چگونه مانع سکته و سرطان شویم؟

«موجودات کوچک، تهدید بزرگ» شعاری است که امسال سازمان جهانی بهداشت انتخاب کرده و با انتخاب این شعار تلاش کرده است مردم جهان را نسبت به خطرات موجودات کوچکی مثل پشه مالاریا آگاه‌تر کند؛ حشره‌ای که سالانه بیش از 600 هزار نفر از مردم جهان را به کام مرگ می‌فرستد.

اما پشه مالاریا در ایران، دغدغه‌ای بزرگ برای نظام سلامت به حساب نمی‌آید و مطابق آمارهای رسمی، سال گذشته حدود 2900 نفر از ایرانی‌ها از سوی این حشره مهلک گزیده شده‌اند که حدود 90 درصد این قربانیان در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند.

به همین دلیل نیز وزارت بهداشت، امسال به مناسبت هفته سلامت ـ یکم تا هفتم اردیبهشت ـ شعار «یک عمر سلامت با خود مراقبتی» را به عنوان شعار سال و دغدغه اصلی نظام سلامت ایران انتخاب کرده است.

کارشناسان نظام سلامت و مسئولان وزارت بهداشت بر این باورند که اگر مردم به موضوع خودمراقبتی توجه بیشتری داشته باشند، نه‌تنها آمار بیماری‌های حاد و مزمن در جامعه کم می‌شود، بلکه بار نظام درمان هم بسیار کاهش پیدا خواهد کرد.

خودمراقبتی چیست؟

اغلب مراقبت‌های بهداشتی که به حفظ سلامت فرد منجر می‌شود، در مجموعه خودمراقبتی جای می‌گیرد.

در واقع، خودمراقبتی مجموعه‌ای از رفتارهای سالم و انتخاب الگوهای صحیح زندگی است که در نتیجه باعث خواهد شد فرد یا دچار بیماری نشود یا در صورتی هم که بیمار شد، با علم و آگاهی به درمان موثر خود اقدام کند.

دکتر شهرام رفیعی‌فر، سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: خودمراقبتی موجب می‌شود در وقت پزشک و بیمارستان صرفه‌جویی شود و حجم مراجعه غیرضروری به پزشک نیز کاهش پیدا کند، اما اکنون در کشور ما شرایط به گونه‌ای است که مردم به دلیل کم‌آگاهی درباره بیماری‌ها با اولین نشانه‌های بیماری به پزشک متخصص مراجعه می‌کنند و در نتیجه، هزینه نظام درمان افزایش پیدا می‌کند.

البته شاید گفته شود بیمار از جیب خود این هزینه‌ها را پرداخت می‌کند و مختار است با اولین نشانه‌های بیماری به پزشک متخصص مراجعه کند، ولی وقتی از سطح کلان به موضوع نگاه می‌کنیم، می‌بینیم اگر همه افراد جامعه به این سیستم درمانی روی بیاورند، آن گاه بخش بزرگی از توان اقتصادی کشور صرف امور درمانی می‌شود که ضرورتی ندارد و با راهکارهای ساده خودمراقبتی قابل حل است.

چرا به خودمراقبتی نیاز داریم؟

اکنون بالغ بر 300 هزار بیمار در کشور به سرطان مبتلا هستند که هر ساله حدود 90 هزار نیز به این آمارها اضافه می‌شود. همچنین حدود هفت میلیون نفر در کشور نیز به انواع مختلف بیماری دیابت مبتلا هستند که برخی از آنها از نوع بیماری خود هم‌آگاهی ندارند و حتی گفته می‌شود مثلا در شهر یزد تقریبا از هر چهار نفر، یک نفر به دیابت مبتلاست.

در حوزه آمار بیماری‌های قلبی نیز ایران یکی از کشورهای سرآمد جهان است و بر اساس آمارهای رسمی بیش از 40 درصد از مرگ و میرها در کشور به بیماری‌های قلبی ـ عروقی برمی‌گردد.

همه این بیماری‌های غیرواگیر و مرگ‌آفرین در حالی مدام رو به افزایش است که با تغییر سبک زندگی و جدی گرفتن خودمراقبتی، می‌توان از بروز بسیاری از این بیماری‌ها جلوگیری کرد.

سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت تاکید می‌کند اگر مردم خودمراقبتی را جدی بگیرند، حدود 40 درصد سرطان‌ها، 80 درصد بیماری‌های قلبی ـ عروقی و 90 درصد بیماری دیابت نوع 2 در کشور قابل پیشگیری است، اما متاسفانه بسیاری از مردم، خودمراقبتی را جدی نمی‌گیرند و به همین دلیل شاهد هستیم ‌اکنون 19 درصد مردم فشار خون بالا دارند، 14 درصد شهروندان از قند خون بالا رنج می‌برند، 28 درصد دیگر از مردم نیز کلسترول بالا دارند و همچنین 48 درصد از افراد جامعه ما هم چاق هستند یا اضافه وزن دارند.

