پدر ؛شانه ای برای تکیه دادن

. پدر امروزی، دیگر صدای کلفت و سبیل‌های پرپشت و دود سیگار و چهره‌ای خشن و چشم‌غره و... نیست، خیلی وقت است که دوران حساب‌بردن از پدر به سر آمده، اما هنوز ارتباط پدر با اعضای خانواده بویژه فرزندان دچار نارسایی و نقصانی است که دلایلش را باید در مسائل متعدد از جمله مشغله‌های بی‌پایان پدران امروزی در تامین معاش و نیازهای اعضای خانواده جستجو کرد.

پدران فقط نان‌آورند؟

«صبح زود از خانه بیرون می‌رود، هنوز آفتاب نزده که سرخیابان اصلی منتظر سرویس اداره می‌ایستد تا به موقع برسد، تا ساعت 4 بعدازظهر فقط یک‌بار آن هم موقع ناهار با همسرش تلفنی تماس می‌گیرد تا حال و احوالی کند، با تعطیل‌شدن اداره راهی آموزشگاه زبان می‌شود تا برای تدریس زبان انگلیسی، شغل دومش را ادامه بدهد، تا ساعت 8 و 30 دقیقه، آنقدر خسته است که توانی برای خوش و بش با بچه‌ها ندارد، 9 و 30 دقیقه به خانه می‌رسد، خسته و کوفته، دو فرزندش، هرشب جلوی در خانه انتظارش را می‌کشند، بی‌حوصله‌تر از آن است که توانی برای بازی با بچه‌ها داشته باشد، تازه بعد از شام سراغ مقاله‌ای می‌رود که باید ترجمه شود... . زمانی که سرش را بلند می‌کند، بیش از چند جمله با همسرش حرف نزده، بچه‌ها مثل همیشه خوابیده‌اند بدون این که صدای شب‌بخیر آنها را بشنود و... .»

در شرایط اقتصادی دشوار کنونی با توجه به آن‌که بخشی از وظیفه مردان تامین معاش خانواده است، پدران به‌طور معمول بشدت نگران آتیه مالی خانواده خود هستند و بیشتر توان آنها صرف تامین مایحتاج اولیه زندگی اعضای خانواده می‌شود؛ بنابراین توان روحی و روانی لازم برای ایجاد ارتباط سازنده با فرزندان در این حالت از بین می‌رود.

به اعتقاد کارشناسان، بسیاری از ناهنجاری‌های رفتاری شیوع‌یافته در میان قشر جوان چون فرار دختران، افزایش اعتیاد، افزایش فحشا و... از ضعیف‌شدن نقش پدران در خانواده‌ها ناشی می‌شود. متاسفانه در سال‌های متمادی، تاکید بر نقش پدر به عنوان تامین‌کننده وسایل معیشتی خانواده آنقدر زیاد بوده که نقش تربیتی و عاطفی پدران به فراموشی سپرده شده است.

دکتر علی مقدم، جامعه‌شناس در این زمینه می‌گوید: خانواده‌ها دچار نوعی تعدد قدرت شده‌اند، زن و شوهر در برابر یکدیگر قرار گرفته و نیروی هم را تحلیل می‌برند. اکنون بسیاری از مردان تمایلی به حضور در خانه نداشته و زنان نیز رفتار مناسبی با همسران خود ندارند و گاهی برخی زنان با القابی چون بی‌عرضه، بی‌غیرت و... همسران خود را در حضور فرزندان تحقیر می‌کنند که در این حالت فرزندان نسبت به والدین گستاخ شده و حرف‌شنوی لازم را از پدر خانواده از دست می‌دهند که سرانجام دود این کار به چشم والدین می‌رود.

