پشتکار، ویژگی مهم کارآفرین‌هاست

در مقطع کارشناسی ارشد سه رشته با گرایش‌های مختلف کارآفرینی سازمانی، کارآفرینی کسب و کار جدید و کارآفرینی در بخش عمومی در نظر گرفته شده است که دانشجویان فارغ‌التحصیل در رشته‌های مختلف از طریق آزمون سراسری کارشناسی ارشد در این رشته‌ها پذیرفته می‌شوند.

هدف اصلی این دانشکده آموزش برای کارآفرینی است، نه آموزش درباره کارآفرینی.

یعنی هدف این است که دانش‌آموزان پس از فارغ‌التحصیلی در این رشته بتوانند کسب و کار جدیدی راه‌اندازی کنند. هدف دیگر، پژوهش در کارآفرینی است.

علاوه بر این، دانشگاه کارآفرینی می‌تواند در قالب برنامه کسب و کار خدماتی را در اختیار صاحبان صنایع و کسب و کارهای در حال رشد قرار دهد.

با دکتر محمدرضا زالی رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران درباره ویژگی‌های یک فرد کارآفرین و فضای کارآفرینی موجود در کشور گفت‌وگو کرده‌ایم.

اغلب افراد تصور می‌کنند کارآفرینی همان MBA است. آیا اساسا همین‌طور است؟

در MBA هدف آموختن شیوه‌هایی برای مدیریت کسب و کار دیگران است. یعنی شما می‌توانید کسب و کاری را که به‌عنوان مدیر آن استخدام شده‌اید، پیش ببرید. اما در کارآفرینی، کانون تمرکز بر این است که فرد فرصت‌هایی را شناسایی، ارزیابی و بهره‌برداری کرده و آن را در قالب ایجاد فضایی برای کسب و کار و توسعه آن مورد استفاده قرار دهد. یعنی کانون اصلی توجه شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینانه به جای مدیریت کسب و کار است. البته تفاوت‌های دیگری هم بین کارآفرینی و MBA وجود دارد که تفاوت اصلی را می‌توان در این ویژگی خلاصه کرد.

به نظر می‌رسد افرادی که در رشته کارآفرینی پذیرفته می‌شوند علاوه بر توانمندی‌های علمی باید توانمندی‌های دیگری هم داشته باشند. آیا شما انتظار دارید همه فارغ‌التحصیلان کارآفرین شوند؟

ایده‌آل ما این است از مجموع افرادی که در این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند، 35 درصد افراد در بخش مربی کارآفرینی به فعالیت در این حوزه ادامه دهند، 35 درصد افراد به عنوان پژوهشگر کارآفرینی فعالیت کنند و 30 درصد آنها نیز خودشان کارآفرین بار بیایند. این ایده‌ال بوده، اما ممکن است به این ایده‌آل دست نیابیم. اما هدف این است که بخش قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان در حوزه کارآفرینی به فعالیت‌شان ادامه دهند. در سیستم آموزش مجازی کارآفرینی ـ که عمدتا افرادی با دانش و تجربه‌پیشین که می‌تواند نقش مهمی در کارآفرینی داشته باشد، پذیرفته می‌شوند ـ از طریق مصاحبه با دانشجویان متقاضی قابلیت‌های کارآفرینانه این افراد، اعتماد به نفس و همچنین کارآمدی افراد برای راه‌اندازی کسب و کار مورد توجه قرار می‌گیرد.

کارآفرینی یعنی یک ایده، سرمایه‌گذاری، بازاریابی و فروش که رسیدن به این هدف مستلزم داشتن طرح و برنامه‌ای برای آینده است. هر کدام از این مراحل در کارآفرینی چگونه آموزش داده می‌شود؟

شاید بتوان این‌طور پاسخ داد که کارآفرینی فرآیند شناسایی، ارزیابی و بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینانه است که در قالب ایجاد و توسعه کسب و کار جدید خودش را نشان می‌دهد. یعنی شناسایی فرصت‌ها از طریق ایجاد کسب و کار جدید خودش را نشان می‌دهد. در چهار ترمی که دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد می‌گذراند، سعی می‌کنیم این فرآیند پوشش داده شود. مثلا در درس تشخیص فرصت، مدل‌هایی برای تشخیص و ارزیابی فرصت ارائه می‌شود. در درس رفتارهای کارآفرینانه انگیزه‌های کارآفرینانه مطرح می‌شود. در درس برنامه کسب و کار، فرد با چگونگی ارائه طرح کسب و کار آشنا می‌شود. در هر درسی بخشی از این فرآیند تکمیل می‌شود و در نهایت انتظار می‌رود فردی که فارغ‌التحصیل می‌شود، بتواند کسب و کار جدیدی را راه‌اندازی کند.

