تاثیر تلویزیون بر کودکان؛ رشد خلاقیت یا انفعال

تلویزیون از طریق صفحه جادویی خود به پخش برنامه‌هایی می‌پردازد که می‌تواند تاثیرات عمیقی را بر ذهن کودکان و نوجوانان ایجاد کند. به‌همین دلیل تهیه‌کنندگان نیز وقت زیادی را صرف جذابیت هر چه بیشتر محتوا و ساختار برنامه‌هایشان می‌کنند و آرزو دارند که بینندگانشان با سرگرم‌‌شدن و آموزش دیدن، بهترین‌ها را از تلویزیون جذب کنند.

اما در مقابل، خانواده‌ها نگرانی‌های زیادی درباره تأثیر منفی تلویزیون بر کودکان خود دارند. آنها توجه‌شان را قبل از هر چیز روی موضوعات برنامه‌هایی که کودکانشان می‌بینند، متمرکز می‌کنند. طبق بررسی جامعی که بتازگی صورت گرفته است، از هر ده والد، هفت نفرشان نگران محتوای برنامه‌‌هایی هستند که کودکانشان تماشا می‌کند، نه نگران مقدار وقتی که برای آن می‌گذارند.

برخی از پژوهش‌ها و تحقیقات پیرامون تاثیر منفی تلویزیون بر کودکان نیز بر نگرانی این والدین افزوده است. در سال‌های اخیر مطالعات گسترده‌ای در این زمینه انجام شده و محققان به دنبال یافتن پاسخی روشن برای آن بوده‌اند. این ‌که آیا مشاهده برنامه‌های خشونت‌آمیز، کودکان را پرخاشگر می‌کند؟ یا کودکان با مشاهده بعضی برنامه‌های تلویزیونی، آن‌گونه که دانشمندان علوم اجتماعی طرح می‌کنند، رفتار اجتماعی‌تری از خود بروز می‌دهند؟ همچنین مطالعاتی صورت گرفته تا معلوم شود که آیا آگهی‌های تجاری تلویزیون، کودکان را حریص و مادی بارمی‌آورد؟ یا این ‌که تقلید‌پذیری از تلویزیون، شیوه‌های اندیشیدن کودکان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و باعث می‌شود که آنها نسبت به مسائل پیشداوری کنند یا برعکس باعث آزاداندیشی آنها می‌شود؟

نتایج این تحقیقات اما در بسیاری موارد متناقض بوده و دستاورد مشخصی برای پژوهشگران به همراه نداشته است. یکی دیگر از موضوعات مورد مناقشه در این حوزه نقش و تاثیر تلویزیون بر خلاقیت کودکان و نوجوانان است. در حالی که برخی کارشناسان تماشای بیش از اندازه این رسانه را زمینه‌ساز انفعال کودکان می‌دانند، برخی دیگر از شکوفایی خلاقیت آنها صحبت می‌کنند و معتقدند که کودکان با تماشای برنامه‌های مختلف به تصویرسازی ذهنی از آنها می‌پردازند. این فعالیت ذهنی حتی در زمانی که کودک دیگر تلویزیون نگاه نمی‌کند نیز ادامه خواهد داشت و کودک با استفاده از تمام حواس خود به بازآفرینی آنچه دیده است، می‌پردازد.

نتیجه تصویرسازی ذهنی، شکوفایی خلاقیت است؛ با وجود این عقیده معمول که تماشای تلویزیون کودکان را در انفعال قرار می‌دهد و قدرت خلاقیت آنها را کاهش می‌دهد شاید بتوان ادعا کرد چنانچه تلویزیون قادر باشد زمینه تصویرسازی ذهنی را برای کودکان مهیا کند و باعث تقویت این ویژگی در آنها شود، گامی در جهت پرورش خلاقیت کودکان برداشته است که البته این امر نیازمند بررسی‌های کارشناسی از سوی برنامه‌سازان و روان‌شناسان است. از این‌رو برنامه‌سازان باید تلاش کنند تا با ساخت برنامه‌های مناسب براساس ارزش‌های انسانی و اجتماعی، تصویر ذهنی درستی به کودکان بدهند و زمینه را برای بروز استعداد آنها فراهم کنند.

هر چند مطالعات پیرامون این حوزه‌ها هنوز به نتایج قطعی منتهی نشده، اما به هر حال بهتر است که محتوای برنامه‌های تلویزیون از حیث ترسناک بودن، خشونت و ناراحت‌‌کننده بودن؛ بویژه در گروه‌های سنی پایین مورد بازنگری قرار گیرد و خانواده‌ها نیز نظارت و مدیریت هدفمندی بر الگوی تماشای تلویزیون فرزندانشان، داشته باشند.

عرفان جلالی، گروه رادیو و تلویزیون