بالا رفتن از نردبانی‌که نیست!

همزمان با همه‌گیر شدن یاهو و گوگل در سراسر دنیا، یک راه ارتباطی سریع و کم هزینه بین جوان‌هایی از ملیت‌های مختلف و فرهنگ‌های متفاوت شکل گرفت. میلیون‌ها جوان و نوجوان این امکان را یافتند که در اتاق خود، پشت رایانه‌هایشان بنشینند و ساعت‌ها با هم گپ بزنند بی‌آن‌که مجبور باشند برای این گپ زدن مسیری را طی کنند یا هزینه هنگفتی بپردازند یا خود را ملزم به رعایت مسائل ادبی(!) و رفتاری کنند. از نظر جوان‌ها اهمیت این پاتوق‌های مجازی کمتر از نمونه‌های واقعی آن نیست. نوجوان‌ها برای یافتن دوست بیش از هر چیز دیگر، جلب اینترنت می‌شوند. آنها گروه‌های جدید می‌یابند، احساس تعلق می‌کنند، وارد جایی می‌شوند که دیگران آنها را می‌شناسند و می‌توانند از آن طریق، گروهی را انتخاب یا حتی خلق کنند. تکنولوژی فضای مجازی به لحاظ شیوه‌های تشکیل گروه، این امکان را برای آنها ایجاد می‌کند و نوجوان‌ها نیز از این مزیت استفاده می‌کنند چرا که پیوستن یا تشکیل یک گروه، اهمیت بسیاری در هویت در حال تکامل آنها دارد. آنها در این فضای مجازی برای هم لطیفه تعریف می‌کنند، بازی می‌کنند، از اوضاع و احوال اطرافشان شکایت می‌کنند، از یکدیگر حمایت می‌کنند و به هم راهکار ارائه می‌دهند. درست همان کاری که در زندگی واقعی انجام می‌دهند منتهی در شکلی بسیار وسیع و گسترده.

یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که در روابط مجازی پیش می‌آید، در درجه اول سطحی و موقت بودن آنها و در مرتبه بعد غیر واقعی بودن آنهاست. کاربران یا حالا دیگر می‌توان گفت دوستان و رفقای مجازی، این امکان را دارند که هر وقت بخواهند، بدون خداحافظی و به جا گذاشتن هیچ رد پایی از خود، تنها با یک کلیک ماوس، فضا را ترک کنند. از طرفی در تحقیقاتی که توسط یک شرکت امنیتی انگلیسی انجام شده، مشخص شده که بیش از یک سوم افرادی که در سایت‌های دوست‌یابی عضو هستند، هویتی جعلی دارند و 45 درصد آنها نیز در مورد اطلاعات خصوصی خود مثل سن، جنسیت، میزان درآمد و... دروغ می‌گویند. نمی‌توان این واقعیت را کتمان کرد که وب‌سایت‌ها، گروه‌های پست‌الکترونیکی، وبلاگ‌ها، تالارهای گفت‌و‌گو و شبکه‌های اجتماعی دوستیابی، به دلیل ایجاد یک فضای فریبنده و مهیج، ارائه حجم وسیعی از اطلاعات در زمینه‌های مختلف، ایجاد لذت کشف، ورود و خروج آسان و فارغ از زمان و مکان مشخص و لطف گمنام بودن در این فضا، دلایلی را در اختیار جوان‌ها و نوجوان‌ها قرار می‌دهد که آنها را مجاب می‌کند تا روزانه ساعت‌ها وقت خود را پای اینترنت بگذرانند. قطعا یکی از دلایل شکاف بین نسل‌ها نیز در همین تفاوت لمس واقعیت و مجاز است. نوجوان‌ها امروز تمام دنیایشان، هیجاناتشان، اطلاعاتشان، ادبیاتشان، رفتارهایشان، ارزش‌هایشان، باورهایشان و... برگرفته از همین فضای مجازی است و وقتی وارد دنیای واقعی می‌شوند با مجموعه‌ای از تضادها روبه‌رو می‌شوند. بی‌شک خانواده تنها جایی است که با پاسخ دادن به سوال‌های درونی خاص دوران نوجوانی و اجازه شکل‌گیری یک هویت مستقل به فرزندانش، می‌تواند با پرکردن خلأ حضور خود، مانع از حضور نوجوانان و جوانان در فضاهای دروغین و شکل‌گیری نسلی با هویت کاذب شود.

اغلب گمان می‌شود اعتیاد صرفا با مصرف مواد مخدر به وجود می‌آید و معتاد حکما باید قامتی خمیده، صورتی به هم ریخته، چشمانی خمار و سر و شکلی نافرم داشته باشد اما علم روان‌شناسی تایید می‌کند که گرایش بیش از حد معمول به یک رفتار نیز اعتیاد محسوب می‌شود. دکتر ابراهیم برزگری، استاد روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید: خطر اعتیاد به شبکه‌های اینترنتی، امروزه بسیاری از نوجوان‌های ما را تهدید می‌کند، چرا که آمارها می‌گویند حدود 70 درصد جوانان زیر 28 سال در شهرهای بزرگ نه تنها اوقات فراغتشان، بلکه ساعات کاری و زندگی روزمره‌شان نیز در تالارهای گفت‌و‌گو می‌گذرد. این گرایش افراطی به شبکه‌های اینترنتی عواقب روحی، روانی و اجتماعی زیادی در بردارد.

دکتر برزگری که از معتادان اینترنتی با عنوان گرفتار در نت یاد می‌کند، درباره علائم این افراد می‌گوید: جدا از تغییر در سبک و سیاق فرهنگی و تزلزل در ارزش‌های اخلاقی جامعه که از پیامدهای استفاده نادرست از فضای مجازی است، این دسته از کاربران بعد از مدتی علائمی چون خستگی شدید، تغییر در ساعات خواب، کاهش اشتها، افت ظاهری و بهداشتی، نافرمانی و عصیان، درونگرایی، افسردگی و... از خود نشان می‌دهند.

به گفته دکتر برزگری، بخش هشداردهنده ماجرا اینجاست که بیشتر والدین از آنجا که گمان می‌کنند فرزندانشان با استفاده از رایانه به انجام تکالیف درسی می‌پردازند، از این حقیقت آگاه نمی‌شوند. او همچنین اولین و آخرین راه‌حل برای ممانعت از ابتلا به این معضل بزرگ فرهنگی و اجتماعی را خانواده می‌داند، چراکه هدف نوجوان‌های امروز از جست‌و‌جو در صفحات وب، یافتن مفری است برای رهایی از فشارهای خانوادگی یا جایگاهی برای پر کردن خلأهای عاطفی که اگر این دو مشکل به شکل متعادل برطرف شود، دیگر دلیلی برای فاصله گرفتن نوجوان‌ها از دنیای واقعی و ساختن بنایی سست در یک دنیای خیالی و مجازی باقی نمی‌ماند.

مرسده بابایی