گزارش تحقیقی «جام‌جم» از زیر و بم موسسات خیریه مردم نهاد متخلف

راهزنان نیکوکاری در کمین مردم

آنها راهزنان نیکوکاری‌اند، اما نه از آن دست کلاهبردارانی که به بهانه کمک به ایتام یا بیماران، رهگذران را سرکیسه می‌کنند. کسانی که ما از آنها حرف می‌زنیم کیسه‌هایی گشاد برای پول‌های شما دوخته‌اند، آنقدر گشاد که سالانه چند میلیارد تومان براحتی توی آنها جا می‌شود؛ مردان نامرئی‌ای که پشت پرده موسسات خیریه و به نام نیکوکاری، پول پارو می‌کنند و خود را در هاله‌ای از تقدس پوشانده اند تا هیچ کس جرات نکند انگشت اتهام را به سویشان نشانه برود.
کد خبر: ۴۰۲۰۲۲

این ادعا که برخی موسسات خیریه به بهانه کمک به نیکوکاران از انواع امتیازها استفاده می‌کنند و کمک‌های مردمی که به حسابشان واریز می‌شوند را نیز صرف استفاده‌های شخصی می‌کنند، دعوی سنگینی است که ما برای اثبات آن تقریبا 4 ماه وقت صرف کردیم؛ وقتی که بخشی از آن صرف نفوذ در برخی از این موسسات مشکوک به تخلف شد تا با شگردهای کاری آنها آشنا شویم و بخشی عمده‌تر بین سازمان‌ها و وزارتخانه‌های گوناگون گذشت تا مسوولانشان را راضی به گفت‌وگو کنیم که البته کمتر راضی شدند.

آنچه «جام‌جم» کشف کرد

نخستین جرقه این گزارش زمانی زده شد که خبرنگار جام‌جم به یکی از موسسات خیریه مردم نهاد که فعالیت‌هایش مشکوک به نظر می‌رسید، مراجعه کرد. ما برای جلب اعتماد مسوول این موسسه به او گفتیم، قصد داریم ارثیه‌ای 8 میلیون تومانی را به این مرکز اهدا کنیم و در طول دیدار با او به نکات غیرعادی برخورد کردیم که بد نیست شما هم گوشه‌ای از آن را بدانید.

وقتی کنار میز مسوول این موسسه نشستیم او مشغول استفاده از سایتی فیلترشکن برای نفوذ در سایت‌های فیلتر شده اینترنت بود که بلافاصله پس از مشاهده ما، آن را با تصویری از خانه خدا عوض کرد! او در طول گفت‌وگو به ما اطمینان می‌داد ارثیه اهدایی ما را در راه خدا و برای خانواده‌های نیازمند خرج خواهد کرد، اما حدود 40 ـ 30 برگه تبدیل ریال و طلا و مسکوکات به ارز روی میز حکایت از چیزی بجز گفته‌های او داشت. برگه‌ها آنقدر زیاد بود که دست‌کم یک‌چهارم از سطح میز مدیریت با آنها پوشیده شده بود.

این برگه‌ها نشان می‌دادند او در حال بدل کردن سرمایه‌ای کلان به ارز است در حالی که مسلما نیازمندان تحت پوشش موسسه او، مستمری‌شان را به شکل ارز دریافت نمی‌کردند و به این ترتیب این تبدیل در جهت برآورده کردن نیازهای افراد تحت پوشش نبود. پس از آن که این مسوول مطمئن شد ما ارثیه کذایی را به موسسه‌اش اهدا خواهیم کرد به او گفتیم ما هم مایلیم مثل او و گروهش وارد کارهای خیر شویم و قصد داریم موسسه‌ای خیریه تاسیس کنیم، اما به دلایلی خاص تمایل نداریم وزارت کشور نظارتی بر کارمان داشته باشد و هنوز راهی برای فرار از سد این وزارتخانه و نظارت‌های آن پیدا نکرده‌ایم. پاسخ مسوول این موسسه دلیل این گزارش است. او با خونسردی لبخند زد و گفت: همیشه راه‌های میانبری وجود دارد!

