یک فیلم فارسی تمام ‌عیار

روشن است که در سینمای ایران، مردم از فیلم‌های خنده‌دار بیشتر استقبال می‌کنند. فروش بالای فیلم‌هایی مانند اجاره‌نشین‌ها، دزد عروسک‌ها، زیر بام‌های شهر، همسر، معجزه خنده، اخراجی‌ها و فیلم‌های خنده‌دار دیگری که طی این سال‌ها ساخته و نمایش داده شده‌اند، این نظر را تایید می‌کند. در سینمای ایران که کارگردانان خود را محدود به چند ژانر کرده‌اند، این نظریه برقرار است، همچنان که در سینمای جهان نیز کمدی‌ها همواره یک پای فروش بوده و هستند. به این ترتیب در دوره‌های گوناگون تاریخی، کمدی ساختن کمترین ریسک را برای تهیه‌کنندگان همراه داشته است، چون می‌دانند حداقل سود برایشان تضمین است. اوضاع سینمای ایران در سال‌های اخیر به این منوال بوده که درصد بالایی از آثار تولید شده در سال را فیلم‌های کمدی تشکیل می‌دهند و این شرایط را در تلویزیون نیز شاهد هستیم. سریال‌های طنز برای مردم بیشتر جذابیت دارند و به همین دلیل اراده برای کمدی‌سازی در سینما و تلویزیون به یک اندازه قوی است. کار به آنجا رسیده که حتی سینماهایی هم که تغییر کاربری می‌دهند، میزبان نمایش‌های عامیانه‌ای می‌شوند که تنها دلیل استقبال تماشاگران از آنها، خنده‌دار بودن‌شان است.

بیشترین انتقادها طی سال‌های اخیر متوجه سینمای بظاهر کمدی ایران بوده است. اما سمت و سو و استدلال این انتقادها عموما متوجه یک جریان ریشه‌دار و فعال در سینمای کشور است؛ جریانی که براحتی کمدی‌های سخیف سال‌های پیش از انقلاب را (که آنها را با صفت فیلمفارسی می‌شناسیم) بازسازی می‌کند و گاهی حتی این زحمت را به خود نمی‌دهد که دیالوگ‌ها و صحنه‌های آن را تغییر دهد و امروزی کند (برنامه 2 هفته قبل «هفت» با نمایش نمونه‌های این کپی‌برداری‌ها به این موضوع مهم پرداخت). اما این فقط دلیل انتقاد نیست. اشکال کار از آنجا ناشی می‌شود که این جریان کوچک‌ترین توجهی به فرهنگ‌سازی در جامعه ندارد و تحت لوای نوعی اخلاقگرایی لمپنی (در قالب ستایش کاذب از مردانگی و ساده‌زیستی روستایی) هر ابتذالی را به تصویر می‌کشد. منظور این نوشته نه اشاره مستقیم به فیلم «دردسر بزرگ» و نه تهیه‌کننده محترم آن است، زیرا مشاهده شده که هر بار به هر بهانه به ابتذال در سینمای ایران پرداخته می‌شود، نام این تهیه‌کننده و دفتر تهیه فیلمش به میان می‌آید. در حالی که این جریان آنقدر در سینمای ما ریشه دوانده که می‌توان گفت تعداد فعالان آن بیش از انگشتان دو دست است. البته که دردسر بزرگ، فیلمی با همین ویژگی‌هاست اما این انتقادها فقط شامل این فیلم و سازندگانش نمی‌شود. بلکه دردسر بزرگ، بهانه‌ای است برای ورود به مبحث ساده‌انگاری و احیای سنت‌های فیلمفارسی در سینمای کنونی.

مشخص نیست که با توجه به چنین فضا و موقعیتی جایی برای هنرنمایی بازیگران می‌ماند یا نه، اما حداقل با مطالعه روی یک نمونه مانند دردسر بزرگ می‌توان با قاطعیت گفت که چنین امکانی وجود ندارد. اگر زمانی مهدی هاشمی و فاطمه معتمدآریا به واسطه بازی در کمدی «همسر» تحسین می‌شدند و اکبر عبدی هنر بازیگری خود را در «اجاره‌نشین‌ها» نشان می‌داد، اینک کمدی‌های ساده‌انگارانه سینمای ایران به مسلخ بازیگران تبدیل شده است. حامد کمیلی، رضا داوودنژاد، لیلا اوتادی، سحر قریشی و فتحعلی اویسی در این فیلم رفتاری کاریکاتورگونه از خود به نمایش می‌گذارند تا به هر وسیله ممکن تماشاگران را بخندانند که حتی در این کار نیز موفقیتی به دست نمی‌آورند.

نتیجه این بحث با مرور ترکتازی این نوع کمدی در سال‌های اخیر سینمای ایران به دست می‌آید و خوشبختانه بارقه‌هایی از امید را پیش چشم می‌گشاید. فروش ناامیدکننده فیلم‌هایی مانند دردسر بزرگ، نشان از تحول تماشاگرانی دارد که در مباحث سینمایی به آنها تماشاگران عام می‌گویند. تماشاگران عام سینمای ایران با بی‌تفاوتی نسبت به این فیلم‌ها و از سوی دیگر توجه ویژه به آثار کنجکاوانه، بکر و تجربه‌نشده نشان می‌دهند که ذائقه آنها چیزی نیست که فیلمفارسی‌سازان براحتی بتوانند آن را تشخیص دهند.