زندگی مشترک بدون بچه‌ از تهدید تا فرصت

این جملات بخشی از رمان تراژیک و عاشقانه نیست، با زهره 33 ساله که همصحبت شوی، چشم‌هایش با تو حرف می‌زند. زهره سال 86 ازدواج کرد، 2 سال اول با تفاهم همسرش، فرزند نمی‌خواستند ولی از سال گذشته تصمیم گرفتند به قول خودشان خانه‌شان را از سوت و کوری درآورند، از اردیبهشت سال قبل تاکنون 12 دکتر متخصص را ملاقات کرده‌اند اما همه آنان جز این جمله چیزی نگفته‌اند. «متاسفم،... شما مشکل دارید!...»

در حال حاضر ناباروری در بین همسران جوان یکی از 5 علت اصلی طلاق در کشور است، این درحالی است که به گفته نایب رئیس شورای عالی نظام پزشکی، ایران در ردیف 10کشور برتر دنیا در درمان ناباروری قرار دارد.براساس آخرین آمارها، حدود 3 میلیون نفر از همسران در ایران از مشکل ناباروری رنج می‌برند و هر سال حدود 15 درصد به تعداد زوج‌هایی که نمی‌توانند صاحب فرزند شوند، اضافه می‌شود.

به گفته بیشتر پزشکان، چشم‌انداز باروری در بین زنان و مسوولان در ایران روشن است و بسیاری از زوج‌هایی که آرزو دارند صاحب فرزند شوند با چند سال تامل سرانجام صاحب فرزند می‌شوند، اما طی این مسیر با فراز و نشیب‌هایی همراه است که گاهی زوج‌ها را مستاصل می‌کند و به انسداد مسیر آنها به سوی موفقیت می‌انجامد.

«دوست داشتم درس بخوانم و ادامه تحصیل بدهم. این شرط من برای ازدواج بود، شرط نانوشته‌ای که با موافقت همسرم روبه‌رو شد، 21 ساله بودم و همسرم 30 ساله، چند ماه اول زندگی مشترک کلاس کنکور می‌رفتم و کار می‌کردم، از جر وبحث و بگومگو خبری نبود، سال اول کنکور قبول شدم، همسرم مهمانی گرفت و همه را به شام دعوت کرد، خودم را خوشبخت‌ترین زن دنیا می‌دانستم، از همان شب متوجه نگاه‌های خیره و اشاره‌های مادر همسرم شدم، یکسال و هشت ماه از ازدواج ماه می‌گذشت و همسرم 32 ساله شده بود، «تمام موهایت سفید شده، من می‌میرم و بچه تو را نمی‌بینم، زندگی که بی‌ثمر نمی‌شود و...»

به گوش شوهرم خوانده شد و ترم دوم دانشگاه با تمام مقاومت‌ها، باردار شدم و این رویداد نقطه‌ای شد تا از سرعت درس و کار جا بمانم، خانه‌نشین شدم،‌ با داشتن یک نوزاد نمی‌توانستم سر همه کلاس‌ها حاضر شوم، یک سال مرخصی تحصیلی گرفتم، همسرم حاضر نبود کودکمان را مهدکودک بسپاریم و سیاهی زندگی از همین‌جا شروع شد...»

بسیاری از همسران تمایلی به داشتن فرزند ندارند و با فشار طرف مقابل صاحب بچه می‌شوند، گاهی به تعویق انداختن بارداری به اختلافات خانوادگی می‌انجامد و گاهی هم زخم زبان، ارتباط بین همسران را تیره و تار می‌کند، همه اینها نشان می‌دهد که زوج‌ها نمی‌دانند با چه قصد و نیتی صاحب فرزند می‌شوند، دراین‌باره مرضیه خوشخو ، مشاور خانواده در یکی از مراکز درمانی تهران می‌گوید: «بسیاری از زوج‌ها، زندگی‌شان را با انرژی آغاز می‌کنند، اما در همان سال‌های اول یا با تحت فشار قرار گرفتن خانواده مجبورند بچه‌دار شوند بدون این‌که برنامه‌ریزی دقیقی از شرایط خود داشته باشند، و یا وقتی همسرشان نمی‌تواند صاحب فرزند شود با تمام علاقه قبلی به او حاضرند به خاطر زخم زبان اطرافیان او را آزار بدهند و ترک کنند.»محمد.ط یکی از مراجعه‌کنندگان به مرکز مشاوره خانواده است که برای بار سوم به این مرکز می‌آید؛ او درباره مشکل جدید خود باهمسرش می‌گوید: «پیش از ازدواج همکلاسی بودیم، 2 سال هم با هم همکار و در یک شرکت کار می‌کردیم، بعد از 4 سال آشنایی و شناخت همدیگر، تصمیم به ازدواج گرفتیم، اما بعد از 3 سال زندگی مشترک، پزشکان گفتند که من نمی‌توانم صاحب فرزند شوم، در ابتدا همسرم خم به ابرو نیاورد، 2 سال که گذشت، خواهرش بچه‌دار شد، کم‌کم لحن و صدایش تغییر کرد، وقتی می‌‌دیدم به بچه‌های فامیل با حسرت نگاه می‌کند، دلم می‌سوخت، تصمیم گرفتم به او پیشنهاد بدهم فرزندی از پرورشگاه بیاوریم، او می‌گوید: بچه خودش را می‌خواهد، مدتی است که خواستگارهای قبل از من را به رخ می‌کشد، تا به حالا صریح نگفته، اما به نظرم می‌خواهد از من جدا شود، این را از نگاهش می‌خوانم، از طرفی خیلی دوستش دارم، نمی‌توانم زندگی را بدون او تصور کنم، مشاوران هم تا به حال راه‌حلی نداده‌اند اما دوستان و فامیل می‌گویند؛ باید حق او را محترم بدانم و بیشتر درکش کنم.»

بسیاری از همسرانی که با گذشت چند سال زندگی مشترک پی می‌برند که با مشکل ناباروری روبه‌رو هستند، با تمام علاقه به زندگی و همسرشان، دچار آشفتگی و هراس از آینده می‌شوند. حسین عباسی مولید ، محقق و کارشناس ارشد مشاوره خانواده در پژوهشی باعنوان آسیب‌شناسی زندگی زوج‌های نابارور تاکید می‌کند که مشکلات روانشناختی مانند اضطراب و افسردگی و فشار روانی مهم‌ترین و بیشترین مشکلاتی است که خانواده‌های نابارور با‌ آن روبه‌رو هستند.عباسی مولید به ایرنا می‌گوید: 85 درصد زوج‌های مورد بررسی با مشکلات روانشناختی ناشی از ناباروری روبه‌رو هستند که مهم‌ترین آسیب زوج‌های نابارور ایرانی در بخش درون فردی شامل احساس خشم و عصبانیت، غم و اندوه، احساس حقارت و درماندگی، کاهش رضایت از زندگی، احساس گناه، کاهش امید به زندگی، حسادت به همسران صاحب فرزند و افسردگی و استرس است.

این کارشناس اضافه می‌کند: افت شدید ‌عزت نفس، احساس عدم زیبایی، خودسرزنش‌گری، ناامیدی و نبود هدف در زندگی از جمله آسیب‌های موجود در این‌گونه خانواده‌هاست. این زوج‌ها بتدریج درگیر مسائلی مانند مشاجره درباره هزینه‌های درمان ناباروری، کاربرد شیوه‌های مقابله ناکارآمد و مشکلات مربوط به فرزندخواندگی و حتی مشکلات مربوط به ازدواج مجدد می‌‌شوند.

این روند نشان می‌دهد که در ایران برای بسیاری از همسران بچه‌دار نشدن مساوی است با بن بست و این بن بست به بهای خراب کردن تمام پل‌های پشت سر به پایان می‌رسد. تارا کیانی 37 ساله است که پس از 12سال زندگی مشترک به خاطر بچه‌دار نشدن در حال جدایی از همسرش است.

او می‌گوید: از نگاه من مردها، زنان را فقط به خاطر بچه می‌خواهند، 12سال مقاومت کردم تا از شوهرم جدا نشوم، اما با آمدن زن دیگری در زندگی همسرم، احساس می‌کنم دیگر جای من در آن خانه نیست. او اضافه می‌کند: «شوهرم زن دیگری را صیغه کرده و تا به حال هرکاری کرده بهانه‌اش نازایی من بوده است و من همیشه به او حق داده‌ام، اما به نظرم باید خودم را از این همه زخم‌زبان نجات بدهم، شوهرم طلاساز است و تمکن مالی خوبی دارد، من فقط مهریه‌ام را می‌خواهم، اما او از 6 ماه قبل طفره رفته و حاضر به جدایی نیست، با ادامه این زندگی ممکن است کارم به بیمارستان روانی بکشد.»

عباسی، مشاور خانواده در برابر بروز چنین مشکلاتی در خانواده‌های نابارور توضیح می‌دهد: ضرورت ارائه خدمات روانشناختی و مشاوره‌های خانوادگی به عنوان درمان‌های مکمل و پیش نیاز وجود دارد.

به گفته این کارشناس ارشد، برای نتیجه بخش‌تر بودن درمان‌های پزشکی ناباروری لازم است در مراکز درمان ناباروری کشور، در کنار گروه متخصص، روانشناسان و مشاوران خانواده هم حضور داشته باشند و خدمات درمانی و مشاوره‌ای در مراحل مختلف قبل از درمان، حین درمان و حتی بعد از درمان ناباروری ارائه شود.

هر چند پژوهش‌های صورت گرفته بر زنان و مردان نابارور نشان می‌دهد که 49 درصد زنان و 25 درصد مردان آن را تلخ‌ترین تجربه زندگی خود می‌دانند، اما مردان در روند درمان و مقابله با این پدیده منزوی‌تر از زنان هستند، به طور کلی زنان اشتیاق و امید بیشتری به درمان دارند و معمولا بیشتر برنامه‌های درمانی را پیگیری می‌کنند.

سمیه راستی 32 ساله که پس از 8 سال از زندگی مشترکشان هنوز صاحب فرزند نشده‌اند، می‌گوید: «دوبار باردار شدم ولی در ماه‌های آخر جنین سقط شد، پزشکان هر چند امیدی به بهبودی ندارند اما من امیدوارم.» او درباره انگیزه خود به ادامه درمان‌ها توضیح می‌دهد. شوهرم 12 سال از من بزرگ‌تر است، من به او فرصت دادم تا با جدایی، شانس پدر شدن داشته باشد، اما او به خاطر این پیشنهاد یک ماه با من قهر بود و حاضر نیست از هم جدا شویم، او حتی پیشنهاد کرده فرزندی از شیرخوارگاه بیاوریم و به فرزندی قبول کنیم، اما من هنوز امیدوارم، چون او به من انگیزه می‌‌دهد.»

او همچنین درباره مراحل دشوار و پرهزینه درمان ناباروری سخن می‌گوید و اضافه می‌کند: «درمان نازایی درازمدت و هزینه‌بر است ما خودمان را آماده کرده‌ایم تا با خستگی و شکست این مسیر کنار بیاییم، من و همسرم تصمیم گرفته‌ایم اجازه ندهیم اعضای خانواده در این مسیر دخالت یا احیانا ما را دلسرد کنند.»

به گفته کارشناسان، ناباروری در 10 تا 15 درصد همسران مشاهده می‌شود، حدود 40 درصد از مشکلات ناباروری مربوط به مردان، 40درصد نیز مربوط به زنان، 10درصد مربوط به هردوی آنان و حدود 10درصد هم علت مشخصی ندارد. هر چند در حال حاضر شنیده می‌شود که حدود 90 درصد زوج‌های نابارور با طی مراحل درمانی، صاحب فرزند می‌شوند، اما هزینه‌های درمان ناباروری بسیار سنگین است و در این مسیر بسیاری از زوج‌ها مجبور می‌شوند، ادامه راه را رها کنند. این هزینه‌ها گاهی اضطراب و فشارروانی مضاعفی به همسران وارد می‌کند که این، خود در روند درمان خلل جدی ایجاد می‌کند.

از سوی دیگر نبود امکانات درمانی در استان‌ها از جمله مشکلات زوج‌های نابارور در شهرستان‌هاست که علاوه بر تحمل هزینه‌های درمانی، هزینه‌های گزاف اسکان و رفت و آمد به شهرهای بزرگ از جمله تهران را به همسران نابارور تحمیل می‌کند.

باورش برای بسیاری از زوج‌هایی که عمری را در کنار هم و فرزندان گذرانده‌اند، دشوار است، اما این روزها بعضی همسران تمایلی به داشتن فرزند ندارند، در این میان فشار روانی اطرافیان می‌تواند رابطه آنها را به تلخی سوق دهد، اما همچنان برخی برزندگی مشترک بدون فرزند مصر هستند. عده‌ای نیز تصمیم می‌گیرند با زندگی بدون فرزند و کنار آمدن با ناباروری خود ادامه حیات بدهند؛ واقعیتی که در ابتدا تحملش سخت است، چرا که بسیاری از زوج‌ها‌ تصور می‌کنند‌ در آینده با مشکل تنهایی و انزوا روبه‌رو خواهند شد، برای این دسته از زوج‌ها که فشار ناشی از نداشتن فرزند را تحمل می‌کنند، نتایج پژوهش دانشگاه فلوریدا شنیدنی است؛ این دانشگاه در یک تحقیق گسترده این باور عمومی را که نداشتن فرزند به تنهایی و افسردگی در سنین پیری می‌انجامد، مورد آزمون قرار داده است، نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که خوشی و سلامت روحی در والدین یا افراد بدون فرزند به یک اندازه است و داشتن فرزند به تنهایی ضامن خوشبختی نیست.این مطالعه روی 3800 مرد و زن در سنین 50 تا 84 سال صورت گرفت و پاسخ این افراد به این پرسش که در هفته چند مرتبه احساس تنهایی می‌کنید، از لحاظ آماری در میان والدین و افراد بدون فرزند تفاوتی نداشته است.خوشخو، مشاور خانواده به اطرافیان زوج‌ها هشدار می‌دهد آنها را برای بارداری و فرزندآوری تحت فشار قرار ندهند، او می‌گوید: «برخی زنان و مردان به مراکز مشاوره مراجعه می‌کنند و مدعی هستند که مادرشوهر یا مادر و خواهرزن آنها همسرشان را تحریک می‌کند و آنان را تحت فشار قرار می‌دهند، درحالی که این امر فقط به تیره شدن روابط زوج‌ها و کاهش شأن و احترام اقوام و اطرافیان منجر می‌شود.»

یکی از مراجعان به مراکز مشاوره خانواده خانم 28ساله‌ایست که 10 سال است ازدواج کرده و به خاطر ادامه تحصیل قصد فرزندآوری ندارد، او می‌گوید: «خوشبختانه همسرم با این تفکر من کاملا موافق است اما مادرم دایم سرزنشم می‌کند و می‌گوید که شوهرت در آینده تو را رها می‌کند و سراغ زنی می‌رود ‌ تا برایش بچه بیاورد، گاهی هم نگران می‌شوم، اما به نظرمن تا آمادگی روحی و روانی نداشته باشم، مایل به بچه‌دار شدن نیستم.»

عبدالعلی.س هم از مراجعان به یک مرکز مشاوره خانواده می‌گوید: «من تاکنون ازدواج نکرده‌ام، چون قصد بچه‌دار شدن ندارم، دست‌کم برای 5 سال نمی‌خواهم بچه‌دار شوم. به خواستگاری هر دختری که می‌روم، به خاطر همین شرط از ازدواج با من منصرف می‌شود، تا این که با دختری آشنا شده‌ام که این شرط من را قبول کرده اما پیش از آن قرار است با مشاور مجربی صحبت کنیم...»

تحمل نداشتن فرزند و ماندن در کنار همسر، برای بسیاری از همسران کابوس است، اما خیلی‌ها از این واقعه، برای خود فرصت ساخته‌اند. در یکی از پایگاه‌های اطلاع‌رسانی توصیه‌های جالبی برای این همسران بیان شده که برخی از آنها قابل تامل است:

ـ آسودگی خاطر داشته باشید، چون آرامش، روند درمان شما را تسریع می‌بخشد.

ـ رابطه عاطفی‌تان با همسرتان را ارتقا بدهید، قبول کنید که همسرتان اگر بارور نمی‌شود احساس خشم و گناه می‌کند، برای آنان تسلی خاطر باشید.

ـ بیشتر با هم بخندید و تفریح کنید. نازایی ممکن است یاس و ناامیدی را به همراه بیاورد، تفریح و با هم بودن می‌تواند فشار روانی را بکاهد.

ـ به هم مهلت بدهید. بسیاری از مراحل درمان نازایی زمانبرند، شاید شکست بخورید، اما اگر به طرف مقابل مهلت بدهید، او را به ادامه راه دلگرم می‌کنید.

ـ‌ سراغ علاقه و هدفتان بروید، یادتان بیاید که همه راه‌ها به فرزند ختم نمی‌شود و شما صاحب آرمان‌ها و ایده‌‌ال‌های بزرگی بوده‌اید که پیش از ازدواج در حسرت‌ آنها بودید، حالا زمان مناسبی برای برنامه‌ریزی در راه رسیدن به اهداف بزرگ زندگی‌تان
است.

ـ و بالاخره این که سرزنش همسرتان، سرزنش و بی‌انصافی در حق خودتان است، پزشکان از زوج‌هایی که طرف مقابلشان باردار نمی‌شود یا عقیم است غالبا می‌پرسند، آیا تنها هدفتان برای ازدواج با او، داشتن فرزنده بوده است؟ مسلما زناشویی ابعاد گسترده‌ای دارد که تنها یک بعد آن فرزندآوری است.

به هر حال هر چند ناباروری زوج‌ها این روزها در بسیاری موارد و با صرف هزینه‌های کلان قابل درمان است، اما هنوز بسیاری از خانواده‌ها با فهمیدن بروز اولین مشکل در راه داشتن فرزند، خود را می‌بازند و کشمکش بین آنها و خانواده‌هایشان آغاز می‌شود. مجید و سیما زوجی هستند که مراحل درمان را با هم طی می‌کنند.

این زوج که مرد آن مکانیک و زن آن آموزگار است، به شیوه مشترکی برای رویایی با مشکل ناباروری رسیده‌اند که می‌تواند آموزنده باشد. با گذشت 11 سال از زندگی مشترک آنها، هنوز هیچ یک از اعضای دوست و فامیل نمی‌داند، کدام یک نمی‌توانند صاحب فرزند شوند، چون آنها عاشقانه یکدیگر را دوست دارند و حاضر نیستند به خاطر داشتن یا نداشتن فرزند از هم جدا شوند و ارتباط بین آنان خدشه‌دارشود؛ شاید بهتر است بسیاری از ما، شیوه برخور‌د با مشکلات را از دیگران بیاموزیم، دیگرانی که آموخته‌اند تا بار زندگی را با هم به مقصد برسانند.

کتایون مصری