به گزارش آفتاب‌نیوز، بررسی‌ها نشان می‌دهد در خانواده‌هایی که پدر نقش تربیتی خود را ایفا نمی‌کند، افت تحصیلی، پرخاشگری و بروز رفتارهای نابهنجار بین فرزندان رواج می‌یابد. اگر پدر سرپرستی لازم را در خانواده نداشته باشد به دلیل آن‌که مادر هنوز از قدرت لازم در خانواده برخوردار نیست، فرزندان حرف‌شنوی نداشته و به آسیب‌های اجتماعی کشیده می‌شوند. وی ادامه می‌دهد: طبق بررسی‌های انجام‌شده، مهم‌ترین عامل فرار دختران از منزل عوامل خانوادگی است و بدسرپرستی پدر نقش اصلی را در این میان دارد. بسیاری از مردان حضور لازم را در خانه ندارند و وظیفه تربیتی خود را بخوبی انجام نمی‌دهند. همچنین برخی پدران نیز رفتارهای پرخاشگرایانه‌ای دارند و با ایجاد محدودیت برای دختران جوان باعث فرار آنها می‌شوند. مقدم، مشکلات اقتصادی را از عوامل اصلی بروز ناهنجاری در خانواده می‌داند و می‌گوید: به دلیل بحران اقتصادی و مشکل معیشت خانواده‌ها برخی ​پدران مجبورند به‌طور همزمان کار کنند و این مساله فشار زیادی به آنها وارد می‌کند و تعادل روحی و روانی آنها را به هم می‌زند و هنگامی که شکاف طبقاتی در جامعه‌ای ایجاد می‌شود، بیشترین آسیب به نقش پدر در خانواده وارد می‌شود. وی تصریح می‌کند: با توجه به مشکلات اقتصادی، بسیاری از خانواده‌ها از توان مالی لازم برای تفریح، مسافرت و تجدیداعصاب برخوردار نیستند و با توجه به این‌که انسان ظرفیت خاصی داشته و برای تجدیدقوا نیاز به استراحت و تفریح دارد، وقتی این نیاز تامین نشود خود‌به‌خود جو پرخاشگری و خشونت در خانواده‌ها ایجاد می‌شود.

این جامعه‌شناس معتقد است​با توجه به نقش حساس پدر در نظام خانواده، هرگونه تضعیف این نقش افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی را به دنبال دارد و بنابراین با بهبود مناسبات اقتصادی، ایجاد مراکز مشاوره و فرهنگسازی باید از نقش پدران در خانواده حراست کرد.

وقتی جای پدر خالی است

شاید بگویید اغراق‌آمیز است، تصور کنیم هر کسی که پدرش چندشغله است به راه خطا کشیده می‌شود یا باید منتظر معتاد‌شدن فرزندان پسر و فراری‌شدن فرزندان دختر پدران چندشغله بود، اما نمی‌توانید انکار کنید که نباید پدر را فقط به رنگ اسکناس دید و انتظار از پدر تنها محدود به خرید مایحتاج خانه نیست. کارشناسان نقش پدر را در تربیت کودکان سه تا شش ساله، بویژه در پسران بسیار مهم می‌دانند. آنان معتقدند همانندسازی کودک از پدر خود بیشتر از مادر است.

تحقیقات نشان می‌دهد دخترانی که ارتباط مناسبی با پدرانشان دارند، در همسرگزینی تمایل بیشتری به همسرانی با خصوصیات پدر خود دارند. همچنین پسران از پدران خود مرد‌بودن، شوهر‌بودن و پدر‌بودن را می‌آموزند. اگر پدر به فرزند، خانواده و همسر خود بی‌توجه باشد، در این‌صورت همانندسازی صحیحی از سوی پسر با پدر انجام نمی‌شود و پسران از نظر شخصیتی دچار مشکلات بسیاری می‌شوند.

نقش پدری در آیات و روایات

هرچند بیشترین بار تربیتی کودک بر دوش مادر قرار داده شده است، اما از نقش پرورشی پدر بر کودکان و نوجوانان نمی‌توان بسادگی گذشت. از وظایف فرزند نسبت به پدر ‌باید به اطاعت و گوش‌سپاری به فرمان‌ها و خواسته‌های او اشاره کرد که در آیات 63 و 68 سوره یوسف و 8 سوره عنکبوت و 45 و 15 لقمان بیان شده است. این اطاعت می‌تواند تا آنجا گسترش یابد که جان خود را تقدیم پدر کند.

