در چنین شرایطی برداشت از منابع آب زیرزمینی به‌عنوان یک راهکار اضطراری مورد استفاده قرار گرفته که این اقدام با تبعاتی همراه است؛ از جمله افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی، نشست زمین در دشت‌های اطراف تهران و از بین رفتن منابع پایدار آبی برای نسل‌های آینده. در شرایطی که نیاز به مصرف بهینه و تغییر الگوی مصرف ضروری‌تر از همیشه است، هنوز فرهنگ‌سازی مؤثر و سیاست‌های تشویقی یا تنبیهی لازم به‌خوبی اجرا نشده اما در پس لایه‌های پنهان مدیریت منابع حیاتی پایتخت، روایتی در حال شکل‌گیری است که ابعاد آن از یک چالش ساده فراتر رفته و به مسأله‌ای استراتژیک در حوزه امنیت آب شهری بدل شده است. تهران، کلانشهری با جمعیتی بالغ بر ۱۰ میلیون نفر، اکنون در برابر یکی از حساس‌ترین معادلات منابع طبیعی خود قرار گرفته است؛ معادله‌ای که محور آن نه سدها و بارش‌ها بلکه ۷۰۰ حلقه چاه زیرزمینی است که بخش مهمی از توازن آبی این شهر را تعیین می‌کنند.شهرداری تهران مالک این شبکه گسترده زیرزمینی است و براساس تفاهم‌نامه رسمی با وزارت نیرو که درسال۱۳۹۹و ذیل قانون هوای پاک امضا شد، موظف است تا سال۱۴۱۰ به‌تدریج مصرف این چاه‌ها را برای آبیاری فضای سبز متوقف کرده و جای آن را به پساب تصفیه‌شده بدهد. با این‌حال، پس از گذشت پنج سال، واقعیت میدانی از مسیری متفاوت خبر می‌دهد. نه پساب جایگزین به میزان وعده داده‌شده وارد مدار شده و نه استفاده از چاه‌ها کاهش یافته است. این وضعیت اکنون در شرایط افت شدید ذخایر سدهای تأمین‌کننده آب شرب تهران و آغاز فصل کم‌بارش، به نقطه بحرانی رسیده است.براساس آخرین داده‌های منتشر شده از سوی وزارت نیرو، از میان ۷۰۰ حلقه چاه، تنها ۵۵ حلقه دارای کیفیت آب شرب هستند و همین عدد کوچک، امروز در مرکز مناقشه میان شهرداری و وزارت نیرو قرار گرفته است. وزارت نیرو خواستار واگذاری کامل این چاه‌ها برای تأمین آب شرب شده، در حالی‌که شهرداری تأکید می‌کند بخش عمده‌ای از این منابع پیشتر تحویل شده و باقیمانده نیز عمدتا آب خام با کیفیت پایین است که امکان ورود مستقیم به شبکه شرب را ندارد. این اختلاف آماری و حقوقی در شرایطی بروز کرده که به گفته علی‌محمد مختاری، رئیس سازمان بوستان‌ها وفضای سبز تهران، شهرداری در سال‌های اخیر بیش از ۵۰۰۰ میلیارد تومان برای احداث و توسعه خطوط انتقال پساب هزینه کرده اما بخش عمده‌ای از این پساب تصفیه‌شده هنوز از سوی شرکت آب و فاضلاب به شبکه شهری متصل نشده است. او با تأکید بر این‌که استفاده فعلی از چاه‌های زیرزمینی نه از سر بی‌اعتنایی به تعهدات بلکه ناشی از یک گره ساختاری میان دو نهاد است، هشدار داد در غیاب این زیرساخت حیاتی، شهرداری ناگزیر است برای حفظ فضای سبز و مدیریت منابع، به برداشت از چاه‌ها ادامه دهد.از سوی دیگر عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور با هشدار نسبت به وضعیت بحرانی ذخایر آبی پایتخت اعلام کرد: شرایط کنونی ایجاب می‌کند تمامی منابع دارای کیفیت شرب بدون هیچ تأخیری وارد مدار تأمین آب شوند. وی بهره‌برداری شهرداری از ۵۵ حلقه چاه با آب قابل شرب را نمونه‌ای آشکار از ناترازی در مدیریت منابع عنوان و تأکید کرد: واگذاری فوری این چاه‌ها به وزارت نیرو می‌تواند بخشی از بار سنگین بحران آب تهران را کاهش دهدومانع تشدید فشار بر شبکه تأمین آب شرب شهر شود.