خودمراقبتی، خوددرمانی نیست

بین خوددرمانی و خودمراقبتی فاصله زیادی وجود دارد. این‌که فردی بدون آگاهی دقیق از نوع بیماری‌اش به مصرف خودسرانه دارو اقدام کند، این کار خودمراقبتی نیست و اتفاقا همین کار ممکن است بیماری او را حادتر کند، بلکه خودمراقبتی به این معنی است که فرد با آموزش‌های پزشکی اولیه‌ای که می‌بیند، می‌تواند تشخیص دهد مثلا چه سردردی با استراحت‌کردن خوب می‌شود و چه نوع سردردی را باید حتما به پزشک مراجعه کند.

به گفته رفیعی‌فر، وزارت بهداشت در نظر دارد از شهریور امسال، برنامه آموزش هشت ساعته خودمراقبتی را در اماکن آموزشی، فرهنگی و مذهبی برگزار کند و از هر خانواده، افرادی به عنوان سفیران سلامت تحت آموزش‌های رایگان خودمراقبتی قرار می‌گیرند و این آموزش‌ها را هم به خانواده‌شان منتقل می‌کنند. وزارت بهداشت امیدوار است با توسعه این آموزش‌ها، بار بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاج را در جامعه کاهش دهد و از سوی دیگر هم فرهنگ مصرف خودسرانه دارو را هم اصلاح کند.

چگونه از خودمان مراقبت کنیم؟

شاید اولین حرکت خودمراقبتی و اولین تغییری که نیاز است در زندگی‌مان به وجود بیاوریم تا بیماری‌های مزمن هم کمتر به سراغمان بیاید، تغییر الگوی غذایی خانواده است.

دکتر فرزاد فرقان، عضو شورای عالی نظام پزشکی در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: اغلب مردم کشور به نوع تغذیه‌شان حساس نیستند. حتی بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت و فشار خون را دیده‌ام که آنها هم نسبت به نوع تغذیه‌شان آگاهی ندارند؛ آن هم در حالی که برای آنها انتخاب تغذیه مناسب، بسیار ضروری است.

مصرف غذاهای صنعتی، فست‌فودها و مصرف بی‌رویه روغن‌های جامد و مایع از رایج‌ترین الگوهای تغذیه‌ای در بین شهروندان ایرانی است که به گفته فرقان، اصلاح آن نیاز به توسعه آموزش‌های فراگیر در جامعه دارد.

وی معتقد است فرهنگ اعتماد و مراجعه به پزشک عمومی می‌تواند برنامه خودمراقبتی را به پیش ببرد و هزینه‌های درمان را هم کاهش دهد.

خودمراقبتی، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد

جدای از این‌که فرهنگ خودمراقبتی، جامعه‌ای سالم‌تر و بانشاط‌تر به بار می‌آورد، با این روش هزینه‌های مراجعه به پزشک و همچنین هزینه‌های دوا و درمان مردم هم کاهش پیدا می‌کند.

سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با اشاره به تحقیقی که در کشور انگلیس انجام شده است، عنوان می‌کند: بر اساس این تحقیق، خودمراقبتی موجب 17 درصد کاهش مراجعه به پزشک متخصص، 50 درصد کاهش مراجعه به اورژانس، 50درصد کاهش نیاز به بستری و حتی موجب کاهش 50 درصد غیبت‌های کاری می‌شود.

در هر حال نباید فراموش کرد برای تحقق کامل اهداف خودمراقبتی، نقش رسانه‌ها و دیگر نهادهای فرهنگ‌ساز بسیار پررنگ است؛ نهادهایی که می‌توانند ضمن آموزش سبک زندگی سالم به مردم، برای تشکیل جامعه‌ای سالم و عاری از بیماری‌های مزمن، حضوری فعال داشته باشند.

چند کلید طلایی برای مراقبت از سلامت

ترک سیگار و مواد مخدر، ورزش روزانه، کاهش استرس‌های شغلی، کنترل مداوم فشار خون، کنترل مداوم قند خون، مصرف ماهی به جای گوشت قرمز، مصرف دوبار ماهی در هفته، مصرف میوه، سبزی و نان سبوس‌دار، تا حد امکان استفاده نکردن از هر نوع روغن گیاهی یا حیوانی و در صورت لزوم استفاده از روغن مایع به جای روغن جامد، نخوردن غذاهای صنعتی و فست‌فود، استفاده از لبنیات کم‌چرب، اجتناب از سرخ کردن غذا و استفاده از بخارپز کردن، کبابی یا آب پز کردن آن، جایگزین کردن آبلیمو به‌جای سس، استفاده از غذاهای کم‌نمک، کاهش مصرف شیرینی، کیک و بستنی، کنترل مداوم وزن و اجتناب از کم‌تحرکی از جمله مهم‌ترین روش‌های خودمراقبتی است که با رعایت آنها احتمال ابتلای شما به انواع بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاج کاهش پیدا می‌کند.

امین جلالوند‌ /‌ گروه جامعه