مشترکان پرمصرف معادل شش برابر یک مشترک عادی مصرف گاز دارند و این وضعیت منجر به افزایش غیرمنطقی مصرف انرژی در بخش مشترکان پرمصرف خانگی و تجاری شده است. بهترین مدل برای حذف یارانه اضافی اخذ شده در این بخش و پایان دادن به مصرف غیربهینه گاز توسط مشترکان پرمصرف این است که برای هر متر مکعب، مصارف خارج از الگوی بهینه مصرف گاز در بخش خانگی با قیمت صادراتی گاز اخذ شود.
نکته مهم این است که در این روش قیمت‌گذاری مشترکان کم‌مصرف و خانواده‌هایی که مصرف بهینه و درون الگوی بهینه دارند، از یارانه انرژی بهره‌مند شوند و قیمت گاز برای آنها بسیار پایین و معادل قیمت یارانه‌ای است ولی در مقابل مشترکان پرمصرف باید گاز را به قیمت صادراتی پرداخت کنند. در کنار این موضوع، افزایش قیمت برای مصارف خارج از الگوی بهینه، استفاده غیرکارآمد از گاز را برای بخش خانگی به‌شدت هزینه‌دار می‌کند و منجر به کاهش مصرف غیربهینه گاز برای استفاده در زمینه شومینه، گرم کردن استخرهای خصوصی یا استفاده از تجهیزات ناکارآمد گرمایشی خواهد شد. بنابراین اخذ قیمت صادراتی گاز از پرمصرف‌ها برای مصارف خارج از الگوی بهینه، نه‌تنها منجر به کاهش مصرف در زمستان و کاهش ناترازی گاز خواهد شد بلکه منجر به عدالت در توزیع یارانه‌های انرژی نیز می‌شود و در نهایت منجر به تعادل بهتری در مصرف و تولید گاز در زمستان ۱۴۰۴ خواهد شد.
بر‌اساس اعلام وزارت نفت، در نیمه نخست امسال برای تأمین انرژی در زمستان اقداماتی انجام شده که مهم‌ترین آن انجام تعمیرات اساسی پالایشگاه‌های گازی طبق برنامه زمان‌بندی شده، افزایش ۱۳درصدی تزریق گاز به مخازن ذخیره‌سازی، تأمین گاز نیروگاه‌ها در روزهای اوج مصرف تابستان و به‌دنبال آن افزایش ذخایر نفت‌گاز نیروگاهی برای فصل سرد سال است.
سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران با بیان این‌که وابستگی بسیار بالای کشور صنعت گاز را حساس کرده است، گفت: متأسفانه هنوز بخشی از صنایع به راندمان انرژی یا برچسب انرژی تجهیزات در زمان تأمین توجه نمی‌کنند و مصرف سوخت و اثرات زیست‌محیطی را در اولویت تصمیم نمی‌گذارند. این بی‌توجهی‌ها در بلندمدت به ضرر همه تمام می‌شود. وی تصریح کرد: شرکت ملی گاز در حال اجرای پروژه‌هایی برای بهینه‌سازی مصرف گاز است. یکی از این پروژه‌ها، استفاده از بخاری‌های راندمان بالا و کنترل هوشمند موتورخانه‌هاست که به کاهش هدررفت انرژی کمک می‌کند. همچنین در حال ایجاد سیستم‌های پایش و بهینه‌سازی مصرف گاز در سطح کشور است.
مصرف ۶۵ درصد گاز توسط بخش خانگی و تجاری
فرشاد جامع، کارشناس حوزه انرژی در رابطه با اهمیت اخذ قیمت صادراتی از مشترکان پرمصرف و افزایش عدالت در توزیع یارانه‌های انرژی به جام‌جم گفت: بخش خانگی و تجاری بیشترین نقش را در شکل‌گیری ناترازی زمستانی ایفا می‌کنند چراکه الگوی مصرف در این بخش‌ها به‌دلیل قیمت یارانه‌ای برای هر نوع مصرف و همچنین اعطای یارانه برای مصارف مختلف در این بخش به‌هیچ‌وجه رعایت نمی‌شود و مشترکان پرمصرف، حجم بالایی از مصرف را دارند. وی افزود: مشترکان پرمصرف سهمی بسیار فراتر از حد معمول را به خود اختصاص داده‌اند تا جایی که بیش از ۱۰برابر یک مشترک عادی، پرمصرف‌های بخش خانگی در تهران مصرف دارند.
