دورخیز دیپلمات‌ها برای وین 5

در حدفاصل گفت‌وگوهای پیشین هسته‌ای تا امروز که دور دیگری از گفت‌و‌گو‌ها آغاز می‌شود ‌، اتفاقات مهمی رخ داده که نمی‌توان بدون توجه به آنها به فرجام مذاکرات هسته‌ای نگریست. از یک سو پس از به نتیجه نرسیدن وین 4 و آغاز نشدن روند نگارش متن توافق نهایی، آژانس انرژی اتمی در گزارشی، همکاری تهران با این آژانس و عمل به توافق ژنو را تائید کرد. از سوی دیگر، دو طرف مذاکرات دو روزه کارشناسی را برگزار کردند؛ گفت‌وگوهایی که فشرده و فنی توصیف شد. همزمان، فعالان اقتصادی فشارهای خود برای پایان دادن به تحریم ایران را افزایش دادند که گفته شد این امر پس از جنجال بر سر جریمه بانکی فرانسوی و شرکتی هلندی، به اجلاس گروه هفت هم کشیده شده است. از دیگر سو، در کشور اجماع نظری حول محور مذاکرات پدید آمد و حتی یکی از فرماندهان ارشد سپاه در گفت‌وگو با روزنامه جام‌جم گفت که توان سپاه پشتوانه دیپلمات‌های کشورمان است. این نکته از آن نظر اهمیت یافت که طی هفته‌های اخیر نفوذ تهران در منطقه توانست ثبات نسبی را به سوریه بازگرداند و پیروزی اسد در انتخابات ریاست‌جمهوری سوریه، بی‌تردید حالا یک برگ برنده برای کشورمان است.

علاوه بر همه اینها، در همین مدت کوتاه، تهران ابتکار عمل در رایزنی با سایر کشورها را در دست گرفته و پس از مذاکرات حسن روحانی در شانگهای در حاشیه اجلاس سیکا، ظریف در ترکیه به گفت‌وگو با کاترین اشتون پرداخته و سپس در جمع غیرمتعهدها بر مواضع استقلال‌طلبانه و صلح‌جویانه کشورمان تاکید کرد و توانست همراهی آنان در حمایت از تاکتیک‌های دیپلماتیک کشورمان را جلب کند. این تحولات در شرایطی بود که نتایج انتخابات پارلمان اروپا، این اتحادیه را با شوکی بزرگ روبه‌رو کرده و دست‌کم به‌طور موقت، آن را مشغول مسائل داخلی ساخته است. بحران اوکراین هم به این درونگرایی کمک کرده تا فرصتی برای تهران به‌وجود آید که پیش از وین 5، با واشنگتن و مسکو و برخی دیگر از اعضای 1+5 گفت‌وگویی خارج از چارچوب 1+5 انجام دهد.

این گفت‌وگوها ‌ ‌فرصت مناسبی برای نزدیک‌تر کردن مواضع کشورها به‌ منظور ورود به دور آتی مذاکرات فراهم می‌آورد. همچنین مذاکره مستقیم با دو کشوری که در بحران اوکراین رودرروی هم قرار گرفته‌اند، شاید فضایی برای ایران بگشاید تا از اختلافات طرفین به سود منافع خود بهره ببرد. با این حال دستورکار مذاکرات با آمریکا و روسیه فعلا ارتباطی با جنگ‌ سرد جدید ندارد. چنان که سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان اعلام کرده، در حال حاضر سه موضوع، محور مذاکرات سخت و جدی دو‌طرف را تشکیل می‌دهد؛ تاسیسات آب سنگین اراک، سطح غنی‌سازی و تاسیسات فردو. البته موضوع رفع تحریم‌ها نیز مسلما از مسائل مهم مورد مذاکره بوده است‌.‌ البته گفته می‌شود اروپایی‌ها از فرجام این مذاکرات خارج از چارچوب 1+5 چندان راضی نیستند. شاید به همین علت است که چند روز قبل روزنامه العرب چاپ لندن نوشت: «مبادلات تجاری شرکت‌های ایرانی با ایالات متحده از سال 2011 تاکنون 35 درصد رشد داشته؛ مساله‌ای که نگرانی اروپایی‌ها را به دنبال داشته است.» اما حتی اروپایی‌ها هم می‌دانند بدون توافق تهران و واشنگتن، بعید است گفت‌وگوهای هسته‌ای به نتیجه نهایی برسد.

با این همه لابی‌های جنگ‌طلب در واشنگتن تلاش‌های خود را برای به شکست کشاندن مذاکرات هسته‌ای افزایش داده‌اند. در همین خصوص رهبران کمیته‌های امور خارجی مجلس نمایندگان و روابط خارجی سنای آمریکا مجموعه نشست‌هایی را درباره پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ایش پیش از اتمام ضرب‌الاجل بیستم جولای (30تیر) برگزار کرده‌اند که رویکرد آن افزایش فشارها بر تهران است. شاید مطابق با همان نسخه‌ای که رژیم صهیونیستی برای مذاکرات هسته‌ای پیچیده است.

