سوم خرداد در قاب خاطره‌ها

به عنوان نمونه، شهید صیاد شیرازی فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش درباره چگونگی فتح خرمشهر می‌گوید: «ما در دو مرحله برای آزادسازی خرمشهر تلاش کردیم؛ یک مرحله‌اش موقع عبور از کنار خرمشهر بود که آمدیم حمله کنیم، دیدیم تلفات سنگین خواهیم داد. وضعیت را بررسی کردیم و عکس هوایی گرفتیم، دیدیم دشمن هرگونه مانعی که ممکن است را ـ اعم از سیم خاردار، کانال و مین‌گذاری ـ به کار گرفته و ما اگر بخواهیم رزمندگان را از شمال خرمشهر وارد شهر کنیم، تلفات سنگینی خواهیم داد. از خیرش گذشتیم و از کنار خرمشهر عبور کردیم. پس از 23 روز نبرد، حدود 5000 کیلومترمربع از خاکمان آزاد شده بود. مردم از پشت جبهه... تماس می‌گرفتند که پس خرمشهر چی شد! همه منتظر آزادسازی خرمشهر بودند و نمی‌دانستند چه بر ما می‌گذرد... ما به فرماندهان فشار آوردیم که به شلمچه بیایند و خط دشمن را قطع کنند. دوباره دو شب پشت سر هم حمله کردیم. تلفات سنگینی به دشمن وارد کردیم، ولی برای قطع کردن خط دشمن موفق نشدیم و تلفاتی هم دادیم... بعد از 48 ساعت طرح عملیاتی بین شلمچه، پل‌نو و جزیره ام‌الرساس آماده شد. عملیات انجام شد... ساعت 10 شب عملیات شروع شده بود و حالا 5/4 صبح بود. هر کار کردیم دو محور را بگیریم، نشد. همین طور در تلاش بودیم... داشتیم به صبح می‌رسیدیم. به صبح هم که می‌رسیدیم، اوضاع ما به هم می‌ریخت و دیگر هیچ کار نمی‌توانستیم بکنیم. آنهایی هم که رفته بودند، باید برمی‌گشتند. نمی‌دانم چه شد که یکدفعه خوابم برد. 20 دقیقه بیشتر نخوابیده بودم که از خواب پریدم. دیدم این بی‌سیم‌ها و گوشی‌ها و دهنی‌ها همین‌طوری رها و همه افراد هم خسته و فرسوده بودند. سر و صدای شدیدی از توی بی‌سیم می‌آمد. دیدم صدای تکبیر می‌آید. پرسیدم چه خبر است. گفتند ما آن محور را شکافتیم. یعنی حدودا ساعت 5 و 30 دقیقه بود که محور شکافته شد. آن چیزی که منتظرش بودیم... [برای جمع‌آوری اسرای عراقی] یک بالگرد فرستادیم. ای کاش صدای آن خلبان ضبط می‌شد. او از آن بالا فریاد می‌زد که تا عمق پل خرمشهر تا چشم کار می‌کند عراقی‌ها در خیابان‌ها و کوچه‌ها همه دست‌هایشان بالاست!»

سردار جعفری فرمانده سپاه نیز درباره خاطرات خود از این روز تاریخی اظهارمی‌دارد: «وقتی حوالی ساعت 11 صبح روز دوشنبه، سوم خردادماه 1361، عراقی‌ها در مقابل بچه‌های قرارگاه نصر در شلمچه و خین کم آوردند، نیروهای قرارگاه فتح، تیپ 14 امام ‌حسین(ع) و 8 نجف‌اشرف به خرمشهر وارد شدند و با بلندگوهایی که روی خودروها سوار کرده بودند از نیروهای عراقی محاصره‌ شده در خرمشهر خواستند خودشان را تسلیم کنند. از آن لحظه به بعد دسته ‌دسته سربازان، درجه‌داران، افسران و حتی ژنرال‌های عراقی دست‌های خودشان را به علامت تسلیم بالا بردند و به اسارت نیروهای ما درآمدند. این مقدمه‌‌ای شد برای آزادی کامل خرمشهر که بعد از ظهر همان روز از طریق گوینده صدای جمهوری اسلامی ایران به دنیا مخابره شد.»

سردار سرلشکر رحیم ‌صفوی، فرمانده پیشین سپاه هم درباره عامل اصلی این پیروزی یادآور شد: «نخستین عامل را من فرماندهی حضرت امام می‌دانم. هم اداره جبهه داخلی و صحنه بین‌المللی جنگ به عنوان فرمانده کل قوا و هم نفوذی که حضرت امام در دل‌های مردم داشت به عنوان رهبر انقلاب اسلامی. اگر حضور امام نبود که صدها هزار بلکه بیش از یک میلیون نفر بسیجی اعزام نمی‌شدند.»

محسن رفیق‌دوست، وزیر وقت سپاه نیز در خاطره‌ای در باب اهمیت آزادسازی خرمشهر می‌گوید: «من از اول انقلاب و مخصوصا جنگ، زیاد به سوریه می‌رفتم. هر وقت هم به دمشق می رفتم یک گزارش نظامی برای آقای حافظ اسد ـ که ژنرال نظامی بود ـ می‌بردم. مثلا می‌گفتم که ما بستان را آزاد کردیم و اینقدر زمین آزاد شده. اسد همیشه می‌گفت: «کی خرمشهر را آزاد می‌کنید؟»... می‌گفتم که بالاخره جنگ است. اسد می‌گفت: تا خرمشهر را آزاد نکنید دنیا شما را باور نخواهد کرد؛ خرمشهر بندر کلیدی کشور شماست.»

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز در کتاب خاطرات خود از سوم خرداد 1361 از واکنش‌ها به فتح خرمشهر سخن گفته و می‌نویسد: اول شب خدمت امام رفتیم و راجع به آینده جنگ مشورت کردیم. ایشان خیلی خوشحالند. با آقایان رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر مهمان احمدآقا بودیم و مصاحبه مشترک انجام دادیم. فتح خرمشهر همه را بانشاط کرده است.»

علی اکبر ولایتی نیز در همین خصوص در کتاب «تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران» آورده است: «با فتح خرمشهر، دیپلماسی ایران نیرو و قدرت بیشتری گرفت و رهبران ایران از توان بالاتری در برخورد با تجاوز عراق بهره‌مند شدند. در داخل کشور، مهم‌ترین تقدم، توجه مردم بود و در خارج از کشور، توجیه افکار عمومی جهانیان و زدودن اتهام جنگ‌طلبی.»

هرچند به‌نظر می‌رسد هنوز باید پژوهش‌های بیشتری روی خاطرات رزمندگان، فرماندهان و مسئولان کشورمان در سال 1361 برای درک آنچه سوم خرداد آن سال در خرمشهر گذشت، صورت گیرد، اما مروری گذرا بر خاطرات منتشر شده در این باره نشان می‌دهد عملیات بیت‌المقدس که با رمز «بسم‌الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله(ص)» عملیاتی شد و نهایتا به فتح خرمشهر انجامید، تا چه اندازه برای مدیریت دفاع مقدس حیاتی بوده و هنوز هم تاثیر این رخداد بزرگ بر آینده انقلاب اسلامی را می‌توان مشاهده کرد.