رابطه دوسویه مجلس و دولت

این نقش نظارتی با همان رای اعتماد داده شده استمرار پیدا می‌کند و سوال و استیضاح به نوعی با به چالش کشیدن همین رای اعتماد به‌عنوان بازوی نظارتی مجلس عمل می‌کند.

این نظارت نه‌تنها از حدود اختیارات، بلکه حقی برای مجلسی‌ها به نمایندگی از مردم است و استفاده از این حق در قالب سوال از وزیران یا استیضاح به نوعی با تکالیف و وظایف آنان گره خورده است. اصول 88 و 89 قانون اساسی نیز به تشریح همین حقوق نمایندگان در مجلس می‌پردازد. طبیعی است نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی می‌توانند از این حق خود استفاده کنند و نباید مانعی به لحاظ قانونی و سیاسی برای استفاده از آنها وجود داشته باشد.

در مقاطعی، طرح مساله سوال از وزیران یا استیضاح با فضاسازی‌های سیاسی و رسانه‌ای مختلفی همراه بوده است، اما روشن است با این‌گونه تعبیرها نباید از حق طبیعی و نظارتی مجلس چشم‌پوشی کرد یا پوشش دیگری بر تن ابزارهای نظارتی مجلس پوشاند. اموری که اگر مسیر طبیعی خود را طی نکند، چه‌بسا به نزاع‌های سیاسی و اتهام‌زنی‌هایی منجر شود که آسیب‌ها و هزینه‌های بیشتری را به بار آورد. به این ترتیب ایجاد هرگونه فشار برای چشم‌پوشی مجلس از حقوق طبیعی خود در نهایت نه به سود دولت خواهد بود و نه نمایندگان مجلس.

سوال نمایندگان حاوی ابهام یا اعتراض آنان نسبت به اقدامی از سوی دولت است. سابقه روابط دولت و مجلس نشان داده این ابهامات ظرفیت زیادی برای تبدیل به اتهامات را دارد که برطرف شدن آنها در صحن علنی مجلس شورای اسلامی می‌تواند از آن جلوگیری کند. استیضاح نیز که با ادبیاتی تندتر حاوی تذکر یا اعتراض نمایندگان نسبت به اقدامات وزیران است به همین ترتیب به روشن شدن اهداف و جزئیات اقدامات دولت می‌انجامد. از این‌رو این فرآیند نه برای مجلس که برای دولت فواید بیشتری دارد، هرچند همیشه این نگرانی وجود دارد که افراط و تفریط‌ها در این‌باره به تیره شدن فضای سیاسی و در نهایت پایمال شدن حقیقت بینجامد.

از این‌رو دولت نباید از موضوعاتی همچون سوال از وزیران یا طرح استیضاح آنان ناراحت شود و طرفداران نهاد اجرایی کشور با دامن زدن به فضای بی‌اعتمادی به نیت‌خوانی و فرجام‌پنداری این‌گونه اقدامات روی آورند.

احترام به نقش نظارتی مجلس و حقوق طبیعی نمایندگان علاوه بر این‌که باعث می‌شود ابهامات در یک مسیر قانونی برطرف شود، موجب جلب اعتماد نمایندگان و شفاف‌سازی فرآیندهای کاری در دولت خواهد شد.

با این همه، افراط نمایندگان در استفاده از این ابزار، فضا را برای سوء تفسیر اقدامات مجلسی‌ها باز می‌کند. طبیعی است استفاده بی‌دلیل از ابزارهایی مانند سوال و استیضاح اهمیت و حرمت نظارت مجلس را خدشه‌دار خواهد کرد. همان اندازه که این حق طبیعی برای شفاف‌سازی فعالیت‌ها و اقدامات دولت مفید است، استفاده مکرر از آن می‌تواند روابط دو قوه را مکدر کرده و فعالیت‌ها و ارتباط قوا را از مسیر اصلی خارج کند.

تاکید بر استفاده از راه‌های سلبی برای توجه دادن دولت به آرا و نظرات نمایندگان مردم به این فضا دامن خواهد زد. به نظر می‌رسد حل و فصل امور و انتقال انتظارات و نظرات در کارگروه‌های مشترک دولت و مجلس و جلسات کمیسیون‌ها در حضور وزیران و دولتی‌ها، مجلس را بیشتر به اهداف خود نزدیک می‌کند. هرچند این راه‌حل ایجابی نافی حقوق نظارتی مجلس همانند استیضاح نخواهد بود، اما در یک محیط تعاملی موجب تلطیف روابط و اثبات حسن ظن قوه مقننه خواهد شد.

برخی تنش‌های حاصل از طرح موضوعاتی مانند سوال از وزیران و استیضاح، گاهی به روند طبیعی فعالیت‌ها و روابط قوا ضربه وارد کرده است. عبور از این فضا نیازمند نگاهی واقعگرایانه به مساله است. زمانی می‌توان به شرایط مطلوب سیاسی در کشور دست یافت که علاوه بر قوای سه‌گانه، احزاب و گروه‌های سیاسی نیز به حقوق یکدیگر احترام گذاشته و اصالت تعامل و همکاری را برای پیشبرد امور در کشور فراموش نکنند. از این رهگذر سوء تفسیرها از به چالش کشیدن فعالیت‌های یکدیگر از بین می‌رود و مسیر طبیعی آن طی خواهد شد.

سیدناصر نعمتی / جام‌جم