برخی کارشناسان معتقدند مسأله نیروگاه‌های ایران فقط کمبود ظرفیت نیست بلکه ما گرفتار وابستگی شدید به گاز طبیعی هستیم. بیش از ۸۴ درصد برق کشور با گاز تولید می‌شود، در حالی که میانگین جهانی تنها ۲۲.۵درصد است. این رقم نشان می‌دهد سبد انرژی ایران چهار برابر بیشتر از استاندارد جهانی به گاز متکی است. این وابستگی خطرناک باعث می‌شود به محض بروز محدودیت در مصرف گاز، نیروگاه‌ها یکی پس ازدیگری از مدار خارج شوند. کافی است در زمستان فشار بر خطوط گاز کاهش یابد تا کشور وارد بحران خاموشی شود. اگر در سال‌های گذشته به سمت تنوع‌بخشی سبد انرژی رفته بودیم، ازجمله توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر یا هسته‌ای، امروز چنین بحرانی رخ نمی‌داد.
براساس آمار رسمی، در سه سال گذشته رقم ناترازی برق بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و درتابستان۱۴۰۳به ۱۷.۵ هزار مگاوات رسیده است. کارشناسان می‌گویند افزودن ۲۷۱ مگاوات ظرفیت جدید تنها معادل ۱.۵درصد این شکاف است و به هیچ‌وجه نمی‌تواند تراز شبکه برق را تغییر دهد.
درهمین حال مازیار جمشیدی،رئیس مرکز کنترل دیسپاچینگ کشور گفت: باتوجه به تعطیلی‌های اخیر درکشور به طور نسبی در مصرف برق کاهش نسبی داشته‌ایم،همچنین باشروع فعالیت‌هاوفراگیرشدن گرما درسراسر کشور به‌خصوص مناطق جنوبی، مجددا شاهد رشد و افزایش قابل‌توجهی از مصرف بوده‌ایم.رئیس مرکز کنترل دیسپاچینگ کشور افزود: چیزی بالغ بر دوماه است که از ظرفیت نیروگاه‌های برقابی استفاده می‌کنیم که بسیاری از آنها در حداقل تراز بهره‌برداری قرار گرفته‌اند و بخشی از تولیدی که ما از نیروگاه‌های برق آبی تأمین می‌کرده‌ایم را از دست داده‌ایم و به ناترازی افزوده شده است.
جمشیدی تصریح کرد: بنابراین ما همچنان نیازمند کمک و صرفه‌جویی مردم در مصرف برق هستیم و تقاضا می‌کنیم در زمان‌های اوج، مدیریت مصرف را لحاظ کنند تا از این طریق به پایداری شبکه کمک کنیم.
برق ۲۷۵ تومانی؛ یک‌چهارم قیمت واقعی
مصطفی سعیدی، کارشناس انرژی در همین باره به خبرنگار ما می‌گوید: افزودن چند صد مگاوات در برابر این شکاف مثل انداختن یک سنگ‌ریزه در دریاست. مشکل اصلی به قیمت‌گذاری اشتباه و ورشکستگی اقتصاد صنعت برق بازمی‌گردد.
بررسی صورت‌های مالی توانیر در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که میانگین قیمت فروش برق به مشترکان داخلی تنها ۲۷۵.۸ تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت بوده است. این در حالی است که وزارت نیرو هزینه واقعی تولید هر کیلووات‌ساعت برق را حدود ۱۰۹۲ تومان برآورد کرده است.
سعیدی دراین‌باره گفت: توانیر درسال گذشته حدود۱۹.۷هزارمیلیاردتومان زیان‌دهی ثبت کرد.علت روشن است؛برق با یک‌چهارم قیمت تمام‌شده به مردم عرضه می‌شود. در چنین شرایطی هیچ سرمایه‌گذار خصوصی حاضر به ورود به این صنعت نیست، چراکه بازگشت سرمایه تقریبا غیرممکن است.
وی تأکید کرد: این نوع قیمت‌گذاری تکلیفی باعث شده صنعت نیروگاه‌ها عملا ورشکسته شود. نیروگاهی که نمی‌تواند هزینه‌های جاری خود را تأمین کند، چطور می‌تواند در توسعه و نوسازی سرمایه‌گذاری کند؟
شکاف با برق صادراتی؛ ۲۰ برابر
داده‌های توانیر نشان می‌دهد که قیمت برق صادراتی ایران معادل ۳۲۲۸ تومان است. این عدد بیش از۱۱برابر متوسط فروش داخلی برق و ۲۰ برابر قیمت برق خانگی است.
