نامهربانی با یار مهربان

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که از مهم‌ترین دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی است، بیست و هفتمین دوره‌اش را تجربه می‌کند و «کتاب» باوجود همه رنج‌هایی که به تن دارد و موانعی که بر سر راهش عرض‌اندام می‌کند، همچنان زنده و پویا، مسیر ناهموار خود را با صلابت طی می‌کند.

مراجعه میلیون‌ها نفر از آحاد مردم در طول سال به فروشگاه‌های کتاب در سراسر کشور، بازدید میلیونی از نمایشگاه کتاب تهران، استقبال از آثار خوب و تجدیدچاپ مکرر آنها و صدها میلیارد تومان گردش مالی، حکایت از جایگاه کتاب در جامعه ایرانی و اقبال فرهیختگان و علاقه‌مندان به این فرهنگی‌ترین محصول دارد؛ هرچند این جایگاه تا رسیدن به نقطه مطلوبش راهی دراز در پیش دارد.

اما این یار مهربان، با نامهربانی‌هایی مواجه است که مهم‌ترین آن تشخیص نادرست دردهایی است که پیکر کتاب را رنجور کرده و نشاط لازم را از او گرفته است؛ آن هم از جانب کسانی که باید این دردها را درمان کنند!

مشکلات و دردهای اصلی حوزه کتاب را می‌توان در سرفصل‌های «اقتصاد نشر»، «سازمان نشر»، «زیرساخت»، «مدیریت»، «بین‌الملل» و «هدایت و نظارت» دسته‌بندی و ذیل هریک مواردی را برشمرد که به حدود 40 مورد می‌رسد، اما مجال پرداختن به همه آنها در یک یادداشت مطبوعاتی نیست.

نسبت پایین آثار ارزشمند به هزاران عنوانی که سالانه چاپ و روانه بازار می‌شود و نبود شبکه مناسب توزیع و کمبود ویترین برای عرضه کتاب و گرانی مواد اولیه بویژه کاغذ و مالیاتی که سال‌هاست قرار بوده ناشران و کتابفروشی‌ها از آن معاف شوند و نشده‌اند و بحث مالکیت فکری، تضییع حقوق مولفان و پدیدآورندگان آثار در داخل کشور (که البته راهکارش پیوستن به معاهده برن نیست)، شناخت نداشتن از بازار جهانی کتاب و طبعا نبود حضور موثر در این بازار، نبود ترجمه تالیفات ارزشمند از زبان فارسی، افت شمارگان کتاب و ترجمه بی‌رویه و بی‌برنامه آثار از زبان‌های دیگر، از مهم‌ترین این مشکلات و ضعف‌هاست؛ مشکلاتی که کمتر ناشری را می‌توان یافت که به همه یا بیشتر آنها مبتلا نباشد و در عین حال و متاسفانه کمتر از زبان مسئولان طراز اول درباره آنها دغدغه‌ای و نکته‌ای می‌شنود و طبیعتا قدمی هم برای درمانش برداشته نمی‌شود.

در عوض مسائل دست‌چندم حوزه نشر مثل ممیزی که (البته مشکلات اجرایی و سلیقه‌ای آن باید حل شود)، دغدغه گروهی اندک اما هوچی و پرسر و صداست، دائم مورد توجه قرار می‌گیرد و بزرگنمایی می‌شود و برخی مسئولان هم به‌دلیل کم‌اطلاعی یا برای خوشایند این اقلیت شلوغ کن، هرازچندگاه به آن می‌دمند.

کتاب که بهشت دانایی را در ضیافت کلماتش باید جستجو کرد، نیازمند شناخت صحیح جایگاهش، مشکلاتش و راهکارهای درمان دردهایش، بویژه از جانب مسئولانی است که نه فقط تصمیمات آنها بلکه نوع نگاه و سخنشان هم موثر است.

مهدی فضائلی