نگاهی به مجموعه تلویزیونی «نیستان»

توجه به دشواری های موجود میان جوانان جامعه ما ، حرکت شایسته ای است که هرچند پیگیرانه و عمیق و جدی هم به نظر نرسد، بازهم می تواند نشانه یک رویکرد تازه ازسوی فیلمسازان ما به چنین مقوله ای به حساب آید.

کد خبر: ۲۵۳۲۲

حسین مختاری ، کارگردان مجموعه تلویزیونی «نیستان» اگرچه پیش از این مجموعه نیز در تلویزیون در زمینه کار با نوجوانان و پرداختن به دنیای آنان صاحب تجربه است ، با این همه در مجموعه تازه خود، با نگاهی تازه به سراغ موضوعی رفته است که البته در نگاه اول ، در جامعه ما مقوله چندان آشنا و در عین حال فراگیری نیز به نظر نمی رسد. صرفنظر از مباحث علمی و فنی بسیار پیچیده ای که درک و فهم آن تنها از متخصصان علم ژنتیک برمی آید، تردیدی نیست که بحثی چون «لقاح مصنوعی» و کودکانی که در محیطهای آزمایشگاهی (خارج از رحم مادر) و با شرایط غیرطبیعی ، دوران جنینی خود را می گذرانند، موضوع چندان ساده و عامه فهمی نیست که بتوان انتظار داشت که مخاطب همگانی تلویزیونی به تمامی ظرایف و پیچیدگی آن پی ببرد، اما از یک دیدگاه ، فاصله گرفتن از موضوع های آشنا و تکراری و از جهاتی کاملا کلیشه شده نیز لازم و ضروری به نظر می رسد. کاری که در مجموعه «نیستان» در نخستین برخورد با درونمایه چنین مجموعه ای کاملا متفاوت به نظر می رسد ، نوعی رویکرد تازه از سوی نویسنده فیلمنامه با موضوعی تازه است . پرداختن به مباحث پیچیده علم ژنتیک ، نیاز به یک پیش شرط اساسی دارد و آن همانا توجه به این نکته ظریف است که در کمتر موردی می توان با قاطعیت و اطمینان قطعی به استنتاجی منطقی در طرح مباحثی از این دست متوسل شد. بویژه که می دانیم در این مسیر ، هنوز ناشناخته های فراوانی وجود دارد. دکتر آرا (فرامرز قریبیان) در این مجموعه نقش متفاوتی را ایفا می کند. او در مقام یک متخصص ژنتیک ، در شرایطی که بچه های بزرگ شده به شیوه لقاح مصنوعی را دچار دشواری های رفتاری آزاردهنده ای می بیند ، با نوعی عذاب وجدان خود را در این راه مقصر به حساب می آورد و فکر می کند که در این مسیر نیاز به قدرت نظر و وسواس بیشتری وجود دارد. حتی شاید لازم باشد که از خیر چنین روشی درخصوص برخی از بیمارانی که توان باروری طبیعی را ندارند، باید بگذرد! این که محیط زندگی کودکان یا نوجوانان تا چه اندازه در شکل گیری وضعیت رفتاری آنان نقشمند و اثرگذار است ، مبحثی جدی است که تنها در سایه پژوهش هایی جدی و عالمانه می توان بدان پاسخ روشنی داد. شاید با یک پیشفرض اثبات نشده بتوان ادعا کرد که محیط و فضای هر جامعه ای ، آنچنان در بروز یک ناهنجاری رفتاری در وجود یک نوجوان یا جوان نقش دارد که موضوعی چون شرایط رشد دوران جنینی و نحوه تولد آنان در دوران نوزادی و در اوان کودکی ، به میزانی که در این مجموعه به آن پرداخته است اثرگذار نباشد. به عبارت ساده شاید بتوان با استفاده از روشهای علمی ثابت کرد که وقتی محیط یک جامعه بستر مناسبی برای بروز ناهنجاری های رفتاری میان جوانان یا نوجوانان را فراهم می سازد ، دیگر تفاوتی ندارد که فردی که به دام اعتیاد به مواد مخدر می افتد ، پرورش یافته محیط طبیعی (رحم مادر) است یا از طریق لقاح مصنوعی و با توسل به شیوه های کاملا آزمایشگاهی رشد یافته و به دنیا آمده است؛ البته اگر روزی از طریق پژوهش هایی جدی و عالمانه مشخص شود که درصد ناهنجاری های رفتاری (اعتیاد ، دزدی ، فرار از خانه ، قتل و...) در میان کسانی که به شیوه موردنظر دکتر آرا - در این مجموعه تلویزیونی - رشد یافته اند ، بیشتر از کودکانی است که به طور طبیعی دوران جنینی خود را پشت سر گذاشته اند ، با قطعیت بیشتری می توان از خطرها و پیامدهای منفی چنین روشهایی سخن به میان آورد ؛ اما واقعیت این است که هنوز هیچ روی این سکه با توسل به پژوهش هایی عالمانه و متقن برای ما روشن نشده است . به همین روی ، بخشهایی از مسائل طرح شده در این مجموعه را باید با نگاهی تردیدآمیز پیگیری کرد و اگر در فضایی از این مجموعه ، کارگردان (یا نویسنده فیلمنامه) در به کرسی نشاندن حرف خود پافشاری کنند، بی تردید دست به کاری غیرعلمی زده اند! اکنون که نزدیک به 20 بخش از این مجموعه گذشته است ، می توان کمی روشن تر از اقبال عمومی تماشاگران تلویزیونی یا عدم اقبال آنان حرف زد ؛ البته در سازمان صداوسیما درخصوص برنامه های هر شبکه از جمله این مجموعه تلویزیونی که در شبکه سوم سیما تولید و پخش می شود ، نظرسنجی ها و گزارش های آماری دقیقی وجود دارد که کمی دقیق تر از یک نقد و بررسی اجمالی و گمانه زنی های غیرعلمی می توان به این پرسش پاسخ داد که براستی وضعیت اقبال مخاطبان عام تلویزیونی (در شبکه 3سیما) با چنین مجموعه ای چگونه بوده است؛ اما بر پایه پرسشهای پراکنده یک منتقد (همچون نگارنده این سطورها) از دوستان و آشنایان و...
این مجموعه را با همه نوگرایی هایش در مضمون و محتوا و پرداخت کلی اثر براستی نمی توان مجموعه ای پرطرفدار و پربیننده به حساب آورد؛ البته باید اذعان داشت که به هیچ روی نباید درخصوص کیفیت یک مجموعه تلویزیونی ، تنها از دریچه اقبال عمومی تماشاگران و مخاطبان نگاه کرد. گاه ممکن است که یک اثر بسیار سالم ، فرهنگی و پرمحتوا نیز به دلایل دیگری همچون عدم جذابیت ، مهجور و گمنام باقی بماند. بازی فرامرز قریبیان در نقش دکتر آرا، اگرچه بازی قابل قبولی است ؛ اما در بخشهایی از کار، تفاوتی با نقشهایی که پیش از اینها در بسیاری از آثار مسعود کیمیایی داشته است ، ندارد. در حالی که درخصوص بازیگران بزرگ سینما و تلویزیون ، هر کاری عرصه تازه ای برای نوعی شکوفایی تازه از نوع کمال گرایانه آن است . در وجود چهره هایی چون اشرف ، مرجان ، پدر مرجان ، هنگامه و پدرش ، تهمینه و دیگر چهره های اصلی و فرعی این مجموعه ، نمودها و نمونه هایی از مجموعه نابهنجاری های رفتاری موجود در جامعه ما دیده می شود و شاید از این دیدگاه ، این مجموعه می کوشد تا این شخصیت ها را نمودی از برخی چهره های واقعی موجود در محیط طبیعی جامعه ما به حساب آورد. بویژه این مجموعه یک حرف تازه را نیز با تاکید فراوانی بازگو می کند و آن طرح این نکته اساسی است که توجه به معنویات و ارزشهای دینی و مذهبی در بسیاری از موارد ، می توان نوجوانان و جوانان ما را از افتادن به دام فساد و نابهنجاری های رفتاری باز دارد و نکته مهم دیگری که در این مجموعه به آن پرداخته می شود ، این است که حتی درخصوص یک معتاد ، نباید چنین قضاوتی داشت که او را فردی از دست رفته و تغییرناپذیر تلقی کرد. چه بسا در همان محیطی که او را به دام اعتیاد و فساد اخلاقی کشانده است ، بتوان شرایطی فراهم ساخت که امکان بازسازی ، اصلاح و تولد دوباره وی نیز وجود داشته باشد. مجموعه «نیستان» ، اگر ضعفهایی هم داشته باشد ، به دلیل نوگرایی در مضمون و پرهیز از کلیشه های رایج در برنامه سازی تلویزیونی ، کار قابل اعتنایی است . بویژه که می کوشد به مساله مهم دور شدن از اصالت ها و فطرتهای پاک آدمی و بریده شدن از نیستانی که روزی روزگاری در آن ریشه داشته ایم ، تصویری روشن ارائه دهد.