای ضدسل می‌تواند به نصف کاهش یابد.

هنگامی که پیپرین در ترکیب با سیپروفلوکساسین قرار می‌گیرد، به‌طور قابل توجهی حداقل غلظت مورد استفاده از سیپروفلوکسساسین در درمان آنتی‌بیوتیکی کاهش می‌یابد و این به معنای کاهش عوارض جانبی این دارو در بیمار است.

اکنون دانشمندان به دنبال مکانیسم‌های مختلف برای افزایش فعالیت‌های تقویت‌کننده زیستی از پیپرین هستند.

علاوه بر افزایش توانایی زیستی داروها افزایش اثرگذاری زیستی مکمل‌های دارویی و غذایی نیز اهمیت فراوانی دارد. توانایی زیستی مواد مغذی نیز با وجود پیپرین بهتر می‌شود. پیپرین به افزایش میزان جذب مواد مغذی، مکمل‌‌های غذایی و دارویی کمک می‌کند. جذب مواد غذایی مانند قند، ویتامین B6، اسیدهای آمینه،‌ بتاکاروتن، سلنیوم و آنتی‌اکسیدان‌ کوئرکومین در حضور پیپرین افزایش می‌یابد.

در آزمایش‌های پس از تجویز پیپرین مشاهده شده است جذب گلوگز در دستگاه گوارش خرگوش افزایش یافته. حتی به کمک پیپرین می‌توان اسید معده را کاهش داد و از افزایش آزاردهنده حرکت روده جلوگیری کرد. زمانی که مکمل پیپرین به مدت دو هفته برای افراد داوطلب مرد تجویز شد، جذب بتاکاروتن در آنها به میزان قابل توجهی افزایش یافت. بنابراین می‌توان انتظار داشت مصرف روزانه فلفل سیاه همراه با غذاها و داروها می‌تواند جذب و اثربخشی آنها را افزایش دهد.

موضوع بسیار جالب دیگری که از پیپرین گزارش شده، اثر فوق‌العاده آن روی پوست و مو است. یکی از شایع‌ترین اختلالات پوستی، بیماری‌ای به نام ویتیلیگو است که بین فارسی‌زبانان به پیسی شهرت دارد.

در این بیماری بخش‌هایی از پوست رنگدانه خود را از دست می‌دهد. درمان ویتیلیگو اغلب دشوار و ناامیدکننده است و شاید عوارض روحی آن بسیار آزاردهنده‌تر از عوارض جسمانی این بیماری باشد.

البته مدت‌هاست روش درمانی با استفاده از امواج فرابنفش برای درمان بیماری ویتیلیگو انجام می‌شود. گزارش شده است تقریبا یک چهارم بیمارانی که تحت این روش درمانی قرار گرفته‌اند، پاسخ موضعی مناسبی دریافت کرده‌اند؛ اما همین تعداد اندک از بیماران نیز ممکن است با عوارض جانبی قابل توجهی روبه‌رو شوند که ناشی از قرار گرفتن پوست آنها در برابر اشعه زیان‌آور فرابنفش است. بنابراین تحقیقات روی درمان‌های رایج برای بیماری پیسی ادامه دارد. ضمن این که باید روش‌های بالینی جدیدی هم برای درمان این بیماری شناسایی شود.

مطالعات بالینی متعددی نشان داده است مخازن فولیکول‌های مو منبع ملانوسیت در پوست است. این مخازن می‌تواند به کمک درمان‌های استاندارد دوباره رنگدانه‌دار شود.

مناطق دایره‌ای کوچک که حاوی رنگدانه هستند، اطراف فولیکول‌های مو بزرگ شده و در نهایت به یکدیگر متصل می‌شوند. شواهد اخیر از آزمایش‌های محققان هندی نشان می‌دهد پیپرین دارای اثر تحریکی قوی در ملانوسیت‌ها در شرایط آزمایشگاهی است.

آزمایش‌ها نشان داده‌ است عصاره فلفل سیاه که دارای آلکالوئید پیپرین است، توانسته به میزان قابل توجهی ملانوسیت‌ها را پس از هشت روز درمان در محیط آزمایشگاهی تحریک کند. درمان موضعی موش با پیپرین یا مشتقات سنتزی آن، باعث تحریک توسعه رنگ پوست به صورت سطحی و حتی توسعه رنگ پوست داخل بدن پس از چهار هفته یا بیشتر می‌شود.

تیرگی پوست در نواحی تحت درمان مربوط به افزایش تعداد ملانوسیت‌هاست. اگر پیسی با این روش درمان شود، به دلیل کاهش قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش در مدت درمان، خطر ابتلا به سرطان پوست کاهش می‌یابد.

در این مطالعات مساله جنسیت نیز در تحریک رنگدانه‌ها مهم تلقی می‌شود زیرا در موجودات نر اثربخشی این روش بهتر از موجودات ماده است. علاوه بر درمان بیماری پیسی، مساله‌ای که در این آزمایش‌ها توجه محققان را به خود جلب می‌کند، استفاده از پیپرین در تحریک رنگدانه‌های مو برای به تعویق انداختن سفیدی مو بخصوص در آقایان است.

شاید در آینده نزدیک شاهد مواد آرایشی و بهداشتی باشیم که بر پایه استفاده از مواد طبیعی ساخته شده است و می‌تواند پیری مو را به تعویق بیندازد و سال‌های بیشتری جوانی موها را تثبیت کند. به نظر می‌رسد این موضوع برای مردم بخصوص آقایانی که علاقه‌ای به رنگ کردن موهایشان در میانسالی ندارند، جالب توجه و ارزشمند خواهد بود. (ضمیمه سیب)

دکتر مهدیه انتظاری/ استادیار شیمی آلی دانشگاه آزاد اسلامی