سعیدی در این‌خصوص اظهار کرد: بخش خانگی تنها ۵ درصد قیمت صادراتی را می‌پردازد، صنایع حدود ۱۴.۵درصد و بخش تجاری نزدیک به ۲۳ درصد. این ارقام به‌خوبی نشان می‌دهد که در داخل، برق با یارانه سنگین عرضه می‌شود. حتی برق وارداتی از ارمنستان و ترکمنستان با قیمت بالاتر از ۱۱۰۰ تومان به کشور وارد شده، در حالی که همان برق در داخل به مشترکان خانگی تنها با ۲۷۵ تومان عرضه شده است.
وی افزود: این تفاوت فاحش، باعث شده انگیزه صادرات بالا برود و سرمایه‌گذاری داخلی زمینگیر شود. وقتی برق خانگی ۲۰ برابر ارزان‌تر از برق صادراتی است، طبیعی است که مصرف بی‌رویه افزایش یابد و ناترازی تشدید شود.
خانگی‌ها در صدر مصرف بی‌قاعده
آمار مصرف برق در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که بخش خانگی با سهم ۳۶.۳درصدی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده برق کشور بوده است. درهمان سال،مصرف صنایع ۷درصدکاهش یافت امامصرف خانگی وبخش‌های غیرمولدهمچنان افزایش پیدا کرد.
یک کارشناس بخش انرژی در این باره گفت: کمتر از ۲۰درصد مشترکان خانگی بیش از ۴۰ درصد برق کشور را مصرف می‌کنند. این یعنی یک اقلیت بدمصرف، بار اصلی ناترازی را به دوش می‌کشد. بنابراین باید سیاست‌گذاری به‌گونه‌ای باشد که این گروه هدف قرار گیرد، نه تمام مردم.
وابستگی به گاز
مهدی هاشم‌زاده، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم اظهار کرد: بیش از ۸۴ درصد برق ایران با گاز تولید می‌شود. در زمستان وقتی گاز خانگی اولویت پیدا می‌کند، نیروگاه‌ها بدون سوخت می‌مانند. این وابستگی خطرناک است و نشان می‌دهد که باید به سمت تنوع‌بخشی سبد انرژی برویم؛ انرژی خورشیدی، بادی، هسته‌ای و حتی توسعه نیروگاه‌های سیکل ترکیبی می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد.این کارشناس حوزه انرژی در ادامه تصریح کرد: قیمت برق در ایران غیرواقعی است. وقتی هزینه تولید یک کیلووات‌ساعت برق بیش از ۱۰۰۰تومان است اما آن را با ۲۷۵ تومان می‌فروشیم، طبیعی است که نیروگاه‌ها زیان‌ده شوند. در چنین شرایطی بخش خصوصی انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری ندارد و چرخه تولید دچار مرگ تدریجی خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: راهکار افزایش قیمت برای همه مردم نیست بلکه باید مشترکان پرمصرف هدف قرار بگیرند. کمتر از ۲۰ درصد مشترکان بیش از ۴۰ درصد برق کشور را مصرف می‌کنند. باید تعرفه آزاد برای این گروه اعمال شود و در مقابل، مصرف متعارف همچنان یارانه دریافت کند. این سیاست هم عادلانه است و هم به صرفه‌جویی کمک خواهد کرد.
هاشم‌زاده گفت: اگر همین روند ادامه پیدا کند، خاموشی‌ها ابتدا در صنایع تداوم خواهد داشت و سپس به بخش خانگی هم سرایت می‌کند، مگر این‌که سیاست‌گذاران در ماه‌های آینده دست به اصلاح فوری بزنند.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان برای حل بحران برق
۱- تنوع‌بخشی به سبد انرژی نیروگاه‌ها و کاهش وابستگی به گاز
۲- اصلاح قیمت برق برای بدمصرف‌ها و واقعی‌سازی تدریجی تعرفه‌ها
۳- ایجاد مشوق برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی
۴- بهینه‌سازی مصرف خانگی از طریق استانداردسازی وسایل برقی
۵- کاهش تلفات شبکه انتقال و توزیع که در ایران بالاتر از استاندارد جهانی است