افت جبران‌ناپذیر سطح سفره‌های آب
این وضعیت به مرحله‌ای رسیده که اکنون به یک پرونده چندلایه و حساس بدل شده است؛ پرونده‌ای که در آن ابعاد فنی، حقوقی، اقتصادی و زیست‌محیطی به‌طور پیچیده در‌هم‌تنیده شده‌اند. کارشناسان منابع آب با استناد به داده‌های علمی هشدار می‌دهند تداوم این روند می‌تواند تعادل آبخوان‌های زیرزمینی تهران را به‌شدت برهم زده و در افق بلندمدت به افت غیرقابل‌بازگشت سطح سفره‌های آب منجر شود. در بعد مدیریتی نیز عدم‌اجرای کامل تفاهم‌نامه‌ها و فقدان هماهنگی ساختاری میان شهرداری و وزارت نیرو، تصویری نگران‌کننده از حکمرانی منابع حیاتی و مدیریت آب در پایتخت ترسیم می‌کند.
با هشدار جدی نسبت به وضعیت بحرانی ذخایر آبی پایتخت اعلام شد شرایط فعلی ایجاب می‌کند تمامی منابع دارای کیفیت شرب بدون کوچک‌ترین تأخیر وارد مدار تأمین آب شود. بهره‌برداری شهرداری از ۵۵ حلقه چاه با آب قابل شرب به‌عنوان مصداقی روشن از ناترازی مدیریت منابع مطرح شده و کارشناسان تأکید دارند واگذاری فوری این چاه‌ها به وزارت نیرو می‌تواند بین ۸ تا ۱۰ درصد از کمبود فعلی آب شرب تهران را جبران کند؛ ظرفیتی که به‌گفته متخصصان، نقش یک منبع اضطراری حیاتی را در ایام اوج مصرف ایفا کرده و فشار سنگین بر شبکه تأمین آب پایتخت را به شکل محسوسی کاهش خواهد داد.
تهران در نقطه‌ای سرنوشت‌ساز
تهران امروز در نقطه‌ای سرنوشت‌ساز از مدیریت منابع آبی خود قرار گرفته است؛ بزنگاهی که آینده این کلانشهر نه با شعارهای مدیریتی بلکه با تصمیمات علمی، شفاف و هماهنگ میان نهادهای مسئول تعیین خواهد شد. چاه‌ها دیگر صرفا یک منبع آب به‌شمار نمی‌آیند بلکه به‌عنوان آینه‌ای هستند که سطح بلوغ حکمرانی بر منابع حیاتی کشور و میزان آمادگی سیستم مدیریتی برای مواجهه با بحران آب را به‌وضوح منعکس می‌سازند.
کارشناسان در جمع‌بندی نهایی خود سه محور کلیدی را به‌عنوان راهبرد عبور از این بحران اعلام کردند. نخست شفاف‌سازی کامل وضعیت کیفی و کمی تمامی ۷۰۰ حلقه چاه و جداسازی فوری منابع دارای کیفیت شرب از سایر چاه‌ها. دوم تشکیل کارگروه مشترک با اختیارات اجرایی برای تسریع در اتصال شبکه پساب و کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی و سوم بازنگری در مدل تأمین مالی پروژه‌ها به‌نحوی که هزینه‌های مربوط به لوله‌کشی و انتقال پساب طبق نص قانون برعهده وزارت نیرو قرار گیرد.
