آیا چاقی بیماری است؟

تا پیش از این، چاقی در نهایت عارضه‌ای تلقی می‌شد که خارج از مقوله بیماری مورد توجه قرار می‌گرفت. با این تصمیم، ناگهان افراد بسیاری در سراسر جهان به حلقه بیماران پیوستند و طبعا خود را نیازمند درمان می‌بینند. اما همه پزشکان و متخصصان جامعه پزشکی با این تصمیم موافق نیستند و هر یک از منظری خاص به این مساله نگاه می‌کنند.

در همین خصوص مجله پریونشن از مشاوران گوناگونش در زمینه‌های مختلف پزشکی خواسته نظر دهند که آیا چاقی یک بیماری است یا نمی‌توان آن را در زمره بیماری‌ها قرار داد.

در ادامه به برخی از این پاسخ‌ها می‌پردازیم. در حاشیه این بحث‌ها، هم می‌توان نکات پزشکی ـ بهداشتی مهمی را دریافت و هم شاید از این نظر نیز خالی از لطف نباشد که ببینیم در دنیای شاغلان به علم پزشکی تا چه اندازه اختلاف نظر و تفاوت منظر وجود دارد.

دکتر تانسنیم باتیا، معروف به دکتر تاز، موسس و مدیر پزشکی مرکز پزشکی کل‌نگر آتلانتا: چاقی، مانند افسردگی و اضطراب، یک بیماری است. الگوهای طبی واضحی در بروز چاقی دیده می‌شود؛ عدم تعادل هورمونی، کمبود انتقال‌دهنده‌های عصبی و... که همگی در ابتلا به چاقی نقش دارند. بسیاری از بیمارانم که چاق هستند در اصل مشکلات طبی دیگری دارند که پایه ابتلا به چاقی است و باید مورد رسیدگی قرار گیرد.من موافقم که الگوهای رفتاری در بروز چاقی نقش دارند، اما این الگوهای شبیه به هم ریشه در عوامل زیستی دیگری دارند.

استرس، تغذیه معمول و رایج در میان افراد جامعه و صنعتی شدن خورد و خوراک همگی در تبدیل شدن چاقی به یک اپیدمی مقصرند. علاوه بر این‌که همه این عوامل در چاق شدن نقش دارند، سبب به‌هم خوردن توازن‌های زیستی می‌شوند و متاسفانه افراد نمی‌توانند خودشان از پس این مشکلات ثانویه برآیند، یا دانش و امکانات لازم را برای تغییر این شرایط ندارند.

مساله بسیار مهم و اساسی در مبارزه با چاقی آن است که برنامه‌های غذایی و ورزشی اغلب در رفع مشکل چاقی درمی‌مانند فقط به این دلیل که آسیب‌شناسی عوامل طبی که پشت پرده قرار دارد مورد توجه قرار نمی‌گیرد. شیوه من در برخورد با مساله چاقی، بررسی همه‌جانبه وضع بیمار است. این بررسی شامل سابقه خانوادگی، بررسی جامع شرایط هورمونی بیمار، وضع تغذیه و بسیاری مسائل دیگر است تا بدانم در هر فرد خاص، درمان این بیماری را باید از کجا آغاز کنم.

