آرامش ازدست رفته

مدتها پیش از آغاز جنگ در عراق دکتر صالح النملا، مقاله نویس سعودی بحثی را تحت عنوان «چالشهای پیش رو در آینده» مطرح کرد.
از نظر وی ، این چالشها پیامد تجاوز امریکا بر اقتصاد، سیاست و فرهنگ عراق است. وی درباره دورنمای اقتصادی تهاجم دولت بوش این گونه عنوان می نماید که این امر به معنی بازسازی مدرن صنعت نفت عراق و فراهم آمدن عزم و نیرویی عظیم برای صادرات خواهد بود.
به عبارت دیگر ایالات متحده تنها نقش یک خریدار و پیشنهاد دهنده قیمت را در بازار نفت ایفا نخواهد کرد؛ بلکه می توان از نقش این کشور به عنوان نقشی کلیدی نام برد.
درواقع این نقش ، یعنی احاطه و کنترل حجم و بهای نفت ؛ البته این کنترل به موارد مذکور محدود نمی شود و قابلیت اعمال نفوذ موثر بر کشورهای تولیدکننده نفت و سوق دادن این کشورها به سمت ورشکستگی را نیز باید به مطالب یاد شده افزود.
3 ماه پیش از آغاز جنگ علیه عراق ، مطلبی حاوی نظرات شماری از متخصصان سعودی درباره تاثیرات جنگ بر وضعیت بازار نفت ، تحت عنوان «نفت اولین قربانی پس از تهاجم امریکا خواهد بود»، منتشر شد.
در این مقاله ، مقاصد امریکا در راستای دخالت آشکارا در استقلال بازار نفت و نظامی گری در این بخش استراتژیک برای دستیابی به بهای کمتر نکوهش گردید.
یکی از استادان اقتصاد دانشگاه بین المللی شاه عبدالعزیز نیز در مصاحبه ای ، نگرانی خویش را از تسلط امریکا بر چاههای نفت عراق و متعاقب آن تاثیر سیاسی مهم آن بر تصمیم گیری ها، سیاست ها و خط مشی های آینده اوپک اعلام کرد.
وی افزود: از آنچه تاکنون روی داده است ، این گونه برمی آید که جهان غرب در صدد تخریب اوپک است ؛ چرا که این دولتها در پی سقوط قیمت نفت هستند؛ البته باید توجه داشت که تقاضا برای کاهش بها تا وقتی ادامه پیدا خواهد کرد که آسیبی متوجه شرکتهای غربی نباشد.
این نگرانی در بیشتر نشریات عرب زبان به چشم می خورد.
روزنامه سعودی عکاظ در عکس العملی مشابه اقدام به چاپ مقاله ای تحت عنوان «خروج عراق از اوپک سایر اعضا را به رقابتی مرگبار وا خواهد داشت»، کرد دکتر وادی کابلی ، یکی دیگر از استادان اقتصاد بین الملل دانشگاه شاه عبدالعزیز نیز همسو با بیشتر اندیشمندان عرب ، نگران خروج عراق از اوپک و پیروی آن از مکانیسم عرضه و تقاضای بازار است ؛ چرا که این پدیده می تواند منجر به تجزیه اوپک و یا باعث جدایی سایر اعضا از این سازمان شود و این به معنی پایان کار اوپک خواهد بود.
در مقاله دیگری به نقل از دکتر عبدالعزیز داغستانی ، رئیس دپارتمان مطالعات اقتصادی ریاض این گونه آمده است : «خروج عراق از اوپک معادلات جدیدی را پیش روی اعضای اوپک و کشورهای خارج از آن قرار خواهد داد.» وی در پایان این گونه سخن خود را به پایان می برد: «این امر باعث تضعیف اوپک خواهد شد و در صورت تداوم این امر، ما می توانیم با این سازمان خداحافظی کنیم.»
یکی دیگر از تحلیلگران اقتصادی و مقاله نویسان به نام عرب بنام دکتر عبدالرحمان السنایی نیز نگران استفاده امریکا از نفوذ خود بر دولت عراق در جهت جدایی این کشور از سازمان کشورهای تولید کننده نفت «اوپک » است.
به عقیده وی ، این جدایی تبعات منفی سه گانه زیر را در پی خواهد داشت : اولا، ایالات متحده ، صنعت نفت عراق را برای نیل به اهدافی چون منافع شرکتهای امریکایی خصوصی خواهد کرد.
شایان ذکر است ، سود حاصله از این اقدام به شرکتهای انگلیسی و استرالیایی نیز خواهد رسید. ثانیا، شرکتهای نفتی غربی ، کشتی به غنیمت گرفته شده تولید نفت عراق را به سمت پایین ترین بها در بازارهای بین المللی هدایت خواهند کرد.
ثالثا، این شرکتها در پی فشار بر قیمتها برای تقلیل آن به 22الی 28 دلار در هر بشکه به عنوان اهداف کوتاه مدت و 15الی 18 دلار به ازای هر بشکه در بلند مدت هستند. در روزنامه الشرق الاوسط این گونه آمده است: سنایی نگران حضور امریکا در عراق به عنوان مقدمه تسلط کامل این کشور بر نفت عراق است.
وی این تمایل را نتیجه سریع نشانه های وخامت اقتصاد کلان در ایالات متحده پس از 11 سپتامبر سال 2001 و رکود بی سابقه در اقتصاد این کشور می داند.
وی از کسری های بودجه ، بدهی های ملی و نرخ بالای بیکاری به عنوان فاکتورهایی یاد می کند که می تواند باعث فروپاشی اقتصاد بزرگترین کشور جهان شود. هشدارهای مطرح شده درباره اقتصاد امریکا از سوی سنایی به وسیله عبدالوهاب الکهتی ، نویسنده مقاله «اوپک و چالشهای تراکم» در شرق الاوسط تقویت شده است.
وی نگرانی خویش را به طور واضح ، این گونه عنوان می کند: صهیونیست ها تحت عنوان جهانی سازی و کمکهای یکجانبه اقتصادی در پی طراحی پتروشیمی دیگری در عراق و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس هستند.
وی ضمن اظهارتاسف می افزاید: «باید بر آسایش و ثروتی که در جلوی چشمانمان دزدیده شده است ، بگرییم.» در مقاله ای بدون امضا در روزنامه سعودی الحیات ، نویسنده اوپک را در حال گذر از حالت آفندی به سیستم پدافندی می داند.
وی این پدیده را ماحصل ورود عراق به بازار نفت می داند. کشورهای عضو این اتحادیه تا وقتی قادر به افزایش کنترل و افزایش قیمت نفت بودند که عراق در تحریمی به سر می برد که توانایی های تولید نفت این کشور را به تحلیل برده و محدود کرده بود. امواج بیم و ترس در اوپک کاملا مشهود و در جریان است.

قابلیت های کنونی تولید نفت

عراق بسیاری از این مباحث ، مدتها پیش از زمانی مطرح می شد که عراق حتی یک بشکه از نفت خود را صادر نکرده بود. در گرفتن چنین بحثهایی ناشی از اعتقاد به توانایی تکنسین های عراقی برای تقویت صنایع نفت این کشور پیش از موعد پیش بینی شده است.
شایان ذکر است ، این اعتقاد در حالی در جریان است که این کشور از سیستم ضعیف نگهداری و تعمیرات به دلیل تحریم ها، چپاول ، از کار افتادن سیستم های ارتباطی داخلی و مشکلات حاضر بر سر راه تامین برق این کشور رنج می برد.
بنا به اخبار منتشره دولتمردان عراقی ، خبر از توانایی این کشور برای تولید 750 هزار بشکه در روز در نیمه دوم ماه ژوئن می دادند. این در حالی است که سرپرست امریکایی وزارت نفت عراق از 4/1 میلیون بشکه در پایان ژوئن صحبت می کرد؛ اگرچه ممکن است این اخبار در نگاه اول خوشبینانه تلقی شوند؛ ولی این اهداف برای پایان امسال دور از دسترس نخواهد بود.
فاضل الچلبی ، برنامه ریز مرکز جهانی انرژی در لندن که به عنوان یکی از مطرح کنندگان طرح خصوصی سازی صنعت نفت عراق به شمار می رود، از صادرات 8 میلیون بشکه در روز برای آینده ای 6 - 8 ساله سخن می گوید که با احتساب اکتشافات جدید ممکن است این رقم به 10 میلیون بشکه در روز نیز برسد.

بحران اقتصادی برای عربستان

هم اکنون عربستان سعودی به عنوان قدرت و وزنه ای در منطقه خاورمیانه به شمار می رود که توانایی های این کشور بسته به درآمدهای بودجه ای و قدرت نفوذ این کشور در اوپک است.
لذا پیامدهای کم رنگ شدن نقش اوپک و یا حتی فروپاشی این اتحادیه در پی سیاست های جدید دولت عراق ، برای قدرت نفوذ سیاسی پادشاهی سعودی بس عظیم و گران خواهد بود.
بخش اعظم درآمدهای بودجه ای عربستان ، یعنی رقمی معادل 85درصد از کل بودجه این کشور به وسیله نفت تامین می شود.
این مطلب خود مبین حدود وابستگی دولت و مردم این کشور به نفت و بهای آن است. بنا به مطالب ذکر شده ، صادر کننده نفتی که در حال تولید 5/7 بشکه در روز است کاهش یک دلاری قیمت را به صورت ضرری 7/2 میلیارد دلاری در سال ارزیابی می کند.
با توجه به وابستگی اقتصاد عربستان به نفت و پایین بودن درآمدهای غیر نفتی این کشور، کاهش 13 دلاری قیمت هر بشکه نفت را می توان به منزله کابوسی برای رژیم حاکم بر این کشور قلمداد کرد.
مفهوم کابوس با نیم نگاهی بر نیازهای روزافزون این کشور در پی افزایش جمعیت و پیامد آن بحران بیکاری ، نمود بیشتری پیدا خواهد کرد.
احمد یاری با نگرش به تحولات اخیر و دورنمای موجود برای منطقه و اوپک ، احتمال به وجود آمدن بحرانی اقتصادی برای دولت عربستان دور از انتظار به نظر نمی رسد. در چنین شرایطی است که این چالش به سراغ سایر کشورهایی که اقتصادی بر مبنای نفت دارند نیز خواهد آمد و تاثیرات و صدمات وارده به این کشورها بسته به میزان وابستگی آنها به این ماده باارزش متفاوت خواهد بود.
در این میان ، لطمات وارده به اقتصاد کشورمان در کوتاه مدت و کاهش زودهنگام حجم ذخایر نفتی در پی افزایش احتمالی تولید رقابتی به عنوان صدمه ای بلندمدت و برای نسلهای آینده قابل ملاحظه خواهد بود.

احمد یاری