رویکرد مقتدرانه؛ نیاز امروز سیاست خارجی
اتفاقی که اخیرا در شورای امنیت افتاد و غربی‌ها آن را به‌عنوان فعال‌سازی «مکانیزم ماشه» (اسنپ‌بک) مطرح می‌کنند، نقطه‌عطفی در تحولات دیپلماتیک پیرامون ایران محسوب می‌شود. مسأله‌ای که مدت‌هاست از سوی کشورهای اروپایی هشدار داده شده بود و حالا به‌ادعای آنان، وارد فاز عملیاتی شده است. در چنین شرایطی، پرسش اصلی این است که ایران اکنون در چه وضعیتی قرار دارد و چگونه باید این شرایط را مدیریت کند؟
واقعیت این که این وضعیت چندان غافلگیرکننده نبود. کشورهای اروپایی پیش از این به‌وضوح تهدید کرده بودند که مکانیزم ماشه را فعال خواهند کرد. اگرچه بسیاری در داخل این تهدیدها را جدی نگرفتند، اما مسأله نگران‌کننده‌تر نوع مواجهه برخی مسئولان کشور با این هشدارها بود. به‌جای اتخاذ موضع قاطع و ایستادگی، رویکردی مبتنی بر مماشات و امتیازدهی در پیش گرفته شد، با این امید که بتوان از طریق امتیاز دادن، طرف مقابل را از این اقدام بازداشت. اما این راهبرد، نتیجه عکس داد؛ زیرا غربی‌ها این انعطاف و نرمش را نشانه‌ای از ضعف و عقب‌نشینی تلقی کردند و بر گستاخی خود افزودند.
در این شرایط، انتظار می‌رفت مسئولان کشور از موضع اقتدار برخورد کرده و صراحتا اعلام کنند اگر طرف مقابل دست به اقدام خصمانه بزند، ایران نیز به‌صورت جدی مقابله به مثل خواهد کرد. تهدید منافع ملی ایران باید با تهدید متقابل پاسخ داده شود. متأسفانه چنین موضعی اتخاذ نشد و رفتار منفعلانه در برابر تهدید، به اقدامات عملی غرب منتهی گردید.
اکنون نیز ضروری است این رویکرد تغییر کند و به‌جای تاکید مکرر برای مذاکره یا درخواست حل‌وفصل از طریق گفت‌وگو، باید صراحتا اعلام شود که ایران آماده خروج از برخی تعهدات بین‌المللی مانند ان‌پی‌تی است. در همین راستا، برخی اظهارات اخیر نیز نگران‌کننده است؛ برای مثال، اعلام این‌که ایران از ان‌پی‌تی خارج نخواهد شد، یادآور همان موضعی است که پس از خروج آمریکا از برجام، از سوی دولت وقت اتخاذ شد؛ موضعی که موجب گستاخی بیشتر طرف آمریکایی شد و به نوعی خروج آمریکا از برجام، هزینه‌ای برای آن کشور نداشت.
غرب در تلاش است تحریم‌های یک‌جانبه خود را با برچسب سازمان ملل به جهانیان عرضه کند؛ در حالی که دیگر اجماع جهانی سابق علیه ایران وجود ندارد. وضعیت امروز مشابه سال ۲۰۲۰ است که آمریکا مدعی شد مکانیزم ماشه فعال شده، اما این ادعا در عمل به‌دلیل فقدان اجماع، ناکام مانده است.
نکته کلیدی آن است که بر اساس مواد ۳۶ و ۳۷ برجام، فعال‌سازی مکانیزم ماشه نیازمند طی شدن یک روند حقوقی مشخص است که حدود دو ماه زمان می‌برد. اروپایی‌ها بدون طی این مسیر، مستقیما به شورای امنیت نامه نوشتند که خواستار فعال‌سازی اسنپ‌بک هستند. این اقدام از نظر حقوقی فاقد اعتبار است؛ مسأله‌ای که روسیه و چین نیز بر آن تاکید کرده‌اند.
در حال حاضر، دولت می‌تواند با بهره گیری از مخالفت روسیه و چین در بازگشت تحریم‌ها با اتخاذ رویکردی اقتدارآمیز به طرف مقابل هشدار دهد اگر منافع ایران تهدید شود، اقدامات متقابل و بازدارنده در دستور کار قرار خواهد گرفت. این رویکرد، به‌مراتب مؤثرتر از استمرار سیاست مماشات خواهد بود و قطعا موجب تجدیدنظر در رفتار طرف غربی خواهد شد.