یکی از نقاط ضعف سیستم آموزش عالی تئوریک‌ بودن آن است و کار تجربی در آن کمتر دیده می‌شود. با توجه به این که کارآفرینی مستلزم داشتن تجربه کافی است آیا برای افرادی که در این رشته تحصیل می‌کنند دوره‌ای به عنوان دوره کارآموزی در نظر گرفته شده است یا این رشته هم محدود به دوره‌های تئوری است؟

برای افرادی که در این رشته تحصیل می‌کنند دوره‌ای تحت عنوان کارآموزی در نظر گرفته شده است که کم و بیش از آن استقبال می‌شود. اما بیشتر از این به این رشته تا حدی عملیاتی‌تر فکر می‌شود. دانشجویان از طریق بازدید‌های علمی و میدانی از شرکت‌ها و کسب و کارها می‌توانند این شناخت اولیه را به‌طور عینی به دست آورند. گاهی بازدید‌هایی از مـــناطق آزاد تــجاری برنامه‌ریزی می‌شود. علاوه بر این از کارآفرینان دعوت می‌شود به عنوان سخنران مدعو در کلاس‌های درس شرکت داشته باشند و تجربیات خود را به دانشجویان منتقل کنند. تجربیات کارآفرینان مملو از فرصت‌ها و دانشی است که ممکن است در هیچ کتابی نوشته نشده باشد. جلسات سخنرانی عمومی نیز فرصتی برای کسب تجربه است. از مجموع این راهکارها برای ایجاد ذهنیت کارآفرینانه در ذهن کارآفرینان آینده یا کارآفرینان بالقوه ـ که همان دانشجویان هستند ـ استفاده می‌شود. همچنین تلاش می‌کنیم با راه‌اندازی استارت‌آپ ویکند با هدف معرفی کسب و کارهای دانشجویی، دانشجویان را به سمت و سوی کارآفرینی دانش‌بنیان سوق دهیم.

آیا در کارآفرینی، هدف توسعه کسب و کار است یا این که قرار است همگام با توسعه اقتصادی توسعه علمی هم داشته باشیم؟

اقتصاد کشورها را می‌توان به سه دسته عامل‌محور که مبتنی بر یک عامل اساسی مانند نفت یا قهوه است، کارایی‌محور که تلاش می‌کنند از منابع موجود بهره‌برداری کنند و نوآوری‌محور که دارای اقتصاد دانش‌بنیان هستند تقسیم بندی کرد. ماهیت کارآفرینی در این سه گروه با هم متفاوت است. هرچه اقتصاد بیشتر از سنتی به نوآورمحورشدن پیش برود، کارآفرینی از کسب و کار‌های رایج و معمولی بیشتر فاصله گرفته و به سمت دانش‌بنیان‌شدن پیش می‌رود. بنابراین یکی از گروه‌هایی که بتازگی در این دانشکده ایجاد شده است، گروه کارآفرینی فناورانه است که هدف آن ایجاد و توسعه کسب و کارهای دانش‌بنیان و با تکنولوژی بالاست و هدف این است که کارآفرین فناور پرورش داده شود. به این نوع کارآفرینی فناورانه گفته می‌شود که دانش‌بنیان است و در کشورهایی که عامل‌محور هستند، چندان مورد توجه نیست. اما در کشورهایی که اقتصاد نوآوری‌محور دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است. هدف ما این است که کارآفرینی فناورانه یا نوآورانه را توسعه دهیم که در این صورت اقتصاد کشورمان به اقتصاد دانش‌بنیان نزدیک می‌شود.