دکتر اوسامه همدی، مدیر پزشکی در برنامه کلینیکی چاقی، مدیر برنامه مدیریت دیابت بالینی در مرکز دیابت ژوسلین و استادیار پزشکی در دانشکده پزشکی هاروارد: چاقی یک بیماری است، اما چه تعریفی می‌توانیم برای این بیماری ارائه دهیم؟ بیشتر تعاریف رایج برای چاقی بر اساس شاخص توده بدنی (BMI) است؛ اما متاسفانه این شاخص گمراه‌کننده و مطمئنا برای به تعریف درآوردن چاقی مشکل‌ساز است؛ زیرا مثلا فردی مانند آرنولد شوایتزنگر که نمونه بارز تناسب اندام است، شاخص توده بدنی بسیار بالایی دارد. توجه داشته باشید که تمام بدن او ماهیچه است و اصلا چربی اضافی ندارد. از آنجا که شاخص توده بدنی از محاسبه قد و وزن به دست ‌می‌آید، این شاخص هرگز این مساله را مورد توجه قرار نمی‌دهد که وزن بدن حاصل تجمع ماهیچه‌ای است یا انباشت چربی. به همین سبب شما ممکن است افرادی را ببینید که شاخص توده بدنی پایین یا حتی مناسبی دارند در حالی که درصد چربی بدنشان بالاست؛ بنابراین تعریف درست چاقی باید براساس میزان یا درصد چربی بدن باشد. بنابراین ما باید از شاخص دیگری مانند اندازه کمربند، چربی ناحیه شکم، چربی‌های احشایی و... برای تعریف چاقی استفاده کنیم.

تعریف چاقی اکنون یک مساله به‌شمار می‌رود. درست است که چاقی یک بیماری است، اما ما اکنون تعریف غلطی از آن در اختیار داریم. این نکته مهمی است که حتما باید مورد توجه قرار گیرد: ما باید چاقی را از نو و البته بسیار بهتر تعریف کنیم.

دکتر دیوید ال. کتز، مدیر مرکز مطالعات پیشگیری و استادیار در سلامت عمومی در دانشکده پزشکی دانشگاه ییل: از برخی جهات، قرار دادن چاقی در دسته بیماری‌ها شاید راهی برای اهمیت دادن به آن باشد، چاقی یک عارضه است، نه یک سهو و خطا در اراده؛ هشداری است برای توجه پزشکی و واقعا ارزش دارد که تحت پوشش بیمه قرار گیرد. همه اینها درست، اما من هرگز این تصور را نمی‌پسندم که چاقی را در ردیف بیماری‌ها به حساب آوریم، زیرا بیماری هنگامی رخ می‌دهد که بدن بد کار کند، اما اضافه وزن و متعاقب آن چاقی در واقع تبدیل کالری مازاد به چربی ذخیره و انباشته در بدن است. این فرآیند البته که عملکرد نادرست بدن به‌شمار نمی‌رود؛ بلکه یک روند طبیعی است. اگر چاقی را بیماری بنامیم به این معناست که معتقدیم در سیر چاق شدن، بدن کار خود را بدرستی انجام نمی‌دهد. اما واقعیت چیز دیگری است: بدن بدرستی اما مصلحت‌آمیز رفتار می‌کند.

برای نمونه، ما غرق شدن را بیماری به حساب نمی‌آوریم. روشن است که غرق شدن نیز عارضه‌ای پزشکی است که باید تحت درمان و نیز تحت پوشش بیمه قرار گیرد؛ اما خطاست اگر غرق شدن را بیماری به شمار آوریم زیرا این مشکل فقط عبارت است از آن‌که بدن انسان نمی‌تواند برای مدتی بسیار زیاد زیر آب بماند و با این شرایط سازگار شود.

چاقی هم به همین شکل است. شیوع آن در دنیای مدرن نه به دلیل تغییر در بدن‌ ما، بلکه به دلیل تغییر در دنیای مدرن است. علل چاقی همگی دوروبر ما هستند و ما در آنها غرق شده‌ایم! ما در کالری‌های مازاد و تکنولوژی‌های تن‌آسا و تنبل‌پرور غرق شده‌ایم.

من ترجیح می‌دهم چاقی را شکلی از غرق‌شدگی بدانم، غرق شدن در کالری‌ها به جای غرق شدن در آب. دلیلم هم این است که برای غلبه بر آن باید اقدامات پزشکی را با تمرکز بر عوامل محیطی ترکیب کنیم. بیماری نامیدن چاقی خطرناک است؛ مانند آن است که برای حل مساله غرق شدن، به جای تمرکز بر کشیدن حصار، به کارگیری مامور نجات غریق و آموزش شنا به افراد، تلاش و کوشش‌مان را صرفا بر ایجاد و توسعه دارو‌ها برای درمان غرق شدگی متمرکز کنیم.

