آغاز 5 ماه توفان برای زمین

در هشتم سپتامبر آن سال توفان شدید دریایی سواحل منطقه تگزاس آمریکا را درنوردید که در پی آن حدود 8 هزار تن کشته شدند. آن توفان دریایی که به توفان گلوستاین معروف است، به عنوان مخرب‌ترین توفان دریایی تاریخ آمریکا یاد می‌شود. بادهایی که در جریان این توفان، مناطق ساحلی را درمی‌نوردیدند تا 209 کیلومتر بر ساعت سرعت داشتند. در جریان آن توفان سهمگین، خسارت گسترده‌ای بر جای ماند که آن زمان یعنی 111 سال پیش بالغ بر 30 میلیون دلار تخمین زده شد.

طی بیش از یک قرنی که از ثبت رسمی توفان‌های مخرب دریایی گذشته است، تحقیقات گسترده‌ای نیز به موازات آنها صورت گرفته تا مشخص شود چه عواملی در شکل‌گیری این توفان‌ها موثر هستند. در تمامی این سال‌ها گروه‌های زیادی از محققان با نزدیک شدن به اوایل ژوئن (10 روز اول خرداد) رفتار توفان‌های دریایی را زیر نظر می‌گیرند. در سال‌های اخیر توفان‌های دریایی به مقوله نسبتا آشنایی برای دانشمندان درآمده‌اند، با این حال درک آنها از رفتار توفان‌ها پیشرفت چندان زیادی نکرده است. اما هر چه باشد با آغاز فصل وزش توفان‌های دریایی، نگرانی دانشمندان نیز آغاز می‌شود. گروه‌های زیادی در سراسر جهان ماه‌های طولانی را صرف کنترل سیستم‌های فشار پایین در نواحی مستعدی نظیر سواحل منطقه جورجیا و فلوریدا می‌کنند. البته آنها حق دارند که تا این حد بر روی توفان‌های دریایی متمرکز شوند. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد وزش توفان‌های سهمگین دریایی لطمات جانی و قربانیان فراوانی بر جای گذاشته‌اند به طوری که از آنها به عنوان یکی از مرگبارترین حوادث طبیعی جهان یاد می‌شود.

پیش‌بینی دانشمندان این است که سال 2011 و در فصل وزش توفان‌های سهمگین دریایی منطقه آتلانتیک حدود 16 توفانی که برای هر یک نامی انتخاب شده است خواهند وزید. دانشمندانی از دانشگاه کلورادو در چند هفته اخیر به دقت به بررسی این موضوع پرداخته‌اند. از این تعداد 5 توفان که از درجه قدرت 3 و به بالا برخوردارند به عنوان توفان‌های مخرب هستند. گذشته از این پیش‌بینی، تخمین زده می‌شود که مناطق ساحلی قابل توجهی از جنوب و جنوب شرق آمریکا و محدوده وسیعی از منطقه کارائیب تحت تاثیر تبعات این توفان‌ها قرار گیرند. براساس این پیش‌بینی‌ها در حد فاصل زمانی اول ژوئن تا 30 نوامبر، منطقه آتلانتیک که شامل سواحل شرقی، دریای کارائیب و خلیج مکزیک می‌شود توفان‌های یاد شده یک به یک خواهند وزید. ماه گذشته سازمان ملی اقیانوس شناسی و اتمسفریک آمریکا نتایج پیش‌بینی‌ای را منتشر کرد که در آن آمده است بین 6 تا 10 توفان شدید دریایی، مناطق وسیعی را درمی‌نوردند. سرعت برخی از این توفان‌ها تا 179 کیلومتر بر ساعت خواهد بود. بدون شک در چنین سرعتی اوج خرابی‌ها برجای خواهد ماند. البته خبر خوشحال‌کننده این است که اکثر این توفان‌های مخرب در دریاها می‌وزند و تنها شمار محدودی از آنها نواحی ساحلی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.

دانشمندان در حالی خود را برای سال 2011 و آغاز فصل توفان‌های دریایی آماده می‌کنند که سال 2010 یکی از شلوغ‌ترین دوران‌های کاری خود را پشت سر گذاشتند. در آن سال 12 توفان شدید دریایی، منطقه آتلانتیک را درنوردید که از سال 1969 میلادی به این سو دومین سال شلوغ از حیث شمار توفان‌های دریایی به حساب می‌آید. سال 1995 نیز در جایگاه سوم این فهرست قرار دارد. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که چه فاکتورهای مهمی در تولید این توفان‌ها مؤثر هستند؟ مهم‌ترین پاسخی که می‌توان به این پرسش داد چیزی نیست جز گرمایش تدریجی اقیانوس‌ها. زمانی که آب‌های آزاد زمین گرم می‌شوند، تعادل پایدار آنها بر هم می‌خورد که بالا آمدن سطح آب و از آن مهم‌تر شکل گرفتن توفان‌های دریایی از جمله پیامدهای این وضعیت ناپایدار محسوب می‌شود. دانشمندانی که در این زمینه مطالعه می‌کنند از تاثیر خیره‌کننده افزایش دمایی تنها در حدود 1‌/‌1 درجه سلسیوس صحبت می‌کنند. به عقیده آنها همین میزان به ظاهر اندک تاثیر چشمگیری بر تعادل اقلیمی آب‌های زمین و به خصوص اقیانوس آتلانتیک دارد.

توفان‌های دریایی انرژی هنگفت خود را از آب و جریان‌های آبی می‌گیرند. بیشتر توفان‌‌های دریایی در منطقه خاصی در نواحی استوا یعنی حدود 5 درجه شمالی تا 5 درجه جنوبی ایجاد می‌‌شوند. در حقیقت این محدوده وسیع از جهان را مرکز وزش توفان‌های دریایی عنوان می‌کنند. در زمان شکل‌گیری این نوع الگوهای جوی، منطقه‌ای کم‌فشار ایجاد می‌شود. حرکت دودی هوا سبب می‌شود بخار آب از سطح آب به ارتفاعات بالاتر منتقل شود و ابرهایی تولید کند که عموما رشد عمودی قابل توجهی دارند و سبب بارش می‌‌شوند. فراوانی این الگوهای جوی در مناطق حاره زیاد است ولی باید توجه داشت که تمام این شرایط باعث ایجاد طوفانی در حد کاترینا نمی‌شوند.

دانشمندان علوم هواشناسی پس از توفان‌های دریایی بزرگی مانند کاترینا که مرگ بیش از هزاران نفر را در قاره آمریکا به همراه داشت، هنوز با سوالات زیادی درباره نحوه پیدایش و گسترش توفان‌های بزرگ مواجه هستند. هر سال در دوره 5 ماهه‌ای که از ابتدای ژوئن آغاز و تا پایان نوامبر ادامه دارد حدود 60 جبهه هوای کم‌فشار از ساحل غربی آفریقا به سمت ساحل شرقی آمریکای شمالی حرکت می‌کند. تنها برخی از این جبهه‌های کم‌فشار در انتهای مسیر خود به توفان‌های بزرگ، موسوم به هاریکن (Hurricane) تبدیل می‌شوند و بیشتر آنها به صورت توفان‌های موسمی در غرب اقیانوس اطلس و ساحل شرقی آمریکا پدیدار می‌شوند.

اریک بلیک که از محققان توفان شناسی سازمان ملی اقیانوس شناسی و مطالعات اتمسفر آمریکاست می‌گوید: دانسته‌های فعلی هواشناسی هنوز کامل نیست و سوال‌های زیادی درباره نحوه تشکیل و گسترش توفان‌های بزرگ وجود دارد. بررسی‌های رایانه‌ای ما نمی‌تواند به خوبی رخدادهای جوی را تحلیل و ارزیابی کند. هنوز سوال‌های زیادی وجود دارد که چرا در شرایط مشابه بعضی از جبهه‌های هوای کم‌فشار به توفان‌های بزرگ تبدیل می‌شوند، در حالی که برخی دیگر در حد توفان‌های موسمی و محدود باقی می‌مانند. محققان می‌گویند برای تبدیل یک جبهه هوای کم‌فشار به توفانی بزرگ، به شرایط مختلفی مانند عبور آن از آب‌های گرم، رطوبت بالای هوا و اختلاف دمای سطح زمین با سطوح بالاتر جو نیاز است. این یک معمای بزرگ است که در حال حاضر دانشمندان بیشتر از آن که مشغول پیدا کردن پاسخ‌های مختلف آن باشند، به نظاره آن نشسته‌اند.

محمدرضا مصلحی