در اولین روز از «هفته سلامت» روان به سامانه صدای مشاور پرداخته‌‌ایم
تراپی رایگان با ۱۴۸۰
در دنیای امروز با شتاب سرسام‌آور و فشارهای پیوسته، اختلالات سلامت‌روان دیگر استثنانیستند، بلکه به بخشی رایج از تجربه جمعی بشر تبدیل شده‌اند. این مسائل ریشه در چالش‌هایی دارند که بیش ازهرزمان انسان رادرگیر کرده‌اند: از مشکلات اقتصادی و اجتماعی تا تأثیر شبکه‌های اجتماعی و احساس انزوایی که همگی به افزایش نرخ اضطراب، افسردگی و فرسودگی روانی دامن می‌زنند.
به همین دلیل، توجه به سلامت روان دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی حیاتی است؛ ضرورتی که نه‌تنها باید به‌صورت فردی پیگیری شود، بلکه نهادهای مسئول سلامت روان جامعه نیز باید از آن حمایت کنند. چنان‌که دکتر ابراهیم غفاری، مدیرکل دفتر مشاوره و امروز روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور هم آن را تأیید و در گفت‌وگو با جام‌جم، از خط صدای مشاور به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین خدمات برای توجه به سلامت روان افراد جامعه می‌گوید.
صدای مشاور باهمه کم وکاستی‌هایش امامی‌تواندمنبعی مستمر ودردسترس برای ارائه خدمات مشاوره‌ای،راهنمایی و حمایت‌های روان‌شناختی به شهروندان در سراسر کشور باشد. «روز جهانی سلامت روان» نیز مناسبت خوبی است تا بیشتر درباره خط تلفنی ۱۴۸۰ و آدم‌های آن طرف خط که قرار است مراقب روان ما باشند، بدانیم.تجربه بیشتر افرادی که با صدای مشاور تماس گرفته‌اند، نشان می‌دهد صف انتظار این خط، یکی ازنقاط ضعف این مرکز به‌شمار می‌رود. نکته‌ای که رئیس مرکز امور روان‌شناختی هم آن را قبول دارد و معتقد است که باید با روش‌های مختلف ازجمله افزایش نیرو، برطرف شود. او به جام‌جم می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف خط ۱۴۸۰، گاه صف انتظار بالا برای برقراری تماس با مشاور است. چنانچه آمار تماس‌های ناموفق و پشت‌خطی‌ها، وضعیت قابل‌قبولی ندارد؛ مثلا در سه ماهه اول امسال، نزدیک به ۱۷۰ هزار تماس ناموفق ثبت شده است.» البته که این مرکز با حضور ۵۱۰ درمانگر، تلاش می‌کند تعداد مشاوران بیشتری را در دسترس قرار دهد اما غفاری، به اساسی‌ترین راهکار برای رفع نسبی این معضل اشاره می‌کند و می‌گوید: «ساعات کاری خط ۱۴۸۰ از ۸ صبح تا ۱۲ شب است و در زمان‌های بحران، این خدمات به‌صورت شبانه‌روزی ارائه می‌شد اما حالا و برای جلوگیری از پشت‌خط ماندن، بهتر است شهروندان، از تماس در ساعات پیک خودداری کنند؛ مثلا بین ساعت‌های ۸ تا ۹:۳۰ صبح و ۲ تا ۴ بعد‌از‌ظهر و ۹ شب تا ۱۲ شب، بهترین ساعت‌ها برای تماس است.»
نقاط قوت سامانه
با این حال نمی‌توان از نقاط قوت خط ۱۴۸۰ چشم پوشید: «آسانی تماس، پاسخگویی محرمانه،رایگان و دردسترس بودن ازجمله این نقاط قوت است. بااین حال،مابسیارمتاسفیم که آگاهی مردم در مناطق دور ومحروم،آن‌قدر زیاد نیست که بتوانند از این خدمت استفاده کنند؛ چرا که در حال حاضر، میزان تماس از روستاهای محروم و دورافتاده به مرکز، بسیار کمتر از حدانتظار است.»
این در حالی است که شعار امسال روز جهانی سلامت روان، «دسترسی به خدمات سلامت روان در بلایا و شرایط اضطراری» است و باید همه مردم بتوانند در این روزهای آشفتگی دنیا، به این خدمات دسترسی کافی داشته باشند: «فرد به‌فرد به گوش هم برسانیم که صدای مشاور می‌تواند کمک حال‌مان باشد.»
زنان در خط‌مقدم اضطراب
اغراق نیست اگر بگوییم سازمان بهزیستی کشور، قدم‌های مؤثری برای سلامت روان افراد جامعه برداشته است؛ چنانچه به گفته غفاری، سال گذشته، این سازمان موفق به ارائه بیش از سه میلیون مورد خدمات مشاوره تلفنی و حضوری به مردم شده است: «آمار شش ماهه نخست امسال هنوز در حال بررسی است وثبت نهایی نشده اما درسه ماهه اول امسال، بیش از۴۰۰هزار تماس با خط ۱۴۸۰ ثبت شده است.» اما نکته قابل‌توجه این است که بررسی آمارهای خط ۱۴۸۰ نشان می‌دهد که بار سنگین مراجعه برای مشاوره بر دوش زنان است. موضوعی که رئیس مرکز امور روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور هم آن را تأیید و به جام‌جم می‌گوید: «آمارها نشان می‌دهد به ۸۰ درصد مراجعان خط ۱۴۸۰ را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.» او از دو عامل اضطراب و افسردگی و در مرحله بعد، اختلافات زناشویی، به‌عنوان چالش‌های اصلی برای به خطر افتادن سلامت روان نام می‌برد و معتقد است که در سراسر دنیا، اضطراب و افسردگی جزو بالاترین آمارها هستند و در کشور ما نیز بیشترین گزارش‌های دریافتی مربوط به همین دو اختلال است.
متخصصان به گوشند
یکی از ارکان اصلی موفقیت و اعتبار خط۱۴۸۰ یا همان صدای مشاور، کیفیت نیروهای انسانی آن است و خدمات روان‌شناسی این خط، به‌هیچ‌وجه توسط افراد غیرمتخصص ارائه نمی‌شود؛ بلکه تمامی مشاوران و کارشناسان پاسخگو در این خط، افرادی با تحصیلات عالی و سوابق تخصصی معتبر در حوزه روان‌شناسی، مشاوره و مددکاری اجتماعی هستند: «مشاوران این خط، همگی دارای حداقل مدرک کارشناسی‌ارشددررشته‌های مشاوره یاروان‌شناسی وبرخی دارای دکتراوفوق‌دکتراهستندو آموزش‌های تخصصی درمانگری دیده‌اند.» این را غفاری می‌گویدوادامه می‌دهدکه مرکز سلامت روان، مشاوران خودرادرحوزه‌های مختلف شامل اختلالات رفتاری، حوزه سالمندی، خانواده، کودک و نوجوان تربیت می‌کند تا خدمات با کیفیت‌تری به مردم ارائه شود.
آن‌طور که رئیس مرکز امور روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور درباره نحوه ارائه خدمات خط ۱۴۸۰ توضیح می‌دهد، هر تماس شروع یک فرآیند است اما در صورت تمایل فرد به ادامه مشاوره، یک کد اختصاصی به او داده می‌شود تا در تماس‌های بعدی بتواند بدون نیاز به توضیح مجدد، با همان مشاور قبلی ارتباط برقرار کند. همچنین امکان وقت‌گیری قبلی برای تماس در زمان مشخص با مشاور خاص هم وجود دارد. با این حال، خط ۱۴۸۰ با محدودیت‌هایی در ارائه مشاوره بلندمدت مواجه است: «طبیعتا اگر فردی به درمان ریشه‌ای، مانند رفع اضطراب یا افسردگی، نیاز داشته باشد، ممکن است بیش از ۲۰ جلسه مشاوره لازم باشد، اما این خط تلفنی حداکثر می‌تواند سه تا چهار جلسه خدمات ارائه دهد. مدت هر جلسه نیز معمولا بین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه است، مگر در موارد بحرانی مانند افکار خودکشی که نیازمند گفت‌وگوی طولانی‌تر است.»
بهتر است ریشه حال بدمان توسط متخصصان صدای مشاور شناسایی شود تا فرد را برای درمان طولانی‌مدت و تخصصی ترغیب کنند: «این مشاوران می‌توانند یادآوری کنند که علائمی مانند بی‌اشتهایی، بی‌خوابی یا بی‌انگیزگی را نادیده نگیرید؛ این رفتارها علتی دارند و باید برای ریشه‌یابی و درمان آنها تلاش کنیم.»
تجربه یک تماس
ساعت از ۱۱صبح گذشته است.حدود چهاردقیقه درصف انتظار برای ارتباط با مشاورهستیم، به‌عنوان شهروندی که با اضطراب و افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کند، با این سامانه تماس گرفته‌ایم. کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد تا تماس برقرار شود و مشاور از آن سوی خط حال‌مان را جویا می‌شود. او ابتدا سکوت می‌کند و فقط گوش می‌دهد. پس از شرح کلی ماجرا، شروع به صحبت می‌کند: «می‌توانی بگویی چند سال داری؟ تحصیلاتت چیست؟ به چه کاری مشغول هستی؟ کمی بیشتر از خودت بگو.» این پرس‌وجو اشتیاق‌مان را برای بیان وضعیت بیشتر می‌کند؛ توضیح می‌دهیم، همه آنچه را که خواسته بود.
همه‌چیز تا ۱۰ دقیقه اول خوب پیش می‌رود. او خوب می‌شنود و خوب هم حرف می‌زند: «البته که شما به درمان نیاز دارید چون دچار وسواس فکری هستید.» آیا این کارشناس در همین چند دقیقه متوجه این اختلال شد؟ این برچسب زدن چقدر می‌تواند درست باشد؟
رئیس مرکز امور روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور در این‌باره به ما می‌گوید: «روال طبیعی و مورد تأیید سازمان این است که در مواردی که به درمان طولانی‌مدت نیاز باشد، مشاوران فرد را به مراکز غیردولتی یا مراکز مداخله درمانی ارجاع می‌دهند؛ پس طبیعتا مشاور نباید با صراحت زیاد برچسب‌هایی مانند وسواس بیش از اندازه بزند، بلکه بهتر است با لحنی همدلانه‌تر، نیاز به گفت‌وگوی بیشتر و ارجاع را یادآوری کند.»
صدای مشاور باهمه کم وکاستی‌هایش امامی‌تواندمنبعی مستمر ودردسترس برای ارائه خدمات مشاوره‌ای،راهنمایی و حمایت‌های روان‌شناختی به شهروندان در سراسر کشور باشد. «روز جهانی سلامت روان» نیز مناسبت خوبی است تا بیشتر درباره خط تلفنی ۱۴۸۰ و آدم‌های آن طرف خط که قرار است مراقب روان ما باشند، بدانیم.تجربه بیشتر افرادی که با صدای مشاور تماس گرفته‌اند، نشان می‌دهد صف انتظار این خط، یکی ازنقاط ضعف این مرکز به‌شمار می‌رود. نکته‌ای که رئیس مرکز امور روان‌شناختی هم آن را قبول دارد و معتقد است که باید با روش‌های مختلف ازجمله افزایش نیرو، برطرف شود. او به جام‌جم می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف خط ۱۴۸۰، گاه صف انتظار بالا برای برقراری تماس با مشاور است. چنانچه آمار تماس‌های ناموفق و پشت‌خطی‌ها، وضعیت قابل‌قبولی ندارد؛ مثلا در سه ماهه اول امسال، نزدیک به ۱۷۰ هزار تماس ناموفق ثبت شده است.» البته که این مرکز با حضور ۵۱۰ درمانگر، تلاش می‌کند تعداد مشاوران بیشتری را در دسترس قرار دهد اما غفاری، به اساسی‌ترین راهکار برای رفع نسبی این معضل اشاره می‌کند و می‌گوید: «ساعات کاری خط ۱۴۸۰ از ۸ صبح تا ۱۲ شب است و در زمان‌های بحران، این خدمات به‌صورت شبانه‌روزی ارائه می‌شد اما حالا و برای جلوگیری از پشت‌خط ماندن، بهتر است شهروندان، از تماس در ساعات پیک خودداری کنند؛ مثلا بین ساعت‌های ۸ تا ۹:۳۰ صبح و ۲ تا ۴ بعد‌از‌ظهر و ۹ شب تا ۱۲ شب، بهترین ساعت‌ها برای تماس است.»
نقاط قوت سامانه
با این حال نمی‌توان از نقاط قوت خط ۱۴۸۰ چشم پوشید: «آسانی تماس، پاسخگویی محرمانه،رایگان و دردسترس بودن ازجمله این نقاط قوت است. بااین حال،مابسیارمتاسفیم که آگاهی مردم در مناطق دور ومحروم،آن‌قدر زیاد نیست که بتوانند از این خدمت استفاده کنند؛ چرا که در حال حاضر، میزان تماس از روستاهای محروم و دورافتاده به مرکز، بسیار کمتر از حدانتظار است.»
این در حالی است که شعار امسال روز جهانی سلامت روان، «دسترسی به خدمات سلامت روان در بلایا و شرایط اضطراری» است و باید همه مردم بتوانند در این روزهای آشفتگی دنیا، به این خدمات دسترسی کافی داشته باشند: «فرد به‌فرد به گوش هم برسانیم که صدای مشاور می‌تواند کمک حال‌مان باشد.»
زنان در خط‌مقدم اضطراب
اغراق نیست اگر بگوییم سازمان بهزیستی کشور، قدم‌های مؤثری برای سلامت روان افراد جامعه برداشته است؛ چنانچه به گفته غفاری، سال گذشته، این سازمان موفق به ارائه بیش از سه میلیون مورد خدمات مشاوره تلفنی و حضوری به مردم شده است: «آمار شش ماهه نخست امسال هنوز در حال بررسی است وثبت نهایی نشده اما درسه ماهه اول امسال، بیش از۴۰۰هزار تماس با خط ۱۴۸۰ ثبت شده است.» اما نکته قابل‌توجه این است که بررسی آمارهای خط ۱۴۸۰ نشان می‌دهد که بار سنگین مراجعه برای مشاوره بر دوش زنان است. موضوعی که رئیس مرکز امور روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور هم آن را تأیید و به جام‌جم می‌گوید: «آمارها نشان می‌دهد به ۸۰ درصد مراجعان خط ۱۴۸۰ را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.» او از دو عامل اضطراب و افسردگی و در مرحله بعد، اختلافات زناشویی، به‌عنوان چالش‌های اصلی برای به خطر افتادن سلامت روان نام می‌برد و معتقد است که در سراسر دنیا، اضطراب و افسردگی جزو بالاترین آمارها هستند و در کشور ما نیز بیشترین گزارش‌های دریافتی مربوط به همین دو اختلال است.
متخصصان به گوشند
یکی از ارکان اصلی موفقیت و اعتبار خط۱۴۸۰ یا همان صدای مشاور، کیفیت نیروهای انسانی آن است و خدمات روان‌شناسی این خط، به‌هیچ‌وجه توسط افراد غیرمتخصص ارائه نمی‌شود؛ بلکه تمامی مشاوران و کارشناسان پاسخگو در این خط، افرادی با تحصیلات عالی و سوابق تخصصی معتبر در حوزه روان‌شناسی، مشاوره و مددکاری اجتماعی هستند: «مشاوران این خط، همگی دارای حداقل مدرک کارشناسی‌ارشددررشته‌های مشاوره یاروان‌شناسی وبرخی دارای دکتراوفوق‌دکتراهستندو آموزش‌های تخصصی درمانگری دیده‌اند.» این را غفاری می‌گویدوادامه می‌دهدکه مرکز سلامت روان، مشاوران خودرادرحوزه‌های مختلف شامل اختلالات رفتاری، حوزه سالمندی، خانواده، کودک و نوجوان تربیت می‌کند تا خدمات با کیفیت‌تری به مردم ارائه شود.
آن‌طور که رئیس مرکز امور روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور درباره نحوه ارائه خدمات خط ۱۴۸۰ توضیح می‌دهد، هر تماس شروع یک فرآیند است اما در صورت تمایل فرد به ادامه مشاوره، یک کد اختصاصی به او داده می‌شود تا در تماس‌های بعدی بتواند بدون نیاز به توضیح مجدد، با همان مشاور قبلی ارتباط برقرار کند. همچنین امکان وقت‌گیری قبلی برای تماس در زمان مشخص با مشاور خاص هم وجود دارد. با این حال، خط ۱۴۸۰ با محدودیت‌هایی در ارائه مشاوره بلندمدت مواجه است: «طبیعتا اگر فردی به درمان ریشه‌ای، مانند رفع اضطراب یا افسردگی، نیاز داشته باشد، ممکن است بیش از ۲۰ جلسه مشاوره لازم باشد، اما این خط تلفنی حداکثر می‌تواند سه تا چهار جلسه خدمات ارائه دهد. مدت هر جلسه نیز معمولا بین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه است، مگر در موارد بحرانی مانند افکار خودکشی که نیازمند گفت‌وگوی طولانی‌تر است.»
بهتر است ریشه حال بدمان توسط متخصصان صدای مشاور شناسایی شود تا فرد را برای درمان طولانی‌مدت و تخصصی ترغیب کنند: «این مشاوران می‌توانند یادآوری کنند که علائمی مانند بی‌اشتهایی، بی‌خوابی یا بی‌انگیزگی را نادیده نگیرید؛ این رفتارها علتی دارند و باید برای ریشه‌یابی و درمان آنها تلاش کنیم.»
تجربه یک تماس
ساعت از ۱۱صبح گذشته است.حدود چهاردقیقه درصف انتظار برای ارتباط با مشاورهستیم، به‌عنوان شهروندی که با اضطراب و افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کند، با این سامانه تماس گرفته‌ایم. کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد تا تماس برقرار شود و مشاور از آن سوی خط حال‌مان را جویا می‌شود. او ابتدا سکوت می‌کند و فقط گوش می‌دهد. پس از شرح کلی ماجرا، شروع به صحبت می‌کند: «می‌توانی بگویی چند سال داری؟ تحصیلاتت چیست؟ به چه کاری مشغول هستی؟ کمی بیشتر از خودت بگو.» این پرس‌وجو اشتیاق‌مان را برای بیان وضعیت بیشتر می‌کند؛ توضیح می‌دهیم، همه آنچه را که خواسته بود.
همه‌چیز تا ۱۰ دقیقه اول خوب پیش می‌رود. او خوب می‌شنود و خوب هم حرف می‌زند: «البته که شما به درمان نیاز دارید چون دچار وسواس فکری هستید.» آیا این کارشناس در همین چند دقیقه متوجه این اختلال شد؟ این برچسب زدن چقدر می‌تواند درست باشد؟
رئیس مرکز امور روان‌شناختی سازمان بهزیستی کشور در این‌باره به ما می‌گوید: «روال طبیعی و مورد تأیید سازمان این است که در مواردی که به درمان طولانی‌مدت نیاز باشد، مشاوران فرد را به مراکز غیردولتی یا مراکز مداخله درمانی ارجاع می‌دهند؛ پس طبیعتا مشاور نباید با صراحت زیاد برچسب‌هایی مانند وسواس بیش از اندازه بزند، بلکه بهتر است با لحنی همدلانه‌تر، نیاز به گفت‌وگوی بیشتر و ارجاع را یادآوری کند.»