راه‌های میانبری که او گفت همان خلأ‌های قانونی هستند که دست موسسات متخلف را برای کلاهبرداری بازگذاشته‌اند و برای آنها درآمدهای میلیاردی به ارمغان آورده‌اند.

در تماس بعدی «جام‌جم» با موسسه‌ای ارتباط برقرار کرد که برخی از لوازم برقی استفاده شده منزل را از مردم می‌گیرد و مدعی است آنها را برای خانواده‌های محروم در استان‌های دورافتاده می‌فرستد. این موسسه نشانی ندارد و تنها راه دسترسی به آن یک شماره تلفن است. به مکالمه «جام‌جم» و پاسخگوی این شماره توجه کنید:

جام‌جم: سلام، من آگهی کمک‌های خیریه شما را در اینترنت دیدم و مایلم نشانی‌ای از شما برای ارسال لوازم برقی داشته باشم.

پاسخگو: نیازی به آدرس ما نیست. شما آدرس بدهید ما می‌آییم و کمک‌هایتان را می‌بریم.

جام‌جم: این اشیاء را دقیقا به کدام استان‌ها می‌برید و اصلا لوازم برقی به چه کار کودکان روستاهای محروم می‌آید؟

پاسخگو: ما آنها را تعمیر می‌کنیم و بعد به این روستاها می‌فرستیم. نمی‌توانم نام این مناطق محروم را بگویم. بالاخره مناطق محرومی پیدا می‌کنیم.

جام‌جم: خیلی ببخشید که بر خواسته‌ام پافشاری می‌کنم، اما لطفا نشانی بدهید تا حضوری مراجعه کنم و مجوزتان را ببینم. اصلا شما مجوز فعالیت دارید؟

پاسخگو (در حالی که مشکوک شده و لحنش تغییر کرده است): ما هنوز مجوز نداریم، اما می‌گیریم.

پس از این تماس ما جستجوی بیشتر در اینترنت را نیز در کنار مراجعه به موسسات خیریه در دستور کارمان قرار دادیم و نتیجه قابل توجه بود. برخی موسسات خیریه‌ای که در اینترنت دست نیاز به سوی مردم دراز کرده‌اند، فقط یک شماره حساب بدون نشانی یا شماره‌ای برای تماس هستند و بررسی شماره حساب برخی نشان می‌دهد آنها ریشه در خارج از کشور دارند و لابد می‌دانید دستگیری موسس گمنام یک سایت اینترنتی که هیچ نشانه‌ای بجز یک شماره حساب ندارد، کاری نسبتا دشوار است.

اما دیده‌ها و شنیده‌های خبرنگار جام‌جم در این تحقیق 4 ماهه به همین جا ختم نشد و ما در این مدت روش‌هایی برای کسب درآمدهای کلان از طریق راه‌اندازی موسسات خیریه و چگونگی فرار از تیررس نظارتی سازمان‌های مختلف ناظر در این حوزه را یاد گرفتیم که در طول گزارش بیشتر به آنها اشاره خواهیم کرد.

پلیس حاضر به پاسخگویی نشد، اما...

هرچند مقامات ارشد پلیس به عنوان اصلی‌ترین مراجع هشداردهنده به مردم در این حوزه پس از مدت طولانی تامل، درخواست «جام‌جم» برای گفت‌وگو در این‌باره را رد کردند، سرانجام اعلام کردند پلیس تمایلی به ارائه اطلاعات در این زمینه ندارد، اما یک منبع آگاه، زوایای پنهانی از ماجرای کلاهبرداری برخی از این موسسات را صرفا با هدف ادای دینش به مردم و حفظ آنها در برابر سودجویان آشکار کرد. او موسسات خیریه متخلف را به 2 گروه تقسیم می‌کند. گروه اول موسساتی هستند که مسوولان آنها در بدو راه‌اندازی، اهداف خیرخواهانه و خداپسندانه‌ای را دنبال می‌کنند، اما با سرازیر شدن کمک‌های مردمی به سوی آنها و در سایه ضعف نظارتی بر عملکردشان، تغییر مسیر می‌دهند، اما گروه دوم موسساتی هستند که صرفا با هدف کلاهبرداری راه‌اندازی شده‌اند و بدون مجوز یا با مجوز مشغول پول پارو کردن هستند.