به نظر شما بهتر نیست برای نزدیک‌ترشدن به این هدف، کارآفرینی به عنوان بخشی از دوره آموزشی همه رشته‌ها در نظر گرفته شود؟

این روش می‌تواند یکی از مکانیسم‌های اجرایی برای دستیابی به نگرش کارآفرینانه از طریق آموزش مبانی کارآفرینی در دانشجویان مختلف است. یعنی می‌توان از این طریق الفبای کارآفرینی را به دانشجویان رشته‌های مختلف آموزش داد. یکی از اهداف دانشگاه‌ها این است که دانشجویانی را پرورش دهند که کارآفرین شوند. اغلب دانش‌آموخته‌های رشته‌های مهندسی یا کارآفرین می‌شوند یا کارآفرین؛ یعنی یا اول کارآفرین می‌شوند یا بعد. به عبارت دیگر، اول در جایی استخدام شده و مشغول کار می‌شوند و بعد به دلیل نارضایتی تصمیم می‌گیرند از اول به سمت کارآفرینی بروند. گنجاندن درس کارآفرینی در رشته‌های دیگر می‌تواند نقش مهمی در آموزش الفبای کارآفرینی داشته باشد. در دانشگاه علمی ـ کاربردی، پیش از این در همه رشته‌ها درس مبانی کارآفرینی تدریس می‌شد. اما علاوه بر این لازم است در سطح جامعه هم جو و فضای توجه به کارآفرینی وجود داشته باشد. به همین دلیل در دیده‌بان جهانی کارآفرینی ـ که یک کنسرسیوم دانشگاهی بوده و ایران هم عضو آن است ـ یکی از شاخص‌های ارزیابی کارآفرینی توجه رسانه‌ای به کارآفرینی است. یعنی چقدر جامعه از طریق رسانه‌ها به کارآفرین توجه دارد که در کشورهای مختلف این موضوع متفاوت است. برای مثال در سال 2012، شاخص توجه رسانه‌ای در ایران 61 درصد بوده است. در حالی که میانگین کشورهای عامل‌محور که بیشتر به کارآفرینی توجه دارند، این شاخص 71 درصد است و ما به نسبت این کشورها عقب‌تر هستیم. یعنی این موضوع به قدری مهم است که به‌عنوان یکی از معیارهای ارزیابی کارآفرینی در دیده‌بان جهانی کارآفرینی مورد توجه قرار گرفته است. در کنار توجه رسانه‌ای به کارآفرینی باید فضای کسب و کار نیز بهبود پیدا کند. ایجاد فضای کسب و کار می‌تواند نقش مهمی در توسعه کارآفرینی داشته باشد. کشور ما هم از جمله کشورهایی است که تلاش می‌کند فضای کسب و کار در کشور بهبود پیدا کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد هرچه شرایط راه‌اندازی کسب و کار در کشور آسان‌تر باشد، فعالیت‌های کارآفرینی نوپا افزایش پیدا می‌کند.

گرچه وجود فضای کسب و کار مهم است، اما افرادی که در حوزه کارآفرینی آموزش دیده‌ و فارغ‌التحصیل شده‌اند چگونه می‌توانند در ایجاد فضای کسب و کار تاثیرگذار باشند؟

ما نباید منتظر باشیم فضای کسب و کار وجود داشته باشد. کسی که دوره کارآفرینی دیده است، می‌تواند در ایجاد فضای کسب و کار نقش داشته باشد. این افراد محدودیت‌ها را از میان برمی‌دارند و پشتکار و تاب‌آوری مهم‌ترین ویژگی این افراد است. کارآفرینان به دلیل این که اشتیاق کارآفرینی دارند و به‌دنبال راه‌اندازی کسب و کار هستند، به سمت و سوی کارآفرینی پیش می‌روند. آموزش‌های کارآفرینی در توسعه این روحیه در جوانان خیلی مهم است و فرهنگ کارآفرینی را تقویت می‌کند.

ما در گروه دانش روزنامه جام‌جم ، روزانه تماس‌های متعددی داریم از افرادی که ایده دارند، اما نمی‌دانند چطور می‌توانند این ایده را در فضای کسب و کار فعلی به کسب و کار و در نهایت به ثروت تبدیل کنند. شما به این افراد چه توصیه‌ای می‌کنید؟

این افراد باید برای این ایده طرح کسب و کار بنویسند. برای این کسب و کار مکانیسم‌هایی در کشور در نظر گرفته شده است که به کمک آن می‌توانند ایده‌شان را پیاده کنند. این افراد باید سعی کنند به بانک مراجعه نکنند، بلکه با سرمایه اجتماعی و با کمک گرفتن از خانواده و دوستان منابع مالی مورد نیاز برای کسب و کارشان را تامین کنند یا این که می‌توانند به صندوق‌های ملی که با هدف خوداشتغالی راه‌اندازی شده‌اند، مراجعه کرده و از آنها کمک بگیرند.

فرانک فراهانی‌جم -‌ گروه دانش