روزی برای فراموش‌کرده‌ها

هرچند آلزایمر بیماری فراموش کرده‌هاست، اما آنقدر اهمیت دارد که روزی را در سال برای یادآوری آن نامگذاری کنند تا کسانی که هنوز فراموش نکرده‌اند به‌یاد بیاورند که برای پیشگیری از فراموشی باید همین امروز کاری کرد. علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما طی این بیماری تغییرات متعددی در مغز بیمار رخ می‌دهد که باعث کوچک شدن مغز و از میان رفتن سلول‌های مغزی می‌شود و به جای آنها لکه‌های مختلف با اشکال خاصی به نام پلاک‌های پیری می‌نشیند. علامت دیگر بیماری وجود کلاف‌های ظریف مارپیچی شکل در سلول‌های مغزی است که در نهایت سلول‌های سالم را از بین می‌برند.

در بیماری آلزایمر ترشح برخی مواد در مغز بشدت کاهش می‌یابد، اما این مساله همیشه به علت پیر شدن سلول‌ها نیست. سکته مغزی که باعث از دست رفتن بخشی از سلول‌های مغز می‌شود یا شوک عاطفی پس از دست دادن عزیزی، می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند.

در بیشتر موارد، بیماری آلزایمر در اشخاص مسن و در فاصله زمانی 8 تا 20 سال بتدریج رشد می‌‌کند. آلزایمر با از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت، فراموش کردن نشانی‌ها و نام‌ها آغاز می‌شود و کم‌کم تا آنجا پیش می‌رود که فرد حتی راه بازگشت به خانه را فراموش می‌کند؛ البته آلزایمر بسیار فراتر از یک فراموشی ساده است. مبتلایان به بیماری، اشخاص و حتی اعضای خانواده خود را نمی‌‌شناسند، هیجان‌های کودکانه نشان می‌‌دهند و از عهده نظافت خود و لباس پوشیدن برنمی‌آیند. بیشتر افراد بالای 65 سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد، البته افرادی هستند که در 40 یا 50 سالگی هم گرفتار آلزایمر شده‌اند.

منشا این بیماری هنوز ناشناخته باقی‌مانده و درمان ریشه‌کن‌کننده آن هم فعلا در دسترس نیست، اما درمان‌های موجود قادرند روی مسیر بیماری اثر کند و کنترل‌کننده داشته باشند.

مشکلی جهانی

هم‌اکنون حدود 30 میلیون نفر در کل جهان به بیماری آلزایمر دچار هستند. محققان معتقدند در جهان 6 تا 7 درصد جمعیت بالای 65 سال مبتلا به آلزایمر هستند و بعد از این سن با بالا رفتن هر 10 سال، 10 درصد نیز بر شمار مبتلایان به آلزایمر افزوده می‌شود. به گونه‌ای که حدود 17 درصد افراد در 75 سالگی به آلزایمر دچار می‌شوند و از 85 سالگی به بالا،50 درصد سالمندان به آلزایمر مبتلا خواهند شد.

بر این اساس برآورد می‌شود در هر 7 ثانیه یک نفر به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شود و تا سال 2040 تعداد مبتلایان آلزایمر در جهان به 81 میلیون نفر خواهد رسید.70 درصد شیوع این بیماری مربوط به کشورهای در حال توسعه و جهان سومی است. زنان بیشتر از مردان به آلزایمر مبتلا می‌شوند و به طور متوسط زنان 5 تا 6 درصد بیش از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

آلزایمر در ایران

در ایران آمار دقیقی از شمار مبتلایان به آلزایمر وجود ندارد، اما تصور می‌شوددر ایران نیز 5 تا 6 درصد افراد بالای 60 سال جامعه به بیماری آلزایمر مبتلا هستند سال 75 حدود 182 هزار نفر در کشور مبتلا به آلزایمر بوده‌اند که این تعداد در حال حاضر با توجه به محدوده سنی جمعیت و درصد سالمندان کشور بین 350 تا 400 هزار نفر تخمین زده می‌شود.

کارآگاه پوآرو و آلزایمر

حتما با نام پوآرو آشنا هستید. خانم آگاتا کریستی خالق شخصیت‌های خانم مارپل و پوآرو براساس کتاب رکوردهای جهانی گینس، نویسنده‌ پرفروش‌ترین کتاب‌های جنایی در طول دوران و دومین نویسنده‌ پرفروش تاریخ ادبیات جهان است که بعد از ویلیام شکسپیر، آثارش در میان تمامی ژانرها پرفروش‌ترین بوده‌اند.

اما نتایج مطالعات انجام شده نشان می‌دهد آگاتا کریستی ‌ نویسنده نامدار داستان‌های جنایی و‌ پلیسی ‌ از بیماری آلزایمر رنج می‌برده است. دانشجویان دانشگاه تورنتو با مطالعه روی رمان‌هایی که آگاتا کریستی بین 28 تا 82 سالگی نوشته است، دریافتند این نویسنده سرشناس که خالق 80 اثر پلیسی است، به بیماری آلزایمر مبتلا بوده است. این مطالعه نشان می‌دهد، خالق شخصیت‌های خانم مارپل و پوآرو با نزدیک شدن به سال‌های پایانی زندگی‌اش، قدرت نویسندگی‌ و استفاده از کلمات و عبارت‌های مختلف را 15 تا 30 درصد از دست داده بود.

مشخص‌ترین مدرک مبنی بر ابتلای آگاتا کریستی به آلزایمر به رمان «فیل‌ها می‌توانند به ‌یاد بیاورند» مربوط می‌شود که آن را در 81 سالگی نوشته است. در این کتاب، جملات تکراری و کلمات نامفهوم 18 درصد بیشتر از رمان «مقصد نامعلوم» است که در 61 سالگی نوشته است.

اما کریستی تنها انسان مشهوری نبود که گرفتار این بیماری شد. رونالد ریگان، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا یکی از دیگر از این افراد است. ریگان سال 1994 طی نامه‌ای به مردم آمریکا اعلام کرد از بیماری آلزایمر رنج می‌برد و رسما با هموطنانش خداحافظی کرد. چهلمین رئیس‌جمهور آمریکا که 10 سال با بیماری آلزایمر دست و پنجه نرم کرده و حافظه‌اش را ازدست داده بود سال 2004 درگذشت. چارلتون هوستون، بازیگر توانای سینما که اکثر ما وی را با فیلم بن هور و حضرت موسی(ع) در فیلم ده فرمان می‌شناسیم نیز به این بیماری مبتلا بود.

فرانس پوشکاش، فوتبالیست افسانه‌ای مجارستان و چارلز برانسون، هنرپیشه معروف هالیوودی را نیز می‌توانید به این فهرست که فقیر و غنی و گمنام و مشهور نمی‌شناسد، اضافه کنید.

روزی برای فراموش شدگان

سال میلادی آلویس آلزایمر، روانپزشک آلمانی پس از سال‌ها تحقیق توانست تعریفی علمی از این بیماری ارائه کند. این بیماری برای قدردانی از یک عمرتحقیق آلویس آلزایمر، آلزایمر نامیده شده است. 31 شهریور (21 سپتامبر) روز جهانی آلزایمر است. روزی که به جهانیان یادآوری می‌کند این افراد فراموشکار را فراموش نکنند.

به مناسبت روز جهانی آلزایمر در دنیا مراسم و همایش‌های مختلفی برگزار می‌شود. شعار سال 2008 این روز زمانی برای تلف کردن نداریم بود تا یادآوری کند چقدر زود دیر می‌شود. روز جهانی آلزایمر و برنامه‌های آن توسط انجمن جهانی آلزایمر که متشکل از 75 کشور در سراسر دنیاست، هماهنگ می‌شود و هدف برانگیختن و توجه رسانه‌ها و کسانی که در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی مسوولیت دارند است.

آلزایمر و مشکلات اجتماعی

آلزایمر تنها یک مشکل پزشکی نیست. این بیماری مشکلات اجتماعی بسیاری را برای خود فرد و خانواده او به همراه دارد. بسیاری از مواقع مبتلایان به این بیماری به علت حالات خود در کوچه و خیابان مورد تمسخر دیگران قرار می‌گیرند.

حالات فرد مبتلا به آلزایمر می‌تواند بسرعت تغییر کند و بی‌هیچ توجیه و دلیلی آرامش به اشک و خشم تبدیل شود. در بیشتر موارد شروع بیماری آلزایمر با سوءظن و بدگمانی نسبت به اطرافیان شروع می‌شود. به این صورت که نسبت‌های ناروایی (همچون برداشتن وسایل شخصی او که ممکن است اصلا وجود خارجی هم ندارد) را به نزدیکان خود می‌دهند. به همین علت اطرافیان بشدت از او آزرده می‌شوند. نگهداری از بیماران مبتلا به ‌آلزایمر برای خانواده‌ها کار بسیار مشکلی است. مراقبت کردن از یک فرد مبتلا به آلزایمر احتیاج به وقت و نیروی بسیار دارد. خانواده باید بتواند علائم فشارهای عصبی بر خود و بیمار را تقلیل دهد و ضربه‌هایی را که در این مسیر بر جسم و عواطف مراقبت‌کننده وارد می‌شود، کاهش دهد.

برای کاهش این آسیب‌ها توصیه می‌شود هیچ گاه یک نفر به تنهایی وظیفه مراقبت از بیمار مبتلا به آلزایمر را به عهده نگیرد، حتی‌ اگر بیمار از این‌ مساله‌ احساس‌ رضایت‌ نداشته‌ باشد. با بیمار مبتلا به آلزایمر باید با لحنی آرام و تسکین‌بخش صحبت کرد و در گفتگو از کلمات و جملات ساده و کوتاه بهره برد. از صحبت کردن درباره شخص در جلوی او اجتناب شود و پیش از شروع به صحبت کردن، توجه کامل بیمار را به خود جلب کنید. به همین علت بهتر است هنگام صحبت کردن، رادیو، تلویزیون و دیگر وسائلی را که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، خاموش کنید و او را با نامش خطاب کنید. اگر بیمار می‌خواهد با شما ارتباط برقرار کند، اما در یافتن کلمات دچار اشکال است، به آرامی بکوشید کلماتی را که او به دنبال‌شان است به او پیشنهاد کنید. البته به تمام این مشکلات رفتاری و اجتماعی باید هزینه‌های مالی این بیماری را نیز اضافه کرد. هزینه مستقیم مراقبت از بیماران مبتلا به آلزایمر بیش از کل هزینه‌های بیماری قلبی، سرطان و سکته مغزی است. هزینه درمان و داروی این بیماران برحسب مرحله بیماری بین 400 الی 650 هزار تومان در ماه است. این جدای از فردی است که باید دائم مراقب او باشد. با توجه به هزینه‌های بالای زندگی بسیاری از خانواده‌ها توانایی مادی لازم برای نگهداری بیمار آلزایمری را ندارند. به همین علت بیشتر خانواده‌های مراقب بیماران مبتلا به آلزایمر تحت فشار روحی، روانی ناشی از مشکلات اقتصادی قرار می‌گیرند.

آینده نسل امروز

بسیاری آلزایمر را آینده نسل امروزی می‌دانند. گسترش این بیماری بسیار سریع است و با افزایش طول عمر انسان احتمال آن نیز بالاتر می‌رود. هر شخصی می‌تواند مبتلا بشود و افراد مبتلا و خانواده‌شان نیاز به درک و حمایت دارند. درمان آلزایمر بسیار سخت است و به تعبیری غیرممکن است، اما تنها با چندین تغییر ساده در الگوی زندگی می‌توان بروز بیماری آلزایمر را به تعویق انداخت.

فرمان‌هایی برای پیشگیری

1- معاشرت کنید: داشتن روابط اجتماعی با دوستان و خانواده، اقدامی بسیار موثر برای حفاظت مغز از خطر زوال عقلی است.

2- ویتامین بخورید: افرادی که در برنامه غذایی خود از ویتامین‌هایC ،E استفاده می‌کنند، کمتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.

3- ورزش کنید: متناسب نگه داشتن بدن اقدام مهمی برای پیشگیری است. ورزش کردن به طور منظم می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر را تا 50 درصد کاهش دهد. ورزش منظم، تغذیه سالم و کنترل فشار خون تنها برای قلب مفید نیست، بلکه مغز را نیز سالم نگاه می‌دارد.

4- سالم خواری کنید: رژیم غذایی سرشار از سبزی‌ها و همچنین ماهی بهترین راهکار برای کاهش احتمال بروز زوال عقل و آلزایمر است.

5- با نظر پزشک دارو مصرف کنید: مصرف منظم داروهای مسکن مانند آسپرین خطر ابتلا به آلزایمر را در مبتلایان به آرتریت کاهش می‌دهد. البته این روشی موثر برای کاهش خطر بروز آلزایمر در همه افراد نیست. این داروها می‌توانند عوارض جانبی خطرناکی مانند مشکلات کلیوی و کبدی و نیز بروز زخم‌های معده را در پی داشته باشند. به هر حال در برخی افراد به عنوان توصیه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

6- سیگار نکشید: محققان می‌گویند افراد سیگاری بیشتر از دیگران احتمال دارد که دچار اختلال زوال عقل یا آلزایمر شوند. کسانی که ژن زمینه‌ساز این بیماری را ندارند، با سیگار کشیدن می‌توانند تا 70 درصد احتمال ابتلای خود را افزایش دهند.

7- مواد مخدر را ترک کنید: اجتناب از مصرف مواد مخدر یک توصیه برای تمام زندگی است. اما بد نیست بدانید مواد مخدر مثل قرص‌های اکستازی می‌توانند آسیب‌های طولانی مدتی روی مغز بر جای بگذارند و مشکلاتی برای یادگیری و حافظه به وجود آورند و حتی باعث اختلال مشاعر و زوال عقل در آینده شوند.

8- مواد غذایی مفید بخورید: مصرف سیب و زردچوبه را مد نظر قرار دهید. این 2 ماده غذایی دشمنان آلزایمر هستند. خوردن روزی 2 لیوان آب سیب یا 3 عدد سیب بسیار به شما کمک می‌کند. از طرف دیگر زردچوبه‌ در درمان‌ و پیشگیری‌ از بیماری‌ آلزایمر موثر است‌. محققان‌ دریافتند زردچوبه،‌‌‌ ‌ پروتئینی‌ را که موجب ایجاد این بیماری می‌شود در مغز موش‌ها تجزیه‌‌ کرده و از رسوب‌‌ آن که سبب تخریب‌ بافت‌ مغز می‌‌شود جلوگیری‌ می‌کند.

علی اخوان بهبهانی