باا آغاز فرآیند انتخاب رشته، فضای جدیدی ازاسترس وفشارروانی برای داوطلبان وخانواده‌های‌شان ایجاد شده است. داوطلبان و کسانی که مجاز به انتخاب رشته شده‌اند، می‌توانند حداکثر ۱۵۰ کد رشته محل را انتخاب کنند. شاید این روزها پرسش‌های زیادی در ذهن داوطلبان درباره نحوه انتخاب رشته وجود داشته باشد؛ این‌که انتخاب رشته‌شان براساس علاقه باشد یا بازار کار؟ سردرگمی و اضطراب خاصی که این روزها در برخی از خانواده‌های کنکوری حاکم است.
علاقه را دست‌کم نگیرید
در روزهایی که انتخاب رشته کنکور آغاز شده، یک پرسش اساسی ذهن بسیاری از داوطلبان را مشغول کرده است؛ این‌که انتخاب رشته باید براساس علاقه باشد یا براساس بازار کار؟ محمدرضا پوردستمالچی، روان‌شناس و پژوهشگر آموزشی در گفت‌وگو با جام‌جم و در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین انتخاب‌های زندگی هر انسان، انتخاب رشته تحصیلی و به‌تبع آن، شغل آینده اوست. علت این اهمیت آن است که بررسی‌ها و آمارها نشان می‌دهد بیش از ۳۰درصد افراد از رشته تحصیلی خود انصراف می‌دهند و بیش از ۶۰ درصد در شغلی مشغول به کار هستند که ارتباطی با رشته تحصیلی‌شان ندارد. همه این موارد نشان می‌دهد که اگر انتخاب رشته به صورت دقیق و آگاهانه انجام نشود، نیمی از عمر ما به نوعی هدر خواهد رفت.» وی با اشاره به این‌که بسیاری از دانش‌آموزان خود را درگیر جزئیات و حاشیه‌ها می‌کنند، می‌افزاید: «در این فرآیند، به‌جای آن‌که دانش‌آموز درگیر یافتن رشته مناسب خود شود، بیشتر نگران این است که با این رتبه در کجا پذیرفته می‌شود یا ضوابط و قوانین چیست. البته این موارد نیز مهم هستند اما مهم‌تر از همه این است که بدانیم هر فردی دارای شایستگی‌هایی است و درکاری خاص موفق‌تر عمل می‌کند.موفقیت افراد درشغل آینده‌شان به این دلیل است که رشته تحصیلی خود را چه به‌صورت تصادفی، چه با آگاهی وعلاقه به‌گونه‌ای انتخاب کرده‌اند که با توانمندی‌های‌شان همخوانی داشته است.» شاید دراین میان خیلی‌هامعتقد باشند که بازار کار وشرایط فعلی کشور،می‌تواندسهم مهمی در انتخاب رشته داشته باشد اما فاکتور علاقه، کلیدی‌ترین عامل به‌شمار می‌رود. پوردستمالچی نیز ضمن بیان سه مؤلفه اصلی علاقه، استعداد و بازار کار در انتخاب رشته، عنوان می‌کند: «درحال حاضر، بیشتر دانش‌آموزان تمرکز خود را بر بازار کار قرار می‌دهند؛ در حالی‌که اگر رشته تحصیلی خود را براساس علاقه و استعدادشان انتخاب کنند، بی‌تردید در آینده بازارکار مناسبی نیز خواهند داشت.»
قبل از انتخاب رشته چه کنیم؟
شاید یکی از سؤالات اصلی داوطلبان این باشد که پس از دیدن رتبه خود و قبل از ورود به فرآیند انتخاب رشته چه کاری انجام دهیم؟ محمدرضا پوردستمالچی معتقد است اولین کاری که دانش‌آموزان باید انجام دهند این است که از پرسش «با این رتبه کجا قبول می‌شوم»، فاصله بگیرند. آنطور که او می‌گوید این پرسش، هرچند رایج‌ترین و مهم‌ترین سؤال در ذهن بسیاری از دانش‌آموزان است اما در واقع یکی از نادرست‌ترین پرسش‌هاست که تصمیم دانش‌آموزان را با نوعی سوگیری همراه می‌کند و ممکن است او از مسیر واقعی علاقه و استعداد خود منحرف شود.
با این حال یکی از اقدامات مهم و کلیدی در این فرآیند، مطالعه دفترچه انتخاب رشته سازمان سنجش است چرا که تمامی قوانین، ظرفیت‌ها و شرایط خاص دانشگاهها نیز در آن درج شده است.
پوردستمالچی نیز داشتن شناخت کافی نسبت به رشته‌های دانشگاهی را مهم می‌داند و می‌گوید: «دانش‌آموزان وقت خود را صرف تحقیق و بررسی درباره رشته‌های دانشگاهی کنند. چه‌بسا دانش‌آموزانی بوده‌اند که بسیاری از رشته‌ها را نمی‌شناختند اما پس از مطالعه و تحقیق، مسیر زندگی‌شان به‌کلی تغییر کرده و آینده روشنی برای خود رقم زده‌اند. مورد بعدی، تکمیل پرسش‌نامه‌های روان‌شناسی است که در سایت‌های مختلف به‌صورت رایگان دردسترس است ومی‌تواند نشان دهد که استعداد، تیپ شخصیتی و علایق دانش‌آموز در کجا قرار دارد.» با وجود این، پوردستمالچی، مطالعه دقیق صفحات ابتدایی دفترچه راهنمای شماره ۲ اکیدا توصیه می‌کند و ضمن بیان نکاتی از آن، توضیح می‌دهد: «اگر کسی امسال در دوره روزانه پذیرفته شود، سال بعد از شرکت در کنکور محروم خواهد شد. همچنین پذیرفته‌شدگان رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی نیز در سال بعد اجازه شرکت در کنکور را نخواهند داشت. دوره نوبت دوم نیز دارای شهریه است. دانش‌آموزان باید حتما شرایط اختصاصی دانشگاهها را که روبه‌روی هرکد رشته درج شده، مطالعه کنند؛ مواردی مانند این‌که دانشگاه خوابگاه ندارد یا خوابگاه آن خودگردان است، از‌جمله نکاتی بوده که باید پیش از انتخاب رشته مدنظر قرار گیرد.»
سیستم گزینش سازمان سنجش
فرآیند انتخاب رشته کنکور، بیش از پر کردن یک فرم اینترنتی است. هرداوطلب باید درک روشنی ازرشته‌هایی که می‌خواهد انتخاب کند و دانشگاه‌هایی که قصد تحصیل در آنها را دارد، داشته باشد. پوردستمالچی بر این باور است که انتخاب رشته اصلا کار سخت و دشواری نیست و ادامه می‌دهد: «با توجه به این‌که سیستم گزینش سازمان سنجش بر مبنای «تاپ ــ‌داون» طراحی شده است، اولین جایی که ظرفیت خالی وجود داشته باشد، دانش‌آموز در همان محل پذیرفته می‌شود. در این مرحله، رتبه‌ها مشخص شده و ما کاری به این‌که این رتبه چگونه به‌دست آمده یا فرمول محاسبه تراز چیست، نداریم. در واقع دانش‌آموز بایدرتبه خود درسهمیه راملاک قراردهدوسپس براساس علاقه آگاهانه،انتخاب‌های خودراازرشته اولی که مدنظرش است تا انتخاب یکصد‌وپنجاهم مرتب کند. نکته مهم این است که بالا یا پایین بردن یک کد رشته در فرم انتخاب رشته، تأثیری در شانس قبولی ندارد.»
انتخاب رشته مشاور می‌خواهد؟
بسیاری از داوطلبان فکر می‌کنند اگربه تبلیغات متعدد دردوران انتخاب رشته بها بدهند وبا پرداخت هزینه‌های گزاف، انتخاب رشته کنند، می‌توانند انتخاب بسیار رویایی ومعقولی داشته باشند. پوردستمالچی نظر دیگری دارد و به ما می‌گوید: «در فرآیند انتخاب رشته، هیچ‌گونه پیچیدگی خاصی وجود ندارد. مواردی مانند بومی‌گزینی، سهمیه‌ها یا دانشگاه‌های دارای مصاحبه، جز در شرایط خاص، پیچیده نیستند. در واقع اگر دانش‌آموزان دفترچه راهنما را با دقت مطالعه کنند و نکات مطرح‌شده را در‌نظر بگیرند، نیازی به مراجعه به مشاور نخواهند داشت. مراجعه به مشاور صرفا برای آشنایی با رشته‌های دانشگاهی و شناخت بهتر دانشگاه‌هاست که آن هم اطلاعاتش به‌راحتی در فضای مجازی و دفترچه راهنما در دسترس است.» وی ادامه می‌دهد: «درحال حاضر، ۱۴۰۰ پایگاه انتخاب رشته آموزش و پرورش درسراسرکشور فعال ودایر است.این مراکز می‌توانند با هزینه‌ای معقول وبه‌سادگی،مشاوره لازم را دراختیار دانش‌آموزان قرار دهند.علاوه بر آن،مشاور‌های مدرسه نیز در دسترس هستند. با مطالعه دقیق دفترچه راهنما و بهره‌گیری از منابع معتبر، می‌توان این مسیر را با آگاهی و آرامش طی کرد.» به‌هر حال مرحله انتخاب رشته، فرصت تعیین مسیر آینده است و تصمیمات نادرست می‌تواند سال‌ها آثار منفی بر تحصیل و شغل داوطلب داشته باشد.موفقیت دراین مرحله مبتنی برآمیزه‌ای ازعلاقه،استعداد،بررسی دقیق رشته‌ها و دانشگاهها و اطلاعات صحیح درباره قوانین و ظرفیت‌ها‌ست.