این کارشناس تأکید کرد: نکته اصلی این است که پرمصرف‌های بخش گاز مرفهین هر شهر نیز هستند و عمده پرمصرف‌ها در مناطق مرفه‌نشین شهرهای مختلف مستقر هستند در حالی‌که باید بخش صنعتی با کمترین ناترازی همراه باشد ولی به‌دلیل مصرف غیربهینه بخش خانگی، مصرف گاز در بخش صنعتی کاهش شدیدی خواهد یافت و عمده ناترازی گاز نیز منجر به کاهش تولیدات صنعتی و قطعی گاز صنایع شده است.
جامع تأکید کرد: در ایران نیز در اوج ناترازی بیش از ۶۵درصد مصرف گاز کشور در بخش خانگی و تجاری صرف مصارف گرمایشی می‌شود. این حجم بالا نه به‌معنای رفاه بیشتر مردم بلکه به‌دلیل قیمت پایین انرژی منجر به اتلاف گسترده، استفاده از تجهیزات ناکارآمد، گرمایش غیرضروری فضاهای بزرگ و رفتار مصرفی غیرمسئولانه شده است.
وی ادامه داد: بسیاری از خانواده‌های ایرانی تلاش می‌کنند در چارچوب الگوی بهینه مصرف حرکت کنند و گرمایش منزل خود را با وسایل متعارف و کم‌مصرف مدیریت نمایند. گروهی معدود اما اثرگذار، با بهره‌مندی از یارانه‌های سنگین انرژی، مصارفی غیرضروری همچون گرم کردن استخرهای خصوصی، روشن نگه‌داشتن شومینه‌های باز یا استفاده از تجهیزات قدیمی و پرمصرف را دنبال می‌کنند. نتیجه چنین وضعیتی، فشار بی‌سابقه بر شبکه گاز، افزایش ناترازی در زمستان و در نهایت محروم شدن صنایع و نیروگاه‌ها از خوراک پایدار است؛ صنایعی که تعطیلی یا کاهش تولیدشان میلیاردها دلار عدم‌النفع اقتصادی به کشور تحمیل می‌کند.
پایان دادن به توزیع ناعادلانه یارانه‌های انرژی
این کارشناس با اشاره به اهمیت اخذ قیمت صادراتی از مشترکان پرمصرف گاز خانگی و تجاری خاطرنشان کرد: راهکار اصلی برای مقابله با این وضعیت، اصلاح سازوکار قیمت‌گذاری و پایان دادن به توزیع ناعادلانه یارانه‌هاست. منطقی‌ترین مدل در این زمینه، اخذ قیمت صادراتی از مصارف خارج از الگوی بهینه گاز است.
او تصریح کرد: به بیان ساده‌تر باید مصرف گاز خانواده‌ها و مشترکان تجاری تا سقف الگوی بهینه همچنان با نرخ یارانه‌ای و حمایتی محاسبه شود اما به محض عبور از این سقف، هر متر مکعب مازاد با قیمت معادل صادراتی محاسبه گردد. چنین مدلی نه‌تنها فشار مالی بر خانواده‌های کم‌مصرف وارد نمی‌کند بلکه صرفا پرمصرف‌ها را هدف قرار می‌دهد؛ کسانی که بیشترین بهره را از یارانه‌های پنهان انرژی می‌برند و عملا هزینه رفتار غیربهینه خود را بر دوش کل جامعه می‌اندازند.
آینده انرژی به تصمیم‌های امروز وابسته است
این کارشناس گفت: اجرای این سیاست پیامدهای متعددی دارد. نخست آن‌که مصرف غیرضروری و لاکچری نظیر استفاده از شومینه یا گرم کردن استخرهای شخصی و خصوصی را به‌طور جدی کاهش می‌دهد. بنابراین روشن نگه‌داشتن شومینه باز یا هیترهای گازی جلوی مغازه‌های با فضای باز یا گرم کردن یک استخر سرپوشیده با اخذ قیمت صادراتی از مصارف خارج از الگوی بهینه دیگر توجیه اقتصادی نخواهد داشت و ازطرف دیگرخانواده‌های پرمصرف ناگزیربه اصلاح رفتار یا سرمایه‌گذاری در تجهیزات کم‌مصرف خواهند شد.