همچنین نامه امیرمومنان(ع) به فرزندش امام حسن مجتبی(ع) نمونه‌ای بزرگ و مهم از اندیشه‌ها و رهنمودهای تربیتی آن پیشوای الهی است که در متن آن آموزش‌ها و روش‌ها و راهکارهای ارزشمندی نهفته است و جنبه‌های مختلف تربیت و پرورش را نشان می‌دهد.

در بخشی از این رهنمودها برای یافتن محوری‌ترین مسئولیت‌های پدران در تربیت فرزندان آمده است:

«پسرم، من فضایل و ارزش‌های اخلاقی را برای تو نمایاندم و برشمردم، پیش از آن که خواهش‌ها و دگرگونی‌های دنیا به تو هجوم آورند و پذیرش اطاعت مشکل گردد، زیرا قلب نوجوان همچون زمین حاصلخیز و آماده کشت است که هر بذری در آن پاشیده شود می‌پذیرد. پس در تربیت تو شتاب کردم پیش از آن که دل تو سخت شود و فکر و عقل تو به چیزی دیگر متمایل و مشغول و مغشوش گردد و نیز تا به این وسیله به استقبال کارهایی بروی که صاحبان تجربه زحمت آزمون آن را کشیده و تو را از تلاش و یافتن بی‌نیاز ساخته‌اند.

پسرم درست است که من به اندازه پیشینیان عمر نکرده‌ام، اما در کردار آنان نظر افکندم و در اخبارشان اندیشیدم و در آثارشان سیر کردم تا آنجا که گویا یکی از آنان شده‌ام، بلکه با مطالعه تاریخ آنان گویا از اول تا پایان عمرشان با آنان بوده‌ام. پس قسمت‌های روشن زندگی آنان را از دوران تیرگی شناختم و زندگانی سودمند آنان را با دوران زیانبارش شناسایی کردم سپس از هر چیزی مهم و ارزشمند آن را و از هر حادثه‌ای زیبا و شیرین آن را برای تو برگزیدم و ناشناخته‌های آنها را دور کردم پس آن‌گونه که پدری مهربان نیکی‌ها را برای فرزندش می‌پسندد من نیز بر آن شدم تو را با خوبی‌ها تربیت کنم».

پدر، می‌خواهم قوی باشی

خیلی از پسرها ودخترها در دوره نوجوانی قهرمان زندگی خود را پدرشان معرفی می‌کنند، پدری مهربان، دلسوز و البته قوی و با اراده، پدری باتدبیر و بااخلاق که به الگوی زندگی نوجوانان تبدیل می‌شود، برای بسیاری از ما تلخ‌ترین لحظات زندگی، دیدن اشک‌های پدران است، پدری که در ذهن خود ساخته‌ایم. انگار نباید گریه کند تا پشت‌مان بلرزد.

دکتر حسین باهر، روان‌شناس، کمرنگ‌بودن حضور پدران در خانه را سبب کمبود اقتدار مرد برای اعضای خانواده و سرپرستی فرزندان عنوان می‌کند و می‌گوید: گاهی اوقات پیش می‌آید رتق و فتق امور باید به دست مرد خانواده انجام شود که با نبود پدران در خانه سبب بروز مشکلاتی در این حوزه می‌شود. گاه فرزندان در ساعاتی که پدرشان حضور ندارد، به فرد دیگری مراجعه می‌کنند تا به همصحبتی و چاره‌جویی از او بپردازند که این موضوع امر مطلوب و مناسبی نیست. وی با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: فرزندان همان‌طور که به حضور مادر نیاز دارند، حضور پدر در خانواده نیز برایشان ضرورت دارد و حضور پدر می‌تواند مشکلات بسیاری را از سر راه آنان بردارد و سبب گرم‌تر‌شدن کانون خانواده شود.

دکتر باهر ​اظهار می‌کند: تأمین معیشت یک اضطرار است. اکنون مشکلات اقتصادی و سطح توقعات خانواده‌ها بویژه فرزندان به گونه‌ای شده که گاه هم پدر و هم مادر برای رفع این نیازها با هم کار می‌کنند یا پدران مجبور می‌شوند به چند شغله‌شدن رو بیاورند. در این صورت وضعی پیش می‌آید که پدران از عملکرد اعضای خانواده غفلت می‌کنند و شاید همین موضوع سبب خدشه​به خانواده شود. حضور نداشتن پدر در خانواده می‌تواند سبب ایجاد مشکلات روحی برای فرزند و همسر شود. این روان‌شناس​می‌افزاید: نبود پدران در خانواده نه‌تنها برای فرزندان مشکلی مهم به شمار می‌رود، بلکه برای همسر نیز ممکن است مشکلاتی را به وجود بیاورد. یکی از مشکلات به خستگی پدر از کار روزانه مربوط می‌شود، به گونه‌ای که بعد از انجام کار روزانه، وقتی پدر به منزل می‌رسد، آنقدر خسته است که نمی‌تواند به سخنان فرزندان و همسرش گوش دهد و مشکلات را بررسی کند تا به رفع آنها بپردازد و انتظارات همسر و فرزند را برآورده کند.

خشونت در خانواده، مردود

به باور علم روان‌شناسی و علوم تربیتی، پسرانی که در کودکی شاهد اعمال قدرت خشن پدر در خانواده باشند به احتمال بیشتری گرایش به اعمال خشونت بر همسر و فرزندانشان در آینده دارند. حجت‌الاسلام دکتر عباس پسندیده، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشکده علوم حدیث در گفت‌وگو با مهر​به نقش موثر پدر در تربیت فرزندان اشاره می‌کند و می‌گوید: «پژوهشگران در کشورهای دیگر در پژوهشی که تحت عنوان «پدرانه» صورت گرفته است، به این نتیجه رسیده‌اند در خانواده‌هایی که پدر حضور جدی دارد و به مسئولیت و هدایت خانواده پرداخته است، فرزندان بسیار موفق‌تر، رشد یافته‌تر و آماده‌تر برای زندگی هستند؛ اما در خانواده‌هایی که پدران حضور نداشتند و تنها مادر مسئولیت تربیت فرزند را به عهده داشته، تربیت موفق نبوده و شخصیت فرزندان بدرستی شکل نمی‌گیرد و بچه​ها به صورت غیرمقاوم و نا پخته هستند.»

وی ادامه می‌دهد: «این کاملا برخلاف تصوری است که اکنون صورت گرفته​و به همین جهت است که فرزندان​در نوجوانی و جوانی و حتی زمان ازدواج با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند؛ چرا که آن پختگی و مقاومتی که لازمه یک زندگی مستقل است در آنها دیده نمی‌شود.» متاسفانه در تمام دنیا یکی از بیشترین کودک‌آزارها و کسانی که کودکان را کتک می‌زنند پدران هستند، این امر که تاثیر روانی بسیار نامطلوب و البته پاک‌نشدنی بر روان کودکان می‌گذارد، در کشور ما تابع هیچ آمار رسمی نیست.

روزی برای پدرهای پیر

پدرها که پیر می‌شوند کمتر دیده می‌شوند، علقه‌های عاطفی مادر با فرزندان دربسیاری موارد تا دوران پیری مادر را همراهی می‌کند، اما پدران زیادی به خاطر وابستگی عاطفی کمتر فرزندان به آنها ترجیح می‌دهند در دوران سالخوردگی، تنهایی را انتخاب کنند و به کنج خانه‌های سالمندان بخزند. خیلی وقت‌ها آنان بی‌صدا از دنیا می‌روند بدون آن‌که کسی نبودشان را احساس کند. روز پدر فقط روزی در برابر روز مادر و بهانه‌ای برای خرید لباس زیر و جوراب برای پدران نیست، روز پدر، مرور پدرانگی‌هاست، دلسوزی‌ها، نصیحت‌ها، سختگیری‌ها، ملامت‌ها، غصه خوردن‌های پنهانی و دلواپسی‌های مردانه‌ای که شاید هیچ وقت دیده نمی‌شود.

روز پدر را می‌شود جشن گرفت، هدیه خرید، دست‌هایشان را بوسید و پای حرف‌هایشان نشست، مردان بی‌ادعایی که روزگاری چون کوه پشت من و تو ایستاده بودند، شاید بسیاری‌ از آنها امروز به پشتوانگی من و تو نیازمندند، پدران پیر را این روزها از یاد نبریم.

جام جم /چاردیواری