با این همه هنوز نمی‌توان نسبت به این موضوع قضاوت کرد که برنده رقابت میان هواداران و مخالفان مذاکرات هسته‌ای کیست. شاید به همین علت است که عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه می‌گوید:‌ «هنوز زود است قضاوت کنیم‌ آیا نیاز به تمدید توافق ژنو هست یا نه، هنوز امیدواری وجود دارد که قبل از پایان شش ماه این توافق‌(30 تیر)‌ بتوانیم به توافق نهایی برسیم.» احمد شوهانی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس اما با بیان این‌که مذاکرات در مراحل بعدی به نتیجه می‌رسد، استدلال می‌آورد: «غربی‌ها بویژه آمریکایی‌ها بیشتر از ما از وضعیت موجود ضرر می‌کنند و از این‌رو علاقه‌مند هستند موضوع هسته‌ای حل و فصل شود.»از یاد نباید برد‌ یک سال قبل تنها چند روز پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات، او نسبت به حل و فصل پرونده هسته‌ای ابراز خشنودی کرد و در نشست خبری گفت «طرف مقابل ما در مقام عمل بداند ‌ راهکار صرفا ‌گفت‌وگوست و تهدید جز این که مشکل را زیاد کند، هیچ راهکاری نخواهد بود و اگر کسی فکر می‌کند از طریق تهدید می‌تواند خواسته‌هایش را بر ملت ایران تحمیل کند، دچار خطا و اشتباهی بس عمیق شده است‌‌ راهکار هسته‌ای نیاز به اراده سیاسی دارد. بحث‌های مطول و کلی و طولانی مورد نیاز نیست. مساله از دیدگاه من کاملا روشن است. من به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران اعلام می‌کنم نظام جمهوری اسلامی ایران اراده سیاسی جدی برای حل این مساله با حفظ حقوق مردم ایران را دارد و همزمان رفع نگرانی‌های طرف مقابل را هم مد نظر قرار خواهد داد‌.»

شاید در همین خصوص بود که روحانی طی یک سال گذشته گام‌هایی جدی برای حل و فصل پرونده هسته‌ای برداشت که اوج آن، مکالمه تلفنی روسای جمهور ایران و آمریکا در پنجم مهر‌ماه سال گذشته بود. مکالمه‌ای که فتح بابی برای انجام گفت‌وگوهای هسته‌ای بعدی شد و نهایتا به توافق ژنو، به‌عنوان اولین ایستگاه هسته‌ای انجامید.

اما از پنجم مهر‌ 92 که مکالمه تلفنی حسن روحانی و باراک اوباما صورت گرفت تا بیستم خرداد امسال که دیپلمات‌های دو طرف مستقیم سر میز مذاکره نشستند تا در ژنو، پیش از مذاکرات وین 5 برخی اختلافات میان خود را کاهش دهند، حوادث بسیاری در روابط دو طرف رخ داده که مهم‌ترین آنها ماجرای ویزای ابوطالبی، سفیر جدید ایران در سازمان ملل، حوادث سوریه و آمد و شدهای اقتصادی تاجران غربی بود. همه این حوادث، حالا خود به مجهول‌هایی تازه در معادله روابط ایران و غرب برای پایان دادن به پرونده هسته‌ای کشورمان تبدیل شده‌اند که باید دید چگونه می‌توان آن را مدیریت کرد.‌ رئیس‌جمهور در نشست خبری روز شنبه خود با بیان این‌که نفع توافق ژنو برای غربی‌ها بیش از این است خطاب به غربی‌ها تاکید کرد که حتی اگر توافق به سرانجام نرسد، شرایط به هیچ‌وجه به حال گذشته بازنمی‌گردد و نظام تحریم‌ها، شکسته شده است.

حسن روحانی با پیش‌بینی این‌که در مذاکرات این هفته، تدوین توافق جامع آغاز شود، حصول توافق تا پایان تیر ماه را ممکن دانست و گفت: اگر توافق در این مدت مقرر حاصل نشد، فاجعه نیست و می‌توان به مذاکرات ادامه داد. ‌چنین است که دیپلمات‌های ایرانی و اعضای 1+5 در حال حاضر تمرکز خود را بر امضای توافق نهایی قرار داده‌اند، پیش از آن‌که بازنشستگی دیپلمات‌هایی چون کاترین اشتون دردسرساز شود. البته بعید به ‌نظر می‌رسد ‌این توافق تا سی‌ام خرداد به ‌دست آید، اما همین که روند نگارش توافق آغاز شود، تا سی‌ام تیر فرصت باقی است تا ‌آنچه روزنامه‌های غربی آن را بزرگ‌ترین حادثه دیپلماتیک قرن می‌خوانند محقق شود؛ امضای توافق نهایی هسته‌ای بین ایران و 1+5. شاید پیشنهاد تازه تهران به‌غربی‌ها که شبیه بسته پیشنهادی هسته ای در سعدآباد است ، بتواند تحقق این مهم را بیش از پیش تسهیل کند.

مجید تخت روانچی از اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان پیش از این گفته بود «شرط موفقیت مذاکرات، واقع‌نگری و نه پرداختن به توهمات و اثرپذیری از فشارهاست.» به همین دلیل شش کشور طرف مذاکره با ایران قریب به یک ماه دیگر وقت دارند ‌نشان دهند تا چه اندازه به رویکرد واقعگرایی در مناسبات بین‌المللی وفادارند و آیا یک سال پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات توانسته‌اند پیام رای دهندگان ایرانی را درک کنند یا نه؟

مصطفی انتظاری هروی ‌/‌ جام‌جم