دکتر پم ام. پیک، رئیس مرکز زندگی سالم پیک و استادیار پزشکی دانشگاه مریلند: روی‌هم رفته، تصمیم انجمن پزشکی آمریکا برای قرار دادن چاقی در رده بیماری‌ها یک عمل پیشرو و مترقی است. واضح است که استفاده از سیستم مبتنی بر شاخص توده بدنی (BMI) پر از نقاط ضعف است، اما فواید مثبت فراوانی که برای افراد چاق در همه سنین دارد بسیار مهم‌تر و باارزش‌تر از این موضوع
است.

آیا چاقی در چارچوب تعریف دقیق «بیماری» می‌گنجد؟ طبق واژه‌نامه پزشکی، پرستاری و متخصصان سلامت Mosby، بیماری باید:

1. عملکرد حیاتی ناهنجاری باشد که هر ساختمان، بخش یا سیستم از یک ارگانیسم گرفتارش می‌شود.

2. اختلال خاصی باشد که با مجموعه نشانه‌ها و علائم قابل تشخیصی که مرجع‌شان توارث، عفونت، تغذیه یا محیط زیست است، توصیف می‌شود.

بر این اساس، به نظر من چاقی در تعریف بیماری می‌گنجد و یک بیماری به‌شمار می‌رود.

من به عنوان پزشکی که در زمینه مدیریت وزن با مردم کار می‌کنم، امیدوارم، با معرفی این بیماری، افراد مبتلا به آن یا همان افراد چاق، در آینده بتوانند از بیمه هزینه‌های مربوط به چاقی برخوردار شوند. این مساله بویژه درباره  کسانی صادق است که هنوز هیچ علامت زیستی مشخصی در اختلال عملکرد جسمانی خود ندارند، اما بوضوح چاق هستند و به دنبال کمک می‌گردند.

امیدوارم این موضوع زنگ هشداری باشد برای برنامه‌ریزان سلامت عمومی تا منابع معین و فراگیری را برای پیشگیری و درمان این بیماری اختصاص دهند، به نحوی که همه بتوانند یکسان از آن بهره ببرند.

واین وستکوت، مدیر تحقیقات تناسب اندام در کالج کوینسی: طبق واژه‌نامه مریام وبستر، بیماری به عنوان عارضه‌ای تعریف می‌شود که گریبانگیر بدن گیاهان یا جانوران زنده یا یکی از بخش‌های آنها شده و به عملکرد طبیعی آسیب می‌رساند. براساس این تعریف، چاقی آن جایی که عملکرد طبیعی بدن را دستخوش اختلال می‌کند می‌تواند بیماری تلقی شود. البته، چاقی زمینه‌ای برای ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی، کمردرد، برخی انواع سرطان و طیف وسیعی از دیگر بیماری‌ها و اختلالات است.

واضح است که عوامل بسیاری سبب انباشت بیش از حد چربی می‌شود. (مانند مسائل ژنتیکی، کم‌تحرکی و فعالیت‌های جسمانی بسیار کم، پرخوری، الگوی غذایی نامناسب، خوردن غذا هنگام تماشای تلویزیون و...) در بسیاری از موارد، چاقی حاصل از سبک زندگی خاصی است که می‌تواند با درپیش گرفتن سبک زندگی متفاوتی (حتی دست‌کم برای مدت کوتاهی) از بین برود. این سبک زندگی جدید می‌تواند شامل فعالیت جسمانی و ورزش، مصرف کالری کمتر، الگوی غذایی مناسب، مصرف کمتر میان‌وعده‌های پرکالری بویژه هنگام تماشای تلویزیون و... باشد.

مترجم: مسعود ایثاری - ضمیمه سیب