شعبده اول: فرار از مالیات و وام‌های میلیونی

به گفته این مسوول، براساس آیین‌نامه اجرایی موضوع تبصره 3 ماده 139 اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم، خیریه‌ها و موسسات عام‌المنفعه از دادن مالیات معاف هستند وهمین قانون باعث شده است برخی سودجویان، شرکت‌های تجاری خود را به نام موسسات خیریه ثبت کنند تا با این روش از پرداخت مالیات معاف شوند. این قانون درباره موسسات عام‌المنفعه هم صدق می‌کند ضمن آن که اگر این موسسات بخواهند از سازمان‌های دولتی وامی دریافت کنند این وام بهره‌ای 2 درصدی دارد، در حالی که مناسب‌ترین وام‌های بانکی برای افراد عادی دست‌کم 10 درصد است که قابل مقایسه با وام 2 درصدی اهدایی به این موسسات نیست و همین بهره ناچیز در کنار معافیت از مالیات 2 دلیل اصلی هستند که سودجویان را به تشکیل موسسات خیریه و عام‌المنفعه ترغیب می‌کنند و حتی برخی از آنها با حفظ ظاهر موسسه خیریه، مشغول فعالیت‌های تجاری هستند.

نکته: براساس آیین‌نامه اجرایی موضوع تبصره 3 ماده 139 اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم خیریه‌ها و موسسات عام‌المنفعه از دادن مالیات معاف هستند وهمین قانون باعث شده است برخی سودجویان، شرکت‌های تجاری خود را به نام موسسات خیریه ثبت کنند

همچنین پدیده‌ای دیگر نیز در میان شرکت‌های تجاری دیده می‌شود و آن راه‌اندازی موسسات خیریه وابسته به آنهاست. اگر چه برخی از این شرکت‌ها واقعا اهدافی خیرخواهانه را دنبال می‌کنند، برخی دیگر نیز ضمن پوشش دادن بخشی از فعالیت‌های تجاری خود از طریق موسسه خیریه و معافیت از مالیات، مخارج شرکت را از طریق کمک‌های مردمی به موسسات خیریه‌شان می‌پردازند.

شعبده دوم: سفر‌های خارجی

هیچ می‌دانستید در سال گذشته شمار زیادی از هموطنانمان برای شرکت در همایش‌های گوناگون در سراسر دنیا با خرج نهادها و سازمان‌های خارجی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکایی سفر کردند؟ تا اینجا قضیه چندان بد به نظر نمی‌رسد. طبیعتا اداره‌کنندگان موسسات خیریه و عام‌المنفعه حق دارند دانش‌شان را در زمینه کمک‌رسانی به اقشار تحت پوشش ارتقا دهند و در همایش‌ها و سمینارهایی که در کشورهای دیگر برگزار می‌شوند شرکت داشته باشند، اما اشکال کار آنجاست که برخی از کسانی که از امتیاز شرکت در این همایش‌ها برخوردار می‌شوند صرفا نام مدیر یک موسسه خیریه را یدک می‌کشند و نه‌تنها خدمتی به مردم ارائه نمی‌کنند، بلکه شانس به روز شدن اطلاعات کسانی را که واقعا به نیازمندان خدمت می‌کنند، از بین می‌برند!

جالب اینجاست که در برخی از این موسسات فقط یکی دو نفر حق چنین سفرهایی را دارند و ظاهرا ارتقای سطح آگاهی برای همان یکی دو نفر لازم است.

شعبده سوم: خرج‌هایی برای هیچ و پوچ

براساس گزارشی محرمانه، در جلسه ویژه رسیدگی به تخلفات سازمان‌های مردم نهاد، مسوول موسسه خیریه مردم نهاد... که درباره چگونگی خرج کردن کمک‌های مردمی مورد بازخواست قرار گرفته بود در پاسخ به این پرسش که چرا کمک‌های مردمی اهدایی به این موسسه صرفا برای حقوق کارکنان موسسه خرج شده و هیچ خانواده نیازمندی تحت پوشش قرار نگرفته است، طلبکارانه پاسخ می‌دهد: ما کار خیر را در اشتغالزایی برای جوان‌ها تعریف کرده‌ایم و به همین دلیل گروهی از جوان‌ها را به موسسه آوردیم و از طریق جمع آوری کمک‌های مردمی به آنها حقوق می‌دهیم!

به گفته افشاری، معاون وزیر کشور براساس قانون، هر موسسه خیریه‌ای حق دارد فقط 10 درصد از درآمدش را صرف امور جانبی غیر از کمک به نیازمندان کند، در حالی که برخی موسسات بخش عمده‌ای از کمک‌های مردمی را صرف هزینه‌های جانبی همچون پذیرایی، هزینه آژانس برای رفت و آمد هیات مدیره و مددکاران موسسه، تشریفات، حقوق کارمندان و حتی فعالیت‌های سیاسی می‌کنند. به طوری که براساس گزارش محرمانه‌ای دیگر، یکی از موسسات خیریه مردم نهاد حدود 300 میلیون تومان از درآمدش را صرف کمک‌های انتخاباتی به یک نامزد ریاست جمهوری کرده بود!

اما کاش همه موسسات خیریه متخلف دست‌کم بخش کوچکی از کمک‌های مردمی را صرف نیازمندان کنند، در حالی که برخی از این موسسات هیچ بخشی را به محرومان اختصاص نداده‌اند. فرار از زیر ذره‌‌بین سازمان‌های نظارتی برای این موسسات کار دشواری نیست و ما در گزارش بعدی، در کنار اظهارنظرهای برخی مسوولان آنها را برای شما شرح خواهیم داد.

شعبده چهارم: یک جور خیرخواهی بخصوص

آیا ممکن است موسسه‌ای در گزینش نیازمندان برای تحت پوشش قرار دادن آنها از ملاک‌هایی خاص استفاده کند که با اصول اخلاقی سازگاری ندارند یا از میان 2 مددجو با شرایط یکسان یکی انتخاب شود و دیگری رد؟

یکی از بانوانی که پس از مرگ همسرش مدتی طولانی میان موسسات خیریه گوناگون سرگردان بوده است تا بتواند تحت پوشش یکی از آنها قرار بگیرد به نکته‌ای نگران‌کننده اشاره می‌کند. او می‌گوید در مراجعه به یکی از موسسات خیریه متوجه شدم زیبایی چهره زنان مراجعه‌کننده برای آنها جزو ملاک‌های گزینش محسوب می‌شود و به همین دلیل من انتخاب نشدم، اما خانمی دیگر با شرایطی یکسان و صرفا با تفاوت در زیبایی چهره‌مان تحت پوشش کمک‌های این موسسه قرار گرفت.

به گفته این زن میانسال در برخی موسسات به زنان جوانی که بیوه شده‌اند و نیاز به حمایت دارند پیشنهاد می‌شود به ازدواج موقت تن دهند که با توجه به قرار گرفتن آنها در شرایط اضطرار و سختی، این نوع ازدواج به انتخاب آنها نیست، بلکه یک اجبار است که ناچارند برای گذران زندگی به آن تن بدهند.

شما در این بخش از گزارش ما، فقط با بخش کوچکی از شعبده‌های موسسات خیریه مردم نهاد متخلف آشنا شده‌اید، اما آنچه ما گفتیم به معنای نفی زحمات صادقانه بسیاری از موسسات خیریه مردمی نیست که سال‌هاست برای کمک به نیازمندان و جلوگیری از تبدیل شدن فقر به فساد و فحشا می‌کوشند و مسلما شمار موسسات خیریه مردم‌نهادی که در راستای قانون و رضای خدا حرکت می‌کنند، از شمار متخلف‌هایی که در امانت خیانت می‌کنند بیشتر است. ما فردا در بخش بعدی این گزارش تحقیقی به معرفی شگردهایی خاص در موسسات متخلف برای فرار از چنگال قانون می‌پردازیم و گفت‌وگوهایی با برخی مراجع مسوول نیز خواهیم داشت.

مریم یوشی‌زاده ‌/‌ گروه جامعه

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها