عشق بین هووها!

اشتباه نشود! من نه طرفدار این داستانم، نه مخالف آن، بلکه با یک رویکرد روان‌پزشکانه علمی، سعی در دیدن این پدیده به دور از هرگونه سوگیری دارم. به گفته مهدی اخوان ثالث: «من نه خوشبینم نه بدبینم، من شد و هست و شود بینم.» پس بیایید با هم سری به این زندگی‌ها بزنیم. البته نه به قصد بدآموزی یا به زعم بعضی‌ها خوش‌آموزی بلکه فقط از سر کنجکاوی.

کنجکاوی من در این زمینه از جایی شروع شد که در زمان طرحم در یکی از روستا‌های ترکمن‌صحرا طبابت می‌کردم. روزی دو خانم (یکی پیر و ناتوان و دیگری جوان و شاداب) پیش من آمدند. خانم بزرگ‌تر بیمار بود و خانم جوان مانند پروانه دور او می‌گشت. فکر کردم خواهرند اما در کمال تعجب متوجه شدم با هم هوو هستند!
خودشان گفتند ما از خواهر به هم نزدیک‌تریم. آنقدر این مشاهده با آنچه در ذهن داشتم در تضاد بود که فکر کردم یک استثنای جالبی در زمینه رابطه‌های بین‌فردی کشف کرده‌ام و تصمیم گرفتم از زندگی آنها یک گزارش موردی تهیه کنم اما خیلی زود به خام بودن ایده‌ام پی بردم. واقعیت این بود که رابطه خوب و حتی عاشقانه در بین هووها استثنا نیست، بیشتر یک قانون است.
این صحبت اگر برای بچه‌های شهری عجیب باشد، برای روستانشینان عزیزی که یا خود در یک ازدواج چندهمسری به سر می‌برند یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایشان را دیده‌اند، سخنی آشناست. البته منظورم این نیست که همه هوو‌ها رابطه خوبی با هم دارند اما با جرات می‌گویم که در مورد بیشتر آنها این اتفاق می‌افتد. منظورم از اتفاق، شکل‌گیری یک عشق خواهرانه است. این عشق گاهی به «خودقربان‌گری» می‌رسد؛ ویژگی خاصی که بیشتر در عشق‌های شرقی دیده می‌شود. شما را ارجاع می‌دهم به کتاب زیبا و تاثیرگذار «هزار خورشید تابان» نوشته خالد حسینی که یک نویسنده افغانی- آمریکایی است. در این داستان عشق خواهرانه را بین «لیلا» و «مریم» که با هم هوو هستند، می‌بینید. داستان با تراژدی قربانی شدن مریم برای لیلا به پایان می‌رسد.
چند همسری در بسیاری از روستاها و قبیله‌های دنیا وجود دارد. مرزبندی جغرافیایی مشخصی هم ندارد اما از نظر آماری، در حال حاضر بیشتر در کشورهای آفریقای زیر صحرا دیده می‌شود. جالب است که در کشور آفریقای جنوبی ازدواج‌های چندهمسری آن چنان از نظر فرهنگی ناپسند نیست. آقای یاکوب زوما، رییس‌جمهور فعلی آفریقای جنوبی، تاکنون 6 بار ازدواج کرده (بعضی از ازدواج‌هایش همزمان بوده‌اند) و 20 فرزند دارد. مطالعه‌های روان‌شناسی گسترده‌ای در مورد چندهمسری روی جمعیت آفریقایی به ویژه قبیله زولو (بزرگ‌ترین قبیله سیاه‌پوست در آفریقای جنوبی) انجام شده است. بسیاری از آنها به عشق خواهرانه بین هووهای قبیله زولو پرداخته‌اند. تحلیلش هم این است که اینها با هم زیر یک سقف زندگی می‌کنند و خواه ناخواه روابط فامیلی در بینشان شکل می‌گیرد.

من سال گذشته در یک پروژه تحقیقاتی که مربوط به رابطه عاشقانه در بین هووها بود، به دانشگاه کیپ‌تاون آفریقای جنوبی رفتم. این پروژه نتایج جالبی داشت؛ اول اینکه بسیاری از زنان و حتی دختران جوان تحصیلکرده آفریقای جنوبی حتی اگر خودشان هم مایل به ازدواج با یک مرد زن‌دار نبودند، به دختری که این کار را می‌کرد حق می‌دادند. بسیاری از آنها ازدواج چندهمسری را نشانه موقعیت اجتماعی- اقتصادی بالا می‌دانستند. یعنی مردی که بتواند از پس هزینه‌های چند همسر برآید اعتبار اجتماعی بالاتری دارد. به اصطلاح خودمان، کلاسش بالاتر است! در مورد موقعیت‌های خاص مانند نازا بودن یا بیمار شدن همسر اول، تعداد زیادی از زنان و مردان آفریقایی تجدیدفراش را قبول داشتند. بسیاری از آنها با هوویشان عشق خواهرانه داشتند. از بعضی از آنها که می‌پرسیدم آیا همان طور که هوویت را دوست داری، عاشق شوهرت هم هستی؟ می‌خندیدند و می‌گفتند مگر می‌شود آدم عاشق شوهرش باشد؟ او فقط شوهرم است.
از دیدگاه تاریخی در دوران جاهلیت چندهمسری شایع بوده و مردان با زنان متعددی ازدواج می‌کردند. پس از اسلام این ازدواج‌ها محدود شد و قوانین دینی به مردها اجازه عقد دائم با بیشتر از چهار همسر را نداد؛ قانونی که به منظور ایجاد برابری در بین هووها وضع شده بود.
متاسفانه در جامعه ما در مورد چندهمسری مانند خیلی از پدیده‌های روانی و اجتماعی دیگر دانش اندکی وجود دارد. حتی مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان، روان‌پزشکان و سایر افراد درگیر در حوزه سلامت روان از این مساله دانش اندکی دارند. چه مخالف باشیم و چه موافق، چندهمسری بخشی از فرهنگ این مرز و بوم است. برای داشتن جامعه‌ای با خانواده‌های سالم‌تر، شناخت همه شکل‌های خانواده اعم از تک‌همسری، چندهمسری و ازدواج موقت لازم است. بدون شناخت و با فرو کردن سر در برف، راه به جایی نخواهیم برد.
|سلامت|دکتر حافظ باجُغلی - روانپزشک و عضو کمیته بهداشت و سلامت جنسی انجمن روان‌پزشکان ایران|