جامع اضافه کرد: دومین پیامد مهم این سیاست اجرای این است که عدالت در توزیع یارانه‌ها برقرار می‌شود. در وضعیت فعلی یارانه‌ای که باید به اقشار متوسط و کم‌درآمد برسد، بیشتر نصیب پرمصرف‌ها می‌شود. با اجرای مدل جدید و اخذ قیمت صادراتی گاز از مشترکان پرمصرف، خانواده‌های کم‌مصرف همچنان از یارانه کامل بهره‌مند می‌شوند، در حالی‌که پرمصرف‌ها مجبور خواهند شد هزینه واقعی مصرف مازاد خود را بپردازند.
وی سومین پیامد این سیاست را تحقق امنیت انرژی و کاهش جدی مصرف گاز در کشور عنوان کرد و افزود: کاهش مصرف غیرضروری در بخش خانگی و تجاری باعث می‌شود بخش بیشتری از گاز تولیدی کشور در اختیار صنایع و نیروگاه‌ها قرار گیرد. بدین ترتیب نه‌تنها خاموشی‌ها و توقف تولید کاهش می‌یابد بلکه رشد اقتصادی و اشتغال کشور نیز از این سیاست منتفع خواهد شد. افزون بر این، منابع مالی جدیدی که از محل فروش گاز مازاد به قیمت صادراتی به‌دست می‌آیند طبق قانون باید صرف نوسازی شبکه انتقال و توزیع، توسعه زیرساخت‌های انرژی و حمایت مستقیم از اقشار آسیب‌پذیر در قالب تبصره هدفمندی یارانه‌های انرژی شوند.
این کارشناس گفت: اخذ قیمت صادراتی از پرمصرف‌های بخش خانگی و تجاری، نه یک سیاست موقت بلکه یک ضرورت اساسی برای مقابله با ناترازی گاز در زمستان ۱۴۰۴ است. این سیاست همزمان سه هدف کلیدی یعنی کاهش مصرف غیربهینه، برقراری عدالت در توزیع یارانه‌ها و تقویت امنیت انرژی و جریان گازرسانی به صنایع را دنبال می‌کند. جامع تأکید کرد: اجرای این سیاست نیازمند تدبیر، شفافیت، حمایت‌های جانبی و مقاومت در برابر فشار گروه‌های ذی‌نفع است اما منافع ملی حاصل از آن به‌قدری بالاست که نمی‌توان اجرایش را به تأخیر انداخت. آینده انرژی ایران وابسته به تصمیم‌های امروز است و بدون اصلاح تعرفه مصرف مشترکان پرمصرف، هیچ راهکاری برای عبور از زمستان‌های پرچالش و تضمین کاهش ناترازی گاز در کشور وجود نخواهد داشت.
ناترازی گاز در زمستان و الزامات
همان‌طور که اشاره شد با آغاز فصل سرد، مصرف گاز در بخش‌های خانگی، صنعتی و نیروگاهی ایران به اوج می‌رسد. طی سال‌های اخیر، رشد سریع تقاضا در کنار محدودیت‌های توسعه زیرساخت‌های تولید و انتقال، کشور را با پدیده‌ای به نام ناترازی گاز مواجه کرده است؛ وضعیتی که در آن مصرف فصلی از ظرفیت تولید و عرضه پیشی می‌گیرد. این ناترازی نه‌تنها تأمین انرژی پایدار را تهدید می‌کند بلکه به اقتصاد ملی آسیب‌های مستقیم و غیرمستقیم وارد می‌سازد؛ از جمله کاهش تولید صنعتی، خاموشی‌های برق ناشی از کمبود سوخت نیروگاه‌ها و فشار بر بودجه دولت برای تأمین جایگزین‌های وارداتی. یکی از دلایل ایجاد ناترازی گاز، رشد سالانه مصرف خانگی است که نشان از نبود سیاست جدی در اصلاح الگوی مصرف دارد. از سوی دیگر صنایع عمده مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی در زمستان با کاهش یا قطع گاز، افت تولید و صادرات را تجربه می‌کنند. برای عبور از بحران ناترازی زمستانه بهینه‌سازی مصرف خانگی تعرفه‌گذاری پلکانی واقعی یکی از راهکارهاست که می‌توان نقش بسزایی در تأمین پایدار انرژی داشته باشد.
