جویندگان کار در خیابان

کارگران در گوشه‌ای از خیابان افشار شهرستان کرج، نشسته و منتظرند تا کارفرمایی از راه برسد و آنها را به کار بگیرد.

چند کارگر پیر و جوان، روی سنگفرش‌های پیاده‌رو نشسته و با کیسه‌ای در دست که اسباب کار کارگری و غذای آن روزشان را در آن ریخته‌اند، به دنبال روزی امروزشان می‌گردند.

با آمدن هر خودرو، هر کدام از کارگران تلاش می‌کنند به هر طریقی که شده با راننده صحبت و او را مجاب کنند تا آن روز برای کار کارگری ساختمان انتخاب شوند.

رقابت هم جدی و نفسگیر است؛ دستمزد کم خواستن، شیرین زبانی و حتی سخن گفتن از توانایی های بدنی، ازجمله راه‌های مرسومی است که کارگران برای راضی کردن کارفرما به کار می‌برند و البته در این بازی هر روزه، شانس و تقدیر هم برای کار پیدا کردن مهم است.

حالا ساعت 9 صبح شده است و در طول نیم ساعت حضور در کنار کارگران ساختمانی، دو بار کارفرمایان به کارگرهای آماده به کار سر می‌زنند و طی این مدت، پنج نفر از کارگران موفق می‌شوند برای یک روز کاری هم که شده پولی دربیاورند، اما همیشه در این رقابت زنده ماندن، عده‌ای بیکار و مایوس به خانه برمی‌گردند.

بیشترشان ایرانی‌اند!

تعداد زیادی از نیروهای فعال در بازار ساختمان از اتباع کشورهای دیگر مثل افغانستان هستند که علاوه بر کارگران قانونی، بسیاری از آنها هم به صورت غیرقانونی در کشور حضور دارند.

به علت این که حضور کارگر خارجی غیرمجاز در میدان‌های شهر می‌تواند موجب شود که آنها براحتی شناسایی و به کشورشان بازگردانده شوند، به همین خاطر بیشتر کارگران ساختمانی که در خیابان‌ها می‌نشینند و منتظر آمدن کارفرما می‌شوند، تابعیت ایرانی دارند.

محمد 36 ساله است و دو فرزند دارد. او هر روز صبح به خیابان افشار واقع در مهرشهر کرج می‌آید و به قول خودش، اگر شانس بیاورد می‌تواند ده روز در هر ماه کار پیدا کند.

او با اشاره به سختی‌های کار پیدا کردن در خیابان می‌گوید: فقط در روزهای گرم به خیابان می‌آیم و در روزهای برفی و بارانی، بیشتر کارهای ساختمانی می‌خوابد؛ به همین علت هم اگر در روزهای بارانی به خیابان بیایم، امکان ندارد که کاری پیدا کنم.

به گفته محمد، اینجا روزی 20 تا 30 کارگر جمع می‌شوند که وقتی ساعت به دو بعدازظهر می‌رسد، نیمی از آنها کار پیدا کرده‌اند و نیمی از آنها هم موفق نشده‌اند دل کارفرماها را به دست بیاورند و دست خالی به خانه برمی‌گردند.

حسن 43 ساله هم قبلا در یک کارگاه بسته‌بندی کار کرده است که بعد از ورشکست شدن کارگاه، مجبور شده برای تامین مخارج زندگی به میدان‌های شهر بیاید و به امید پیدا کردن کار در یک کارگاه ساختمانی، تمام روز را به انتظار بنشیند.

او اشاره می‌کند: شاید بعد از کلی دوندگی و رقابت بتوانم کاری پیدا کنم اما آن کار هم دائمی نیست و معمولا کارفرمایان برای تعمیرات جزئی و کارهای کوچک به دنبال ما می‌آیند که بعد از چند روز کار کردن، کار ما هم تمام می‌شود و دوباره باید به خیابان بیاییم و منتظر کار بعدی باشیم.

حسن، دل خونی از کار پیدا کردن در خیابان دارد و با گلایه می‌گوید: شاید خیلی‌ها پیش خودشان فکر کنند که دیگر برای ما عادی شده است و از نگاه‌های عجیب مردم ناراحت نمی‌شویم ولی باور کنید اینجا علاوه بر خودمان، آبرویمان را هم به حراج گذاشته‌ایم و برایمان خیلی سخت است که در مقابل این همه آدم، برای پیدا کردن کار منت بکشیم.

کارگران فصلی این منطقه اگر کار پیدا کنند، می‌توانند روزانه بین 20 تا 40 هزار تومان درآمد داشته باشند که بالا و پایین شدن این میزان حقوق به دست و دلبازی کارفرما، سختی کار، حرفه‌ای که در آن تخصص دارند و مدت زمانی که کار طول می‌کشد، متغیر است.

طرح‌های بی‌سرانجام برای ساماندهی کارگران

از سال 86 تا امروز شاهد هستیم در همه شهرهای کشور، طرح ساماندهی کارگران ساختمانی به طور جدی‌تری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

اما هیچ‌کدام از این طرح‌ها نتوانسته تاکنون تاثیر محسوس و مثبتی در وضع رفاهی کارگران ساختمانی داشته باشد؛ می‌توانیم بگوییم سالی نیست که درباره طرح ساماندهی کارگران ساختمانی در شهرداری‌های مناطق مختلف کشور صحبت نشود ولی خروجی هیچ کدام از این طرح‌ها نتوانسته به اشتغال دائم یا حداقل به اشتغال کم‌دغدغه‌تر کارگران ساختمانی منجر شود.

احمد رعیتی، رئیس انجمن معماران تجربی استان تهران که سال‌هاست در زمینه حمایت از کارگران ساختمانی فعالیت می‌کند، در گفت‌وگو با «جام‌جم» معتقد است: مشکل عمده‌ای که در طرح‌های ساماندهی کارگران ساختمانی وجود دارد، این است که بار مالی این گونه طرح‌ها تامین نمی‌شود و بیشتر این طرح‌ها در شهرهای تهران و کرج با شکست مواجه شده است.

وی می‌افزاید: چند سال پیش، طرحی را برای ساماندهی کارگران ساختمانی به شهرداری‌ها ارائه کردیم، اما متاسفانه هیچ کسی از ما حمایت مالی نکرد و حتی با آن که موافقت فرمانداری را هم گرفته بودیم، اما در نهایت با وجود مشکلات مالی و حتی مشکلات حقوقی پیش آمده نتوانستیم مکانی مناسب برای اسکان کارگران خریداری کنیم تا کارگران بتوانند در آنجا ثبت‌نام کنند و بدون نیاز به حضور فیزیکی در خیابان، به مناطق مختلف شهر برای کار کردن فرستاده شوند.

این فعال حقوق کارگران معتقد است این یک مشکل عمومی است که فقط به تهران و شهرهای اطراف آن محدود نمی‌شود و بیان می‌کند: در شرایطی که نهادهای رسمی برای ساماندهی کارگران ساختمانی از سازمان‌های مردم نهاد حامی حقوق کارگران حمایت مالی نمی‌کنند، در این وضع فقط می‌توان امیدوار بود یک نهاد مردمی بدون توجه به هزینه‌های سنگین اجرای این طرح و بدون توقع کمک از نهادهای مختلف، وارد میدان شود و کارگران ساختمانی حاضر در خیابان‌ها را سر و سامان دهد.

نارضایتی کارگران ادامه دارد

یکی دیگر از مشکلات جالب طرح‌های ساماندهی کارگران ساختمانی این است که حتی وقتی در سال‌های گذشته هم این طرح در مقطع کوتاهی در برخی شهرهای ایران اجرا شد، نتوانست رضایت بسیاری از کارگران را کسب کند و بسیاری از کارگران ساختمانی دوباره به میدان‌ها و خیابان‌های شهر برگشتند.

یعنی به دلیل ضعف برنامه‌ریزی مدیران طرح‌های ساماندهی و نبود تعامل سازنده بین مسئولان و کارفرمایان ساختمان‌ها، تعداد بسیار کمی از کارگران توانستند از طریق ثبت‌نام در طرح‌های ساماندهی و اسکان در مکان‌های موقت کارگران، کاری پاره وقت پیدا کنند.

بنابراین تا زمانی که بار مالی طرح‌های ساماندهی کارگران ساختمانی تامین نشود و مدیران شهرداری‌ های سراسر کشور با کارفرمایان و کارگران ارتباطی مفید و دوسویه برقرار نکنند، مشکلات کارگران ساختمانی به قوت خود باقی خواهد ماند.

امین جلالوند - گروه جامعه