سفر از روی‌کتاب‌ها

گردشگری ادبی یکی از گونه‌های پردر

آمد و البته جذاب این صنعت است و از آنجا که محمدعلی نجفی، رئیس سازمان میراث فرهنگی در همان ابتدای روی کار آمدن خود شعار «گردشگری فرهنگی» را ویترین کار خود کرد، انتظار می‌رفت تا در این حوزه هم فعالیت‌هایی صورت گیرد.

این نوع گردشگری با توجه به شناخت و علاقه مردم به فرهنگ غنی ایران می‌تواند مسافران بسیار زیاد داخلی را هم به سوی سفر سوق دهد، بماند گردشگران خارجی را که ایران را به نام فرهنگش می‌شناسند و تنوع فرهنگی موجود در ایران آنها را راهی این سرزمین می‌کند. هفته پیش رو هفته کتاب و کتابخوانی است و همین موضوع بهانه‌ای شد تا به گردشگری ادبی بپردازیم، اما مشکلات این نوع گردشگری در ایران چیست که هنوز همه ادبا و هنرمندان ایران از پیشتر‌ها تا اکنون نتوانسته‌اند بهانه سفر ایرانیان باشند.

یک سوزن به خود

نمی‌توان تمام مشکلات کم‌کاری در این حوزه را به پای تصمیم‌گیران گذاشت. بدیهی است که ایرانیان درباره فرهنگ پیشینیان خود خیلی تفاخر می‌کنند، اما چندان رغبتی برای بازدید از بازمانده‌های این فرهنگ ندارند.

به عنوان مثال بسیاری از ایتالیایی‌ها و برخی اروپاییان وقتی به ایران سفر می‌کنند، سعی می‌کنند مسیر سفر مارکوپولو را طی کنند، ولی در ایران ما، کسی اصلا نمی‌داند که ناصر خسرو در مسیر سفر خود از چه مکان‌هایی گذر کرده و سفر‌نامه گرانبهای خود را چند قرن قبل از مارکوپولو نوشته است، اما اگر جایی صحبت از مقایسه ناصرخسرو و مارکوپولو باشد البته می‌دانیم که ما ایرانیان تمام تلاش خود را درباره ارجحیت ناصر خسرو به این جهانگرد ایتالیایی انجام خواهیم داد در صورتی که شاید هیچ کداممان حتی از مسیر حرکت ناصرخسرو در ایران خبری نداریم.

در شکل کلان‌تر در این حوزه می‌توان به گردشگری فرهنگی پرداخت. امروزه بیشتر تورهای دنیا بخشی به این نام دارند و بسیاری از مسافران را به بهانه بازدید از این نوع گردشگری در فهرست تورهای خود ثبت‌نام می‌کنند. به عنوان مثال هنر سینما تنها محدود به سالن‌های تاریک نمی‌شود، همان طور که تورهای بسیاری هستند که براساس فیلم‌های سینمایی به گردشگری‌شان رونق می‌دهند.

تور گردشگری فیلم‌های وودی‌آلن در اروپا نمونه متاخر این موضوع است. این که آژانس‌های سفری در اروپا براساس فیلم‌های اخیر وودی آلن و تمام مسیرهایی که شخصیت اول فیلم در آنجا ماجراها داشته توری را طراحی کرده اند و درآمد‌های هنگفتی به جیب زده‌اند.

منتقدان چه می‌گویند

خانه نیما یوشیج در یوش؛ زادگاه و البته محل دفن این شاعر بزرگ ایرانی هم هست. شاید برای گردشگران جالب باشد که در کوچه باغ‌هایی قدم بزنند که روزگاری نیما در آن گام بر می‌داشته و شاید زمزمه می‌کرده است که «کجای این شب تیره بیاویزم قبای ژنده خود را... .»

اسماعیل قادری، استاد دانشگاه معتقد است دولت‌ها در این حوزه کم‌کاری می‌کنند. او به چمدان می‌گوید اکنون گردشگری ادبی در بسیاری از شهرهای جهان رونق پیدا کرده است. به عنوان مثال در شهر «پراگ»، زادگاه کافکا مسیرهایی برای گردشگری ادبی تعریف شده است و مردم زیادی از میدان‌ها و کافه‌های محل گذر و استراحت این نویسنده دیدن می‌کنند. در شهر «برلین» نیز یادمان‌های موتزارت، بتهوون و آرامگاه‌های مشاهیر، نویسندگان و موزیسین‌ها پراز گردشگر است.

این استاد دانشگاه به تورهایی که دفاتر خدمات مسافرتی تحت عنوان «گردشگری ادبی» برگزار می‌کنند اشاره می‌کند و می‌گوید: تعریف مسیر برای گردشگری ادبی نیازمند انجام تحقیقات علمی، تعریف مفاهیم پایه‌ای و احیای هویت تاریخی است.

این در حالی است که بسیاری از دفاتر مسافرتی و فعالان حوزه گردشگری در بیشتر مواقع فقط با شنیدن یک نام درصدد عملیاتی کردن و تقلید از آن بر می‌آیند بدون آن که پروسه علمی را طی کرده باشند. این روند به توسعه گردشگری ادبی آسیب می‌رساند.

در حالی که گردشگری ادبی در جهان ظرفیت بسیار مناسبی برای کسب درآمد از صنعت گردشگری دارد، ایران با توجه به در اختیار داشتن بزرگانی چون حافظ، سعدی و فردوسی اکنون در این شاخه از گردشگری یکی از کم‌کارترین کشورها بوده به صورتی که گردشگری ادبی در کشوری که مهد علم و ادب منطقه بوده هیچ جایگاه و رونقی ندارد. حال آن که ترکیه فقط با در اختیار داشتن مزار مولانا و سرمایه‌گذاری درست در گردشگری ادبی سالانه میلیون‌ها دلار درآمد از گردشگرانی که برای دیدن مراسم بزرگداشت وی به ترکیه و شهر قونیه سفر می‌کنند به دست می‌آورد؟

در این زمینه آرش نورآقایی، دبیر اجرایی همایش ملی گردشگری ادبی نیز به چمدان می‌گوید این نوع گردشگری از مستعدترین شاخه‌های گردشگری و البته غنی‌ترین آنهاست که در صورت توجه مسئولان در آمد هنگفتی را در صنعت گردشگری ایران تزریق خواهد کرد.

رئیس هیات مدیره انجمن راهنمایان گردشگری استان تهران ضمن تاکید بر فواید اقتصادی رونق این نوع گردشگری در کشورمان به مزایای دیگری همچون تقویت جریان فرهیختگی در میان اقشار مردم، تقویت و غنی کردن محتوای مواد آموزشی کودکان و بزرگسالان، معرفی دقیق و تصویرسازی درست از مفاخر ایران زمین و پاسداری از ارزش‌های هنری و ادبی کشورمان در صورت توسعه گردشگری ادبی اشاره می‌کند.

از سوی دیگر محمدحسین فراهانی، مدیرکل پیشین میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران ضمن تاکید بر توسعه گردشگری ادبی در کشورمان با توجه به شعرای بسیار معروفی چون سعدی و حافظ می‌گوید: این نوع از گردشگری این پیامد را خواهد داشت که گردشگران با آشنایی با زندگی شعرا و ادبای کشور مقصد می‌توانند آداب و رسوم و فرهنگ منطقه را زنده نگهدارند.

مدیرکل پیشین میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران از گورستان ظهیرالدوله به عنوان مکانی خاطره‌انگیز برای تمام افرادی که به علم و ادب علاقه‌مند هستند نام می‌برد و می‌گوید این مکان می‌تواند تبدیل به یکی از پاتوق‌های بزرگ گردشگری پایتخت شود و علاوه بر علاقه‌مندان داخلی، خارجی‌ها را نیز به خود جلب کند.

اشکال گردشگری

خانه فرانس کافکا نویسنده مشهور اهل چک که سالانه پذیرای گردشگران بسیار از اقصی نقاط دنیاست  که به واسطه کتاب ها و داستان‌هایش راهی کشور چک می‌شوند .

جاذبه‌های گردشگری ادبی معمولا در سه شکل متجلی می‌شود:

اول مکان‌های واقعی: این مکان‌ها با زندگی یک نویسنده ارتباط واقعی دارند و معمولا محل تولد، زندگی، آفرینش آثار، مرگ و دفن آنها هستند.

دوم مکان‌های خیالی: این مکان‌ها بیانگر یا تجلی فضای رمان، نمایشنامه یا شعر هستند. خیابان‌های دوبلین در اولیس نوشته جیمز جویس، خانه خیالی شرلوک هلمز نوشته سرآرتور کونان دویل، قلعه‌ها و دژها و مکان‌هایی که در ادبیات کهن ما از آنها نام برده شده ازجمله این جاذبه‌ها هستند.

سوم مکان‌های ساخته شده: مکان‌هایی هستند که بعمد برای جذب بازدیدکننده خلق شده‌اند. دنیای دیکنز که بتازگی در چاتهام افتتاح شده است و دنیای بیتریکس پاتر در ویندرمر از این نمونه مکان‌ها هستند. ارتباط با یک چهره یا شخصیت ادبی به مقصد امکان می‌دهد تا دامنه وسیعی از جاذبه‌های موضوعی گردشگری را توسعه دهد. / ضمیمه چمدان